келгелі жатыр, бар-
ғалы отыр, тогілгелі тұр, орындағалы жүр
т.б.
М о р ф о л о г и я л ы қ ж ігі а й қ ы н қ ұ р а н д ы
жұрнақтарды көсемшелер қатарында қарастыру-
ға оларды ң ж оғары д ағы кестеде көрсетілген
көсемшелерге тән қызметтерде жұмсалуын және
етістікке бағы ны ңқы лы ғы н негіз етіп алу керек.
7.5. Е С I М Ш Е
Етістіктің ф ункциялы қ формалары ның бірі
- есімше. Есімше м ағы насы ж ағынан етістіктер-
ше болымды ж әне болымсыз, салт-сабақты бо-
лып бөлініп, ж ақтық, ш ақтық м ағы наны аңғар-
тады. Бірақ түрленгенде есімдерше көптеледі, сеп-
теледі, тәуелденеді. Осы ерекшелігіне байланыс-
ты сойлемде атрибуттық және предикатты қ ма-
ғы н аға ие болады да, әрі етістік, әрі сын есім
орнына жүре береді.
Есімше
-ған (-ген, -қан, -кен), -ар (-ер, -р, -с),
-атын (-ет ін, -йтын, -йтін), -уиіы (-уш і), -м а қ
(-мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек)
жұрнақтарының негізгі
және туынды түбір етістікке, етістіктің болымды
және болымсыз формаларына, етіс категориясы-
ның барлы қ түрлеріне ж алғану арқы лы жасала-
ды. Ал қалау рай, бұйрық рай, шартты рай ф ор-
маларына есімше жұрнақтары жалғанбайды.
Есімше ж ұрнақтары ны ң қызметі - өзі жал-
ғанған етістіктің аңғартатын м ағы насы н өзгерт-
пей, заттың қим ы л-әрекет арқы лы білдіретін
белгісін жасау. М ысалы,
бар
- қим ы л-әрекетті
білдіретін етістік, ал
барған
(адам),
барар
(жол),
баратын
(кісі),
барушы
(бала) - заттың қимыл
нәтижесімен аңғартылған белгісі.
Есімше жіктеледі, бірақ етістіктерше емес,
есімдерш е жіктеліп, сөйлемде баяндауыш қы з-
метін атқарады.
Есімше формасының әрі сын есім, әрі етістік
ретінде қолданылуына қарай күмәнді пікірдің пайда
болуы аны қ. Ш ындығында, екі сөз табына тән
белгілері бар бұл форманы қай сөз табына жатқы-
зуға болады? Бұл мәселенің басын ашып, түсінікті
болу ж ағы н қарастыру үшін екі сөз табына тән
тұстарын санамалап барып таразыға салу лазым.
Достарыңызбен бөлісу: |
