Ол осы қызметте қашан-
ғы отырады?
5.
Бір орны нда қозғалм ай қалу:
кеме қай-
раңда отыр.
6. О йы нан оры н алу, есінде болу:
ол мәселе
есімде жүр, Әсем жүрегімнің түбінде жатыр, жаңа
ғана есім де тұр еді.
7. С ай, сәйкес:
ол сыйлауға тұрады.
8. Алдау: сені жерге отырғызды.
9. Ауруынан жазды:
аяғынан тік түрғызды.
10. Сыйлады:
бүкіл ауыл аяғынан тік тұра-
ды.
Тіліміздегі ең көне етістіктер тобы на жата-
ты н
отыр, жатыр, тұр, жүр
етістіктерінің лекси-
калы қ м ағы насы өсіп, кеңіп отырумен бірге, ол
грамматикалық дамуға түсіп, түрлі грамматика-
л ы қ м ағы наларға да ие болған.
7 .7.3 . Д е
көмекші етістігі
Де
етістігіайт,
сойле
етістіктерімен мағы на-
лас, синонимдес. Мысалы,
солай сойле
-
солай де,
не айтайын?, не сөйлейін? - не дейін? Сэлем айт
- сәлем де, не айтты? - не деді? не тұралы сойледі
- не деді, бірдеңе айтты ма? - бірдеңе деді ме?
Осы мағы насы арқылы ол сөйлеу етістіктері то-
бынажатады. Сөйлемде қолданысына қарай
сүра,
ата, ойла, есепте, сана, долбарла
етістіктерінің
м ағы насы н да білдіреді. Деетістігінің көп м ағы -
налығы мен көп қызметтілігі оның көмекшілік
қызметіне де қатысты. Бұл көмекші етістікке көп
мағыналығы мен көп қызметтілігі жағынан ешбір
көмекші етістік тең келе алмайды. Осы ретте ол
барлық көмекші етістіктерден ерекшеленеді.
Де көмекші етістігінің ерекш е қызметі - төл
сөз бен автор сөзін байланыстыруы. Қазақтілінде
төл сөздің дербестігін сақтап, нақты , дәл тия-
нақты түрде білдіруде оны автор сөзімен байла-
ныстыру қызметін де көмекш і етістігі ғана атқа-
рады. Бұл қызметтіде көмекш ісінен бас.қа ешбір
тілдік нұсқа атқара алмайды. Ал төл сөз - тілде
өзіндік орны, қызметі бар, тілде жиі қолданыла-
тын құбылыс. Осы тілдік құбылыс тікелей
Достарыңызбен бөлісу: |
