Әлемдегі ең кедей елдер жайлы мәлімет

Ерболат Асқарбек

екұл

ұлын

ың

ың ссөз

ін

не 

қа

қа

ра--

тілген отырысынан кейін Президенттің тап-

сырмаларын орындау шараларының жос-

пары түзіліпті. Ондағы 14 міндет Экономи-

ка

к  және бюдж

не

не ттие

сі

с

лі. Әр

ин

е,

о

оны

ң 

б

мас  бұрын министрліктің нақты қызмет 

ая сын анықтап алуға тырысқан. Себебі 

бү гінде Экономика және бюджеттік жос-

парлау министрлігі және Өңірлік даму ми-

нистрлігі бір-бірінің жұмысын қайталап та 

кететіні бар. Ал индус

с

тр

а

лдық-иннова-

аны

і

ск

е ас

ыр

ыру 

ба

а

ры--

технологиялар министрлігі қосылып, үш 

мемлекеттік органның арасында нақты үй-

лестіру жұмысы жүрмейтін көрінеді. Сөй-

тіп, маңызды мәселедегі үйлестіру жұмысы 

«а

«аққ

у,

у ш

ян

н һә

м

шо

ртан

тә

і

і

і.

Мұны мо

йындаған министр қазіргі 

кезде өзіне қарасты ведомствосының құ-

зы ретін  айқындау  бойынша тиісті жұмысты 

қолға алған. «Осы орайда атап өтер жайт, 

бүгінде еліміздің территориялық кеңістігін 

2020 жылға дейін д

дам

ыту

жо

сп

ар

ын

ың

ө

өнд

р ст

ік

ік, 

кө

лі

к

к жә

не 

дамыту, сондай-ақ халықты аймақтар бо-

йынша қоныстандыру мәселелерін анық-

тайды. Экономика және бюджеттік жос-

па

пар

лау

ми

ни

стрл

ігін

ата

уа

уапт

ы

ор

ан

н 

ре

ті

нде

бекі

т

ту ұсынылып отыр. 

барысын  бақылайды деген жоспар  бар. 

Сол болжамның негізінде 2030 жылға 

дейінгі Қазақстан территориясын  ұйым-

дас тыру жоспары да да

дайы

ндал

ады.

Жақ

ын

ды

ң

барл

ығы

Үкім

етте

қаралып, мақұлданатын болады. Сондай-

ақ

ақ И

н устрия және жаңа техно

ноло

логи

ял

ялар

министрлігінде өндірістік күштерді тиімді 

арналған сызба-нұсқасы бар. Ол Үдемелі 

индустриалдық-инновациялық даму бағ-

дарлам

ас

а ын

ұжаты болып са на-

лады

ы. Ос

ылай

ша үүш

мини

ст

стрл

к б

ір

ір-бірінің 

мы сымен тікелей айналысатын болады», 

– дейді Ерболат Досаев. 

Министр мырза атап көрсеткендей, ал-

дағы уақытта Өңірлік даму министрлігіне 

Индустрияландыру картасына кір

рет

е

ін ж

о-

ба

лар

ріл

уі ә

бден

мүмкін. Дегенмен бұған Министрлер Ка-

әрбір аймақтың экономикалық ерекшелігі-

не қарай өз жобасы болады. «Қазіргі кезде 

осының

 бар

лығын үйлестіріп жатқан ешкім 

жоқ.. С

Сол

с

еб

епті

бір

ж

ер

де

де

онд

ағ

ан

қол ға алынса, е

і

кінші 

б

облыста оның саны 

дамы ту ды  көздейтін  жобалардың ішінде 

бір-біріне ұқсас өндірістер де баршылық», 

– дейді министр. 

Ал

Ал  бюджет қаражатын тиім

ді п

ай

да

ла

ла

ну

м

ев 4

6 ба

ғ

ғ-

мүдделі. Оның ішінде бес мемлекеттік жә-

не 41 салалық бағдарлама бар. «Тексеріс 

кезінде біз бағдарламалардың тиімділігін 

жан-жа

жақт

ы са

рапт

аймы

з. С

оның

қ

ор

дысы

б

бой

ынша

бір

қата

р ба

ғдар

ла

лам

біріктіру, ал кейбірін жаңа бағдарламалар-

ға қосу қарастырылған. Ал тиімсіз бағдар-

ла ма лар қысқартылады», – деп атап көр-

сетті Ерболат Досаев. 

Арма

а

н

н АС

АСҚА

ҚАР

Р,

Астана

АҚОРДА

Бюрода Конституциялық заңнама, сот 

жүйесі және құқық қорғау органдары 

комитетіне Қазақстанның Түркия Респуб-

ли

л  касымен ссотталған адамдарды беру 

тура

лы к

ел

еліс

ім

ді

жән

е 

Қ

пуб ликасымен сотталған адамдарды беру 

ту ралы шартты, сондай-ақ Қазақстан мен 

Че хия  арасындағы қылмыстық істер  бо-

йынша өзара құқықтық көмек туралы 

шарт ты  ратификациял

л

ау

а

жөніндегі заң

ң 

жоба лары берілді. 

