ҮСТЕУ
547
8.4.1. Мезгіл үстеулері
Қ азіргі қ а за қ тілін д егі м езгіл үстеулері
қимыл, іс-әрекеттің жүзеге асу уақытын, мезгіл,
мерзімін білдіріп, қашан? қашаннан? деген сүрақ-
тарға жауап береді. Мезгіл үстеулері мыналар:
бүгін, биыл, қазір, ала жаздай, енді, ертең, та-
ңертең, кешке, күндіз, қыстыгүні, әуел-баста,
қыстай, жаздай, кеш, әлі
т.б.
Енді бүлардың бар
күшін салып жатқаны...
(Мүсірепов).
Әлі де желісі
үзілмей, ой соңында келе жатқан
(Әуезов) тәрізді
сөйлемдердегі
енді, әлі
қимылдың мезгілін біддіріп
тұрған үсгеулер. Мезгіл үстеулері құрамына қарай
негізгі, туынды түбір және күрделі түбір болып
бөлінеді.
Негізгі түбір үстеулер морфемаларға бөлшек-
теуге келмейтін сөздерден тұрады. Олар:
қазір,
бұрын, ерте, жаңа, кеш, енді, кеше
т.б.
Туынды түбір үстеулер басқа сөз таптарынан
сөз тудыратын жұрнақтар жалғану арқылы жаса-
лады. Мезгіл үстеулердің жасалу жолдары:
1. -ш а/-ш е/: бүгінше, биылша, әзірше.
М ы-
салы:
Биылша біз бүл қүрылысты тоқтата түру-
ды жөн көрдік
(“Ана тілі” газ.)
Уақыт қана ем -
дейтін, үзап барып айығатын әзірше үзілмес шер
(Әуезов).
2. Көлемдік (барыс, жатыс, ш ы ғы с,
көмек-
тес) септіктердің көнеленуі арқы лы ж асалған
мезгіл үстеулер:
әуел баста, жазда, қыста, бая-
ғыда, күнде, түнде, басында, лезде, ілуде, баға-
надан, бүгіннен, түннен, бұрыннан, баяғыдан,
әуелден, ертемен, таңертеңмен.
3. Күрделі түбір мезгіл үстеулері
бірнеше
сөздердің бірігіп, қосарланып,
тіркесіп тұрақта-
нуы арқылы жасалады. Олар:
Достарыңызбен бөлісу: 
