10.1.1.6. Шарт мәнді жалғаулықтар Сойлемдер арасы нда шарттық қаты насты
білдіруге
егер, онда шылаулары қызмет етеді.
Ш арттық ж алғаулы қ
егер құрмалас сөйлем нің
бағыныңқы сыңарының басында қолданылады да,
онда басыңқы сыңардың бас позициясында тұра-
ды.
Сонау бақша ішінен табылармын, Егер мені іздесең көңіліңе алып (Абай).
Сонымен бірге
егер, онда шылаулары бол-
маса да, баяндауышы
-са /-са шартты рай жұрна-
ғы арқылы жасалған сөйлемде шарттық қатына-
сы бұзылмайды.
Қолдан келген жэрдемі, Тұрлы- ғұлдан бір түйе эперуге жараса, сенен аямас едім (Торайғыров).
10.1.2. Септеуліктер Қазіргі қазақ тіліндегі септеуліктер сөз бен
сөзді сөйлем мен сөйлемді бірін екінш ісіне ба-
ғынды ра, я ғн и сабақтастыра байланы стырып,
өзінің алдында тұрған толық мағыналы сөздердің
белгілі бір тұлғада тұруын талап етіп, әр түрлі
грамматикалық, мезгілдік, мекендік, мақсаттық
қатынастарды білдіреді.
Ж алғаулы қтар тең дәрежедегі сөздер мен
сөйлемдерді салаластыра байланыстырса, септеу-
ліктер оларды бағы нды ра, сабақтастыра байла-
ныстырады.
Септеуліктердің атауыш создерден дамып
ш ы ққан ы белгілі, сонды қтан кейбір шылаулар
-ғы /- гі жұрнақтарын қабылдап, морфологиялық
өзгерістерге түсіп, синтаксистік қызмет атқарып,
сөйлем мүшесі болады.
“Құсты А р а л ” саяхаты менің сол күнге дейінгі өмірімде елеулі бір бе- лесім еді (Сәрсенбаев) деген сөйлем дедейінсеп-
теулігі
-ғы /-г і ж ұрнағы н қабылдап,
сол күнге тіркесімен біргеқай? деген сұраққа жауап беріп,
анықтауыш болып тұр. Сөз ж оқ, септеулік шы-
лау жеке тұрып сөйлем мүшесі бола алмайды.
Бұл жерде анықтауыш қызметінде жұмсалуы дейін
ш ылауының өзі қатысты сөздермен (сол күнге)
тұтасып, сы нды қ мәнді білдіретін
-гі қосымш а-
сымен келуіне байланысты.
Септеулікгер септікжалғаудың мағынасы мен
атқараты н қызметіне ұксайды. Олар сөіілемде
мынадай қы змет атқарады. Бірінш іден, түбір
тұлғалы сөз бен барыс, ш ығы с, көмектес септік-
теріндегі есім создермен тіркесіп келіп, оларды
екін ш і сөзге саб ақтасты р а б ай лан ы сты ры п ,
мезгілдік, мекендік, себептік, мақсаттық қатынас-
тағы соз тіркестерін жасайды. Мысалы:
Ел
