қазіргі біраз түркі тілдерінде модаль создер мен модальды тір-
кестердің негізінен мына төмендегідей нақты жа-
салу жолдары барын байқауға болады.
1. Таза (“собственно”) модальды және есім
модальды создердің, сондай-ақ модальды тіркес-
тердің де қатарында тәуелді формада әбден тұрақ-
тап, қалыпты бір орнықтылы қ алған лексемалар
бар. Бұлар модаль создер санатына изафеттік
тіркестер арқылы көшкен. Олардың модаль сөздер
тобы н қалы п тасты ры п д ам ы тудағы ш еш уш і
ықпалды факторы -
қысқасы, ыңғайы іспеттес
жекелеген лексем алардағы үшінші ж ақты қ тәу-
елдік ж ал ғау ы н ы ң ж ақсы зд ы ғы мен затты қ
мәнінің мейілінш е абстрактылы ғы. Бұл - қазақ
тіліндегі, басқа да біраз түркі тілдеріндегі модаль
сөздердің жасалуының неғұрлым өнімдірек жолы.
2. М одаль сөздер кейбір үстеулер мен үстеу
мәнінде қолданы латы н зат есімдердің заттық
мәнінен айрылу және пысықтауыштық функция-
сын ж оғалту нәтижесінде пайда болады. М ыса-
лы мына бір салыстырулардан соны аңғарамыз.
Адамның көңілі шын мейірленсе, білім-ғылымның өзі де мейірленіп, тезірек қо лға түседі (Абай) -
Ол м әселе туралы, шын, ештеңе білмеймін; М а- мандар егер рас айтса, астық өнімі биыл жақсы көрінеді (Газеттен) -
Рас, Ділдәні Абай сүйіп қайт- қан жоқ (Әуезов).
3. М одаль создер кейде озінің предикатты қ
функциясынан айрылған бағы ны ңқы сөйлемнің
баяндауышынан жасалады, мысалы:
Үйдің ішіса- сық. Әйнексымақ бір күңгірт тесік көрінеді (Ай-
мауытов) -
Бәрін бүлдіріп жүрген Кәрібайдың өзі көрінеді (М ұстафин).
Қазақ тілінд
едейді, деседі, білем, тағы кейбір
модаль создер де осы жолмен жасалған.
4. М одаль соз сондай-ақ кей жағдайда тіпті
модаль тіркестің бір ком понентінің түсіп қалуы
арқылы да жасалатын сияқты. М ына бір екі мы-
салды салыстырудан сондай ой туады:
Жеті қабат жер астындағы нәрсені білуі м үм кін (Жұмабаев)
-
Мүмкін, губернатор келген күні шуламаңдар деп тиып қоюы (М ұқанов).