б сқа,

биылғы 

7 

қарашада  болатын Палата отырысының 

аралық құжаттарды ратификациялау  ту-

ралы бірқатар заң жобаларын қарау жос-

парланып отыр. Олар – Түркия Республика-

сымен со

со

тттал

ған адамда

дард

р ы беру

келісі

м, Қ

ыт

ытай

Хал

ық

Р

еспу

блик

асымен 

және  Қазақстан мен Чехия арасындағы 

қылмыстық істер бойынша өзара құқықтық 

көмек туралы шарт. Сондай-ақ сенаторлар 

еліміздің кейбір заңнамалық ак

к

ті

ле

ері

ең

еңбе

к

көші-қоны мәселелері б

ойын

ша

ша

өзге і

і

гізу туралы 

болады. 

Кездесу барысында қазақстандық дип-

ломат еліміздегі қоғамның заманауи даму 

кезеңімен, көпұлтты әрі көпконфес сиялы 

Қазақстандағы тұрақтылық пен ұлтаралық 

ке

келі

сімд

қамт

амас

ыз е

ту

т дегі мемлекеттің 

ұзақ

мер

і

мд

ба

басы

мды

ланд тарапын кеңінен таныстырып өтті. 

2011-2014 жылдарға арналған «Ел бірлі-

гі» доктринасының басты қағидаттары бо-

йынша нақты түсініктер  берді. Тараптар 

2014 жылы АҰЖК кең

еңсе

сесі

нің 

Қа

Қаза

қс

қс

танд

а 

одан арғы әрекеттестік тұрпаты, сондай-ақ 

кеңі нен енгізу тақырыптары мен Қазақстан 

мен Нидерландта бірлескен дәрістер, дөң-

геле

к 

үс

т лд

ер ө

ткіззу,, б

бір

ірле

скен

а

па ба-

ымда

рды

шыға

у

ттур

алы

мәсе

талқыланды. АҰЖК кеңсе өкiлдерi қазақ-

стандық этносаралық және дінаралық ке-

лі сімнің  үлгісін жоғары бағалап, Қазақстан 

халқы Ассамблеясының бірегей рөлін атап 

өт

өтті

.

.

Д

ПЛОМ

Ұлтымыз ежелден-ақ өзге елдермен 

ха лықаралық диплома

ма

ти

ял

ялық қар

ым-

ы

б

елгі

лі

лі

. Де

се

д

е, 

і

і  он-

байтақ қазақ даласының басым бөлігіне 

орнатуы себебінен, ресми диплома тия-

ның баста уын сол бір кезеңмен бай ла-

ны

ны

ст

ырад

ы.

ы. Ө

йт

ке

ні сол

қа

қазі

рг

і

Қа

за

қст

ан а

умағы көлемінде 

тұтас бір  мемле кет ке  ұйысып, саяси 

дамуы қарқындады. Қасым ханның би-

лігінің нығайғаны сон ша лық – халқы-

ның саны 1 миллионнан асып, атты 

әске р

р

і 300 мыңға дейін жетті. Ос ында

се

се

беп

те

р

ы д

ер-

бес мемлекет ретінде халық 

аралық 

қаты  насқа  ресми  түрде  араласуға мүм-

лардың бірі болып дипломатиялық қа-

ты нас жасаған елі – Мәскеу мемлекеті. 

1517 жән

е 15

26

26

жыл

дары

а

вс

трал

и -

ип 

ло м

ат С

игиз

мунд

ербе

рште

өз жаз 

ларында Қазақ елі туралы 

жазып, Қасым хан билігін Батыс Еуро-

паға  та ныс тырды. 

МӘЖІЛІС

да былтырлары Елбасы Н. Назарбаевтың 

Пр

През

иден

тт

ттік

с

ти

пендианттармен кездесу-

де

де а

йт

қа

ны е

ск

ске

ке ті  сорланған құмды, тастақты жерге ор-

наласқан. Екі теңізі бар. Оның бірі – өлі, 

екін шісі  –  жойылып  бара жатыр. Жалғыз 

Иор дан өзенімен жанасқанымен, онда да 

су жоқтың қасы. Алайда Қазақстан мен Ре-

сей секілді жер

р

ау

қымы

кең

суы,

шүй

гіні

мол елдерге Из

раил

ь

ь сә

бізз бе

н

құ

лпын

ай 

сыз, құмды, тасты жерде отырған осы ел-

дің өнімділігі бізге қарағанда он есеге жо-

ға ры? Бұған олар қалай қол жеткізді? Жа-

уап біреу – ғылым». Бұл – Президенттің 

со

со

л 

жү

з

з

де

су

де тал

та

та а

йт

йтқа

н сө

зі

. Он

– технология. Ендеше, еврейді қуып жетіп, 

сосын  басып озуға неге болмасқа? Бұл 

үшін тың технология керек және ондай 

тех нологияға  шөліркеп отырған саланың 

бірі – суармалы егістік. 

