термеалтын, қүйма алтын, түйме алтын
тіркестеріндегі
терме, қүйма, түйме лексемалары
бұған керісінше зат атауы ретінде қолданыла да,
ай ты лад а береді. Я ғн и бұларузбеесім іне қара-
ғанда субстантивтену дәрежесі жағынан әлдеқай-
да “кемел”. Бұл тұрғыдан оны жоғарыдағы “Айна
тазға алты теңге” дегендегі тіпті
айна сөзі қата-
рында алып сипаттауға болады. Я ғн и
айна лек-
семасы сияқты,
терме алтын, қүйма алтын, түйме алтын кұрылымдарындағы
терме, қүйма, түйме туылымдары да жалпы сын атауы емес, атрибу-
тивтік мағынада ж ұм салған таза зат атауы бо-
лып табылады. Демек, ілгеріде жасалған бұл талда-
улар “етістік негіз + -м а //-м е ” типті сезжасамдық
үлгілер (“словообразовательные модели”) тілімізде
үнемі сын атауы бола бермейтінін көрсетеді.
-м а //-м е жұрнағы түркі тілдерінде жалпы зат
атауларын да, сын атауларын да жасайды. Екеуін-
де де дәйім етістік негізге жалғанады. Бірақ қай
тілде де өлардың сөңғыларынан гөрі алдыңғыла-
ры жиірек (басым) сияқты . Сөзж асамды қ бұл
фөрмант түркі тйідерінің жалпы қай-қайсысында
да әнімді саналады. О ны ң мұндай қөлданымды -
ғы ны ң артқан кезі - ж иы рмасынш ы ғасырдың
іші. Әсіресе терминөлөгиямен байланысты.
А лайда е тістік негізден с ө зж а са м д ы қ өсы
-лш//-л*б, фөрманты арқылы қалыптасқан ж өға-
рьщағы
қырма, ойма, у збетуылымдар сияқты, қазақ
тілінің өзін ің төл сын атаулары да жетерлік.
Кейбірін нақты мына мысалдардан көруге бөла-
ды.
Бастамаетік көрпілдек (Ш ал).
Ояна келсе баяғы ж аман тымағы, баяғы бастама мэсісі... (Аймауытөв).
Шоңқайма кебісінің нэлі тастан тасқа шықылдап ... (Сөнда).
Қызыл белбеу, шоң-
