П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| 366
СӨЗЖАСАМ кездеспейді. С онды қтан оны сан есім сөзжаса- мына байданысты негізгі ерекшеліктердің бірі са- науға әбден болады. Бірақ бұған қарап, сан есімде ешбір қосым- ша ж оқ деген пікір тумау керек, өйткені сан есімнің озіне ғана тән аздаған қосымшалары бар. Олар жаңа сандық ұғым туғы збағаны мен, санға үстеме мағына қосып, сан есімнің түрлі мағына- лы қ топтарын жасайды. Сан есім қосымш алары тек сан есімдерге ғана жалғанады, басқа сөз тап- тары на ж алғанбайды я ғн и мұнда негіз соз тек сан есім ғана болуға тиіс. Бұл ж ағдай сан есім сөзж асам ы ны ң өз ішінде тұйы қталуы н туғы з- ған, басқаш а айтқанда, сан есім сөзжасамы өз аясында қалады, он ы ң өз ішінде тұйықталуы сан есім сөзжасамының бір ерекшелігі. Сан есім созж асам ы нда тағы бір ерекш елік озіне назар аударады. Сан есім созжасамындағы негізгі үлгілер мен тәсілдер қазір оз қызметін тұйы қтаған, өте бәсеңдеген, олар тілді сан атау- ларымен қазір күнделікті толы қты рып оты рған үлгілер мен тәсілдер емес. А ны ғы рақ айтсақ, сан есім соз ж асам ы ны ң үлгілері мен тәсілдері бір кездерде оте белсенді қы змет атқары п, тілдегі сан атауларын ж асаған. Тілімізге орыс тілінен миллион, миллиард, триллион сияқты сан атаула- ры енген кезде де олардың тіркесімен талай сан атаулары н ж асауда сан есім сө зж асам ы н ы ң тәсілдері мен үлгілері қы зм ет атқарады. Бірақ сан есім соз ж асам ы ны ң тәсілдері мен үлгілері қазір жаңа сан атауларын ж асап, тілге жаңа сан қосып, үздіксіз қы зм ет етіп оты рған жоқ. Бұл арада олардың қызметін зат есім, сын есім, етістік с и я қ ты сөз та п т ар ы н ы ң сөзж асам үлгілері, тәсілдерімен салыстыруға келмейді. Сондықтан да сан есім құрамы басқа сөз таптарымен салыс- гырғанда, тұрақты деуге болады. Аталған ж ағ- дайлар сан есім сөзжасамының өзіндік ерекшелігін танытады. Зат есім сияқты сөз таптары оз құрамын бас- қа тілден енген создер арқы лы да толы қты рып отырады. Бұл құбылыс та сан есімде жүйелі түрде болып тұрмайды. Бірақ сан есімге ол мүлдем жат емес. Қ азақ тілінің сан есім құрам ы на орыс тілінен аздаған ғана сөздер енді '.миллион, м и л- лиард, триллион. Бұлардың ішінде миллион, м и л- лиард сандары тілде жиі кездеседі, көп қолданы- лады. Мысалы: Тіліміздегі сан есімдердің басқа тілден енген сан атаулары арқылы толығуы өте өнімсіз және басқа тілден сан атауларын қабыл- дауы жүйелі түрде болып тұратын құбылыс емес. Бұл жолмен де сан есім толы ғы п, байып отыр- майды. Сан есім сөздер сырттай қарағанда, өте аз болып көрінеді, өйткені бұл сөз т а б ы н а он- дық атаулары мен жүз, мың сияқты сөздер ғана жатады деп ойлап қалады. Ш ындығы нда сан ес- імге жататын сөздер жиырма шақты дара сөздер- мен ғана шекгеліп қоймайды, оның құрамы бұлар- дан әлдеқайда мол. Сандық ұғымдарды білдіретін сөздер басқа ешбір халықтың тілінен кем емес. Қазақ тілінде м иллионға дейін күрделі сан атау- лары ж асалған, сан есімді сөз табы дәрежесіне котеретіндер де - осы күрделі сан атаулары. Бірақ олар санаттан тыс қалып, сөздіктерде көрінбей жүр. Сан есім атауларынан сөздікте не бәрі 20 шақты дара сандардың атаулары ғана беріледі. жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|