П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет15/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ДЫБЫСТАРЫ
15
2. Еріннің қаты сы на қарай - еріндік және 
езулік (1) дауыстылар болып жіктеледі. Еріндік 
дауыстылар доғал (1-2) және сүйір (1-1) жаса- 
лы м ды , ал езулік дауыстылар езу (1-3) және 
емеурін (1-4) жасалымды болып тағы екі-екіге 
бөлінеді.
3. Жасалу орнына қарай - тіл ортасы (6), тіл 
арты (8) дауыстылар болып жіктеледі.
4. Дауыс қатысы (5-1 нүкте) барлық дауыс- 
тылар үшін ортақ болғанды қтан, дауыстылар- 
дың жіктелімінде ескерілмейді.
Сонымен дауысты дыбыстардың жасалымы
- үш айыры м белгісі (жақ қаты сы , ерін қатысы 
және жасалу орны), айтылымы - екі айырым 
белгісі (ауыз бен көмей қуы стары ны ң өзара 
қаты сы , ауыздың ш ы ғар қалпы ), естілімі - екі 
айырым белпсі (үндесім жэне дауыс сапасы) ар- 
қылы сипатталады.
1.3.1.1. Жалаң дауысты дыбыстар
А 
дауысты дыбысы 
(3-сурет)
Жасалымы:
1. А дыбысы ж ақтың кең аш ылып, тілдің 
төмен түсуі арқылы (9) жасалады. Ж ақтың қаты- 
сына қарай аш ы қ дауысты дыбыс болып табы- 
лады.
2. А дыбысын айтқанда ерін бейтарап (1 -3) 
қалады. Еріннің қаты сы на қарай езу дауысты 
дыбыс болып табылады.
3. 
А дыбысын айтқанда тіл ауыз қуысының 
арт жағына (8) орналасады. Тілдің қатысына қарай 
тіл арты дауысты дыбыс болып табылады.
Дауысты жақ қатысына қарай - аш ық, ерін 
қагысына қарай - езу, жасалу орны на қарай - 
тіл арты дыбыс.
Жасалым белгілері: 
аш ық, езу, 
тіл 
арты дау- 
ысты дыбыс.
Айтылымы:
1. Тілдің артқы тұсы жұмсақ таңдайға қарай 
сәл көтеріліп (дөңес тартып), ауыз қуысын екіге 
бөледі. Ауыз қуысы көмей қуысынан үлкен бо- 
лады. Тілдің жатысына қарай көмей қуысты да- 
уысты дыбыс болып табылады.
2. Ерін кең ашылып, ауа еркін ш ығады. 
Еріннің қалпы на қарай кең ш ығысты дауысты 
дыбыс болып табылады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет