Д Ы Ь Ы С І А Г Д Ы Ц КПДЬЬУІ 91
айтылады:
ақте (ақ де), көкте (көк де), тарақте (тарақ де), кітэпте (кітап де). Тұр алдымнан кет деді, Кет деген сөзі кект і еді. ( “Алпамыс ”) М ұнда
кет деді айтуда
кеттеді болады.
4.6.2. Регрессивті ассимиляция Прогрессивті ассим иляция кезінде акусти-
ка-артикуляциялы қ жақтан игерілмей қалған
дыбыстардың арасындағы сәйкессіздіктердірег-
рессивті ассимиляция кейінгі дыбыстың алдың-
ғы дыбысқа әсері арқылы реттейді. Өйткені рег-
рессивті ассимиляция сөз соңындағы дауыссыз-
дарға кейінгі м орфеманы ң (қосы м ш а не сөз)
басқы дауыссыздарының ықпалы түрінде болады.
1.
Үнді дауыссыздар да дауыстылар сияқты
басқа дауыссыздарға ықпал етіп тұрады. Регрес-
сивті ассим иляцияға ұшырап алмасатын бір-ақ
дыбыс бар. Ол - тіл алды
н. Бұл дыбыстың тіл арты
г, ғ үнсіздерінің
(қ, к қатаңдары морфема жігінде үнділерден кейін
ұяңдайтыны белгілі) алдында тұрмайды. С он-
дықтан да тілімізде ертеректе енген кейбір орыс
сөздерінің құрамында кездесетін
нк, нг тіркесін-
дегі
н дыбысы біржола
ң дыбысына айналып кет-
кен:
бэтеңке (ботинка), кәрзеңке (корзинка), ре- зеңке (резинка), сіріңке (серянка), теңге (деньги). Сондай-ақ қос ерін б,
м , п дыбыстарының ал-
дында да
н айтылмайды. Орыс сөзі
кәмпіске (көркем шығармада, ауызша айтуда) болып,
н ды-
бысы қос ерін
м дыбысына алмасады. Қазақ тілінің
байырғы сөздерінің құрамынданг,
нғ, нб, нм, нп дыбыстары тіркесі айтуда ұшырамайды.
С оны мен
