П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет750/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   746   747   748   749   750   751   752   753   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

тұр, жүр, отыр,
жат(ыр) 
деген лексикалы қ м ағы налы етістіктер
бар, соны м ен бірге дыбыстық құрамы ж ағы нан 
олардан ешбір айырмасы ж оқ 4 грамматикалық 
корсеткіш бар. Бұлардың мағы насы , тілде атқа- 
ратын қы зметі мүлдем басқа-басқа, сонды қтан 
олар ом онимдік дәрежеге жеткен: 
үнсіз отыр,
зытып отырды.
Алғашқыдаотыретістігі субъектінің кеңістік- 
тегі қалпын білдіріп, лексикалы қ мағы нада қол- 
даны лған, соңғы даоты р кемекш і етістік қы зме- 
тінде қолданылған, оның лексикалық мағынасы 
жоқ, жетекш і етістікке косем ш ен ің -п ж ұрнағы
арқылы тіркесіп, қимьы тез жасалу үстінде деген 
мағынаны қосып тұр. Отыр етістігі алғаш қы қол- 
данысында сөйлемде қимыл атауы ретіндегі лек- 
сема болса, соңғы да грамматикалық м ағы на бе- 
ретін көрсеткіш і қызметін атқарған. Олардың 
мағынасы да қызметі де басқа-басқа, тек дыбыс- 
ты қ құрамы ғана ұқсас. Осы жағдай қалған үш 
етістікке де ортақ, сондықтан тілде лекси калы қ 
м ағы на беретін 
тұр, жүр, 
отыр, 
жат 
етістіктері 
арқьыы жасалған 4 аналитикалық формант, яғни
4 грамматикалық корсеткіш бар. Олар ш ы ғу тегі 
ж ағы нан бір болғаны мен, қазір тілде б асқа: бас- 
қа тілдік бірліктерге жатады.
А іды м ен бұл торт етістіктің лексикалы қ ма- 
ғыналарына тоқталайық.
Бұл торт етістіктің алғаш қы түп негізгі лек- 
сикалы қ м ағы насы - адамның кеңістіктегі қал- 
пын білдіру. 
Өзі жалаңбас қардың үстінде отыр
(Әбдіқадыров). 
Солардан оқшаулау жерде Рабый
түр. Бір кішкене болмеде жатқан М үқан үйық-
тай алмады
(Сонда). 
Екеуміз коп жыл бірге
жүріп, коп елді бірге араладық
(Сонда).
Бұл етістіктердің екінш і негізгі м ағы насы
адамнан басқа жанды-жансыз заттардың кеңістік- 
тегі қалпын білдіру: 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   746   747   748   749   750   751   752   753   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет