да, де, та, те...
Не істейін? Не
/шес/7/?дегенді тез айтқан-
да,
нестейін? неш есіңі-
ге жуықтайды. Элизия
бөйы нш а,
ністейсің, нііиесің
бөлу керек еді. Бұл
не
сөзінің жөйылуына алып барады. Ал
не ал-
дыңі -
деген
нелдің, налдың
емес, тек
неалдың
бөлады. Я ғн и бір буынды атауыш сөз (не) өз
айтылымын сақтайды. Ал шылаудың жөні бөлек.
М әсел ен ,
ж азы пт алды
(ж азы п та ал д ы ),
тұрыптішті
(тұрып та ішті),
жатыптішті
(жа-
тып та іш ті),
мыспекен
(мыс па екен).
Қ азақ тілі тұрғы сынан редукцияны қысаң
дауыстылардың әлсіреп, көмескі айтылуы деп
түсіну керек. О рф өэпиялы қ сөздіктерде өндай
дауыстылар түсіріліп (шартты белгімен) жазы-
лады:
дэр ‘гер, қат ‘нас, тэж‘рибе, аң ‘зақ, ад ‘раңдау,
бад‘рақ, ед ‘реңдсу, и ‘рім, қас ‘рет, эісұд‘рық, коб‘рек,
жұм ‘лу, кок ‘рек, түк ‘рік, мэк ‘рүк, құд ‘рет
т.б.
Метатеза
(гр.
орын ауыстыру) -
сөз ішіндегі
ды & ы старды ң не буы н дарды ң өзара өры н
ауысуы. Бұл - айтуды жеңілдетуден туатын
құбылыс.
Қазақ тілінде қатар келген
пк, пқ
дыбыста-
ры
кп, қп
түрде өрындарын ауыстырып айты-
лады. Мәселен,£ж/о?,
тепкі, тепкішек, шапқыла,
түпкір, эпкел
түрде жазылатын сөздер айтуда
экпе,
текпі, текпііиек, іиақпыла, түкпір
түрде де кезде-
седі. Бұлай айту ауа жолына орналасқан сойлеу
мүш елерінің жұмысын жеңілдетеді. Сөдан да
өкпе (опке), орекпі (орепкі), секпіл (сепкіл), қақпа
(қапқа), қакпан (қапқан), қақпақ (қапқақ), кэкпір
(кэпкір)
сөздері айтылуына орай жазылады.
С ондай-ақ,
мегде, м ең зе
болып жазылатын
сөздерл^езгетүрінде де кездеседі.Лг/шлусөзінің
айлану
бөлып айтылуы да метатеза құбылысы-
на жатады.
|
