5.6.1. Болжалдық сандардың синтетикалық тәсіл арқылы жасалуы Қ азақ тілінде болжалдық сан есім жасаушы
көрсеткіш тер ретінде төм ендегі қосы м ш алар
көрсетіліп жүр:
1.
-дай, -дей, -тай, -тей қосымш а есептік сан
есімге ж алғаны п, оған болжал мағы насы н қоса-
ды:
а лп ы с т а й , м ы ң д а й , ж үздей. М ы сал ы :
Үйшіктердің саны он бестей (Сейфуллин).
Сол кезде ол үйде мың жарымдай жылқы, екі-үш мың- дай қойы бар екен. М ектепте төрт жүз елудей бала окуы керек (М ұқанов). Келтірілген мысал-
дардағы
он бестей, мың жарымдай, екі-үш м ы ң- дай, төрт жүз елудей дегендердің ешқайсысында
заттың нақты лы саны айты лм аған, бұлардың
бәрінде аталған санны ң шамасында, соған жа-
қы н деген ұғым бар. Бұдан ш ы ғаты н қоры ты н-
ды болжалдық сан жасаушы морфема негіз сөздің
мәнін өзгертіп тұр. М ұнда сөзжасамға негіз бол-
ған есептік сандардың м ағы насы өзгеріссіз қал-
ған ж оқ, сонды қтан да бұның сөзж асам ға жата-
тын құбылыс екені күмэнсіз.
Тіліміздегі бұл морфеманың негізі сын есімнің
-дай, -дей, -тай, -тей жұрнағы деп танылады. Сын
есімде бұл қосы м ш аны ң салыстыру м ағы насы н
беретіні белгілі:
таудай, үйдей, қақпақтай, темір- дей т.б. Ал болжалдық сан есімде оның салысты-
ру м ағы насы нан ныш ан қалмаған. Осы м ағы на-
лы қ ерекшеліктің өзі бұл көрсеткіштің тіліміздегі
сан есімнің құрамында сөзжасам морфемасы бо-
лып қалыптасқанын көрсетеді. Бұл қосымш а тек
бір сан есіміне ж алғанғанда ғана, өзінің сындық
ерекшелігін сақтап, одан сын есім жасайды.
Бірдей: бірдей адамдар, кітап сөрелерінің биіктігі бірдей т.б. Тағы бір ауытқу осы қосы м ш аны ң
-лей ва-
