П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
сырынды сәлемі жок (Әуезов). Іркінді
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- -ғ ы //-г і//-қ ы //- к і.
| сырынды сәлемі жок
(Әуезов). Іркінді суда то- ңазыған іиыбындар жүзеді (Аймауытов). Бірақ қалай дегенмен де термин жасау процесінде, аударма тәжірибесінде, калькалы қ ы ңғайда ту- ған бұл тәрізді туынды сын атауларына қара- ғанда, қазақ тілінің таза өз топы рағы нда сы н- ды қ мәнде қалыптасқан жаңа жасалымдар әлде- қайда мол. Бұлар ж әне м ағы налы қ ж ақтан оте әртарап болып келеді. Кейбірі олардың мына- лар: Көрүғылының асыранды кұлысың (К ор ұ ғл ы / Қара жол м а дегенім Шүбырынды із болды-ай (Ағаш аяқ). Енді біреу асықты ж іліктің ойынды етін іиеңгелдеп... (Аймауытов). Ақтардың шаіиы- ранды отрядтарын кәріп... (Сонда). Жырынды жеңгелері үйреткен (Сонда). Сырқынды Жетпіс- бай қарсы ақыра қоя берді (Әуезов). Тілімізде осы -(ы)нды ж ұрнағы н ы ң қаты- суымен ж асалған бірлі-жарым фразеологизмдік сипаттағы күрделі сын атауы да кездеседі, мыса- лы мына сияқты: Саба түбі сарқынды жасым қалғанда... (Сейдімбеков). - ( ы ) м д ы //- ( і) м д і. Созж асамды қ -(ы)нды жұрнағы сияқты, бұл формантта тілімізде құран- ды саналады. Бірақ ондай онімді емес. Қазақ тілінде ол арқылы ж асалған сы нды қ м ағы на білдіретін бірер ғана жалаң жасалым кездеседі. Онда сондай-ақ етістік негізді күрделі сын атауы да солай, сирек ұшырасады. Баянда жартымды жүмыс табылмады (Аймауытов). Келімді-кетімді кісі бар (Сонда). -ғ ы //-г і//-қ ы //- к і. Сөзж асамдық бұл ф ор- мант түркі тілдерінде кейде -ғь//< тұлғасымен тек- тестіріледі, яғн и : -ғы > -ғы қ. Ол түркі тілдерінің көбінде зат атауын да, сын атауын да жасайды. Бұл ф ормант олардың кейбірінде зат атауын жа- сауға кобірек қатысса, басқа біреулерінде одан сын атаулары ж иірек пайда болады. Ол озінің осы әртарап сөзжасамдық қызметінде есім негізге де, етістік негізге де жалғанады. - ғ ы //- г і қазақ тілінде де солай: етістік не- гізден зат атауын, ал есім негізден сын атауын жасайды. Бірақ мұнда оның соңғы топ жасалым- дардан горі зат атауын жасайтын тұстары басым- ырақ. Солай бола тұрғанмен де тілімізде ол арқ- ылы пайда болған сын атаулары да біраз бар. Кейбірі олардың мына іспетті. Таңғы самал жа- татын сүйіп м ені (М ақатаев). Бесінге ауып бара- ды түскі аспаным (Сонда). Жарқырайды түнгі ауылдың оттары (Сонда). Қ азақ тілінде бұл -ғы форманты, Ахмет Бай- тұрсы нұлы ның терминімен айтқанда, сөзжасам- ды қ қаты насқа мұндай “атауыш сездерден” гөрі “ шылау сөздерм ен” , я ғн и қазір көмекш і есім, үстеу, септеулік статусында сипатталатын сөздер- мен ж иірек түседі. М ысалы, мына бір тіл дерек- теріне қарап сөлай ойлауға болады. жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|