П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
- Бұл бет үшін навигация:
- -рақ/-рек, -ырақ/-ірек. Мыса- лы: Әміре ортадан төменірек
| салыстырмалы шырай
және күіиейтпелі іиырай. 4.4.1. Салы сты рмалы шырай. Салыстырма- лы шырай бір заттың сы ны н, я сипатын, түсін екінші заттың біртектес сынымен, белгісімен са- л ы с ты р ы п , сол са л ы ст ы р а ты н б ел гіл ер д ің , түрлердің бір-бірінен, я арты қ, я кем екенін білдіріп, белгілі қосымш алар арқылы жасалады. Ол қосымшалар: а) -рақ/-рек, -ырақ/-ірек. Мыса- лы: Әміре ортадан төменірек бойлы, ақ сарғылт өңді дөңгелектеу жүзді еді (М ұқан ов). ә) - л а у / -леу, -дау/-деу, -тау/-теу. Мысалы: Үйден бір ала- салау, көлд&неңі жалпақтау қыз шықты да, біздің жолдастың қолын алып, амандасты (Жансүгіров). Бұл кезде өлең жазатын сылқым, серілеу жігіттің өзі - осы (Әуезов). С апалы қ сын есімдерге ғана ж алғаны п, са- лыстырмалы шырай жасайтын жұрнақтар да бар. Олар: 1. -ғыл, -гіл, -ғылт, -қылт, -ғылтым, -қыл- тым. Сарғылт мұнай заводты көрсетпейді (Мұста- ф ин). Етікші ш ыңы бұл күнде бозғылт м ұнарға оралған (Омаров). Бір сәтте көл үстінде үлкен қы зғы лт шәлі ж айы на қалып, сол толқы ндалып жатқан тәрізді көрінді (Аймауытов). 2. -шыл, -шіл, -шылтым, -шілтім. Кокшіл көздерінің астын кіреукелетіп көлеңке басқан (Ер- ғалиев). Үлкен кокш іл козі мөлдіреп күлімдеп тұр (Ш аш кин). Аспан ақіиыл тартып мұнарта түседі (Есенж анов). Ш өп жеп тұрған екі-үш ат кокшіл бау шөпті күтір-күтір шайнай түсіп, пыс- қырып қойысады (Әуезов). 3. -ғыш, -ілдір. Сарғыш шашы ұйпаланы п қалыпты (Бердібаев). Бет бітімі жұқалаң, ақш ыл сарғыш (Әуезов). Ж анна бір бұрышқа когілдір түсті торшер әкеліп жақты (Ж ұмақанов). 4. -аң, -қай, -ша, -ше. Бала қоңырқай сопақша беті күреңденген күйі отырып қалды (Есенж а- нов). Хасен қап сағай , аш аң, сіңір денелі, косе- леу, сұр жігіт (Сейфуллин). 4.4.2. Күшейтпелі шырай. Күшейтпелі ш ы- рай бір заттың бастапқы сынын, белгісін күшейтіп, асыра корсетіп тұрады. Ол, біріншіден, күш ейт- гіелі буын арқылы жасалады. Жап-жасыл жер жүзінің қош ты ғы на, Аспанда торғай шарлап ет- кен сайран (Ш әңгерей). Ж ы лтырап таралған шашы қап-қара қалың өріммен ерекше аппақ нәзік м ойны на қарай құлай түсіпті (Әуезов). Топ-то- лы қ қызыл шырайлы, қарақат көзді Кәмшат қазір шөлмектей болып қалыпты (Сонда). Екіншіден,ш?е, аса, ең, тьім, тіпті т.б. күшейт- пелі үстеулер арқылы жасалады. Сөзің сы ны қ, тым ләззатты (Тәжібаев). Ең ыстық, ең тәтті кенжесі М ағжан - бәрі де Д ілдәнің бауырында өскен (Әуезов). Қарабай Қ ұнанбайға асабірсал- қын зілмен сойледі (Сонда). Ескерту: Тек ақ, көк сөздері күшейткіш буын үстелгенде аппақ (ап-ақ емес), көкпеңбек (көп көк емес) бөлып бірігіп жазылады. Мысалы: Қар ап- пақ, бүркіт қара, түлкі қызыл. Ұқсайды қаса сұлу ш ө м ы лған ға (Абай). Көл көкпеңбек бөлып жал- тырап жатыр (Бақбергенөв). жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|