ФОІІЕТИКА
Ды быстық құрамы:
1) АВ: ат, ай, ән-детті, ой-ланды, үй, ақ-тар,
эл-ден;
2) АВВ: ант, өрт, үлт, өрт-те, ыңқ-ыңқ, ырс-
ырс, акт;
3) ВАВ: бас-тар, бас-тық, тас-тай, бүл-бүл-
дар, тақ-тақ;
4) ВАВВ: қант, былқ-былқ, ж алт -ж үлт,
жарқ-жүрқ, қарт;
5) ВАВВВ: пункт, центр, Маркс, фильтр,
текст;
6) ВВАВ: шкаф, шлаг, іилем, шлюз, крем, иітаб,
шпал, стаж, граф, хлор, хорм, сталь;
7) ВВАВВ: спорт, старт, скетч, трест, стенд,
штамп, крест;
8)
ВВАВВВ: спектр;
9) ВВВАВ: іитрек, штраф, штирх, шприц,
стрелька, структура.
Б айы рғы қазақ сөздері, қала берді бүкіл
түркі сөздері негізінен бір буынды болып ке-
леді. Олар құры лы мы на қарай алты түрде ғана
ұшырайды:
А, ВА, АВ, АВВ, ВАВ, ВАВВ.
5 3 Б У Ы Н Ж ІГ І Ж Ә Н Е Т А С Ы М А Л
Буынны ң қалай пайда болаты ны н, жалпы
сипатын аңғарғаннан кейін, алдымен анықтап,
меңгеріп алуды қажет ететін қарапайы м да аса
маңызды ұғым - сөздің буын жігін табу, немесе
созді буынға болу.
Буын жігі дауыстылардың қабатында тұрған
дауыссыздардың қай ж ағы на қарап кететініне
байланысты.
•
Қазақ тілінде дауыстыдан басталатын буын-
дар үнемі сөзді бастап тұрады:
а, э, ас, ант, үлт,
ас-қа, ат-қа, ант-ты, үлт-тық.
Сонды қтан да
бірінші буыннан басқа буындар дауыстыдан бас-
талмайды. О ны ң үстіне қазақ тілінде байы рғы
буындар қос дауыссыздан басталмайды.
5 .4 . Б У Ы Н Н Ь І Ң Д Ы Б Ы С Т Ы Қ Қ Ұ Р А М Ы
Қазіргі қазақ тіліндегі буындар дыбысты қ
құрамы жағынан мынандай болып келеді:
1) бір дыбысты:
а-та, ә-же, і-ні, а-па, а-са, о-
кы, а, э, е, о, о-тыр.
Бір дыбысты буындар тек
дауысты болады да, жеке сөз түрінде, не сөз ба-
сында ғана кездеседі;
2)
екі дыбысты:&7-ла,
қа-ла-да, та-за-ла, жа-
ға, ой-на, та-ра, қа-ла-да-ғы-сы, ба-ла-сы, ал, ат,
ақ, же, де, не\
3) үш дыбысты:
бас, бет, сөз, көз, өрт, бөл-
шек-тер, тас-тақ, бал-іиық, бөл-шек-тер, үлт, үрт\
4)
төрт дыбысты:
қант, төрт, былқ, жалт,
жылт, салт, қарқ-қарқ, күрк-күрк.
Тіліміздегі б а й ы п ғ ы с өз л е п л ін л ы б ы с т ы к
тілі арқылы енген сөздерде буын бес, тіпті алты
дыбысты да бола алады:
5) бес дыбысты:
пункт, спөрт, текст, скетч,
старт, фланг, трест, спирт, стенді;
6) алты дыбысты:
спектр, спринт.
Достарыңызбен бөлісу: |