Қазақстанд

д

ағ

ы ре

су

рс

тық

жа

жағд

ай

ға

келсек, елімізде

гі ссу

көрс

ет

еткі

ш

шіні

ң ау

қымы

100 текше шақырымнан астам суды 

немесе 56,6 текше шақырым Қазақстан

аумағының өз ішінде қалыптасатын су көз-

дері болса, қалған 44 пайызы ел аумағы-

на

н

н

тысс же

рлер

д н, яғни шекара сыртынан 

ба

б ст

ау а

лады

еке

лық ауқымының пайдалануға қалаты ны 42 

пайызды немесе 42,6 текше шақырым ды 

құрайды. Осыған орай жыл сайын елдегі 

судың жағдайына, су нысандарының са-

ни тарлық  жағдайын

н

а

а

ли миті  белгілен

ніп

іп к

ел

елед

і.

А

йт

йтал

ық

,,

эк

он

о-

ми ка  салалары

нд

ндағ

ы

ы су

ды п

айда

ла

ла

ну б

о-

йынша лимит 2012 жылы 26,7 текше ша-

қырымы нақты іс жүзінде пайдаланыл ды. 

Ал суды пайдаланудың басым бөлігі не месе

аталған көрсеткіштің 60 пайызы ауыл 

шаруашылығы саласында тұтыныл ған. 

Бір жағынан алғанда елімізде су жет-

кілікті тәрізді. Алайда мәселе басқада. Бұл 

ре

ретт

е, м

ин

ис

тр

тр М

ам

ыт

беко

в суарудың за-

ма

ма

н

ау

и

әд

әд

істе

рін

пайд

ал

ан

у және агротех-

но логияларды енгізу  арқылы жоғары 

өнім ді  алуға  әбден болатынын аңғартады. 

Мәселен, тың технологияға сүйенген кей-

бір шаруашылықтарда сүрлемдік жүгерінің 

өнімділігі гектарына 400 центнерге,  ре-

кордтық көрсеткішке жетіпт

пті.

і. А

л ел

іміз

бо-

йынша жүгері өнімділігінің

ң о

орт

аша

деңг

ейі 

«Суармалы жер – Қазақстан ауыл шар уа-

шы лығының алтын қоры.  Сондықтан да 

бү гінгі  күні саладағы аса өзекті мәселе нің 

бірі суармалы жерлердің мелиоративтік 

жү

жүйе

сі

н 

сауы

қтыр

у 

бо

лы

п 

де

дейд

і

і ми

ни

нист

р

р. 

жылдары Қазақстанда суармалы жерлер-

дің аумағы 2,1 млн гектар болған екен. 

Бұл – барлық егістік алаңының 6,7 пайызы. 

Сонымен қатар осы суармалы жерлер

өсім дік  шаруашылығындағ

ағ

ы

ы жа

лпы

өн

өнім

нің 30 пайызына жуығын қ

қам

амта

ма

сы

з 

з

етііп 

мә ліметтер  бойынша суармалы жерлер 

1,5 млн гектарды ғана құрайды. Бұл ретте, 

өсімдік шаруашылығындағы өнімнің 5,3 

пайызға жуығы ғана қамтамасыз етіліп 

о

отыр

Со

Соны

мен

қата

р же

келе

ген облыстар-

да

да с

уа

уарм

ал

ы

жерл

ер а

уқым

рып кетті. Мәселен, Ақмола облысында 

бұл көрсеткіш 95 пайызды, Қостанай об-

лы сында 80 пайызды, Шығыс Қазақстан 

об лысында 60 пайызды құрап отыр. Суар-

малы жерлерді пайдалану, негізін

н

ен, оңтүс-

а. Де

генм

ен

ен о

сы 

а

рш

ыл

ылық

Мыса

лы, Алматы облысында суармалы жерлер 

11 пайызға, Жамбыл облысында 32 па-

йыз ға,  Қызылорда облысында 23 пайызға, 

Оңтүстік Қазақстан облысында 16,8 па-

йыз ға  қысқарып отыр», – дейді министр 

Асыл жан  Сарыбайұлы.

Ендігі мәселе сауармалы егістіктің өн ім-

ділігіне, яғни әрбір текше метрге  судың 

бе рілуіне

е

н

н шы

ғаты

н

өн

ім

м

м

өл

шері

д

е 

ңызды рө

л ат

қа

қа

рады

. Мә

се

ле

н, ш

ет

ет м

ем-

2,6-дан 6 келіге жететін болса, бізде бұл 

көрсеткіш 0,8 келіден аспайды. Яғни гид-

ромелиоративтік жүйенің нашарлауы, суа-

рудың жаңа технологияларын енгізбеуге 

қа

қаты

сты

ері кетушілік бар. Мұның да

да

м

мы

са

сал

ы кө

з

з  ал

Қаз

ақ-

стан ның фермерлері суарудың тың техно-

ло 

гиясы жоқтығынан-ақ шетелдік фер-

алады. Мұны министр мойындап қана 

қой май, нақты мысалмен мәнісін ашып та 

түсіндір

ді.. «С

уа

уа

рм

ал

ы ег

істі

ктег

і 

і  қа

зақ-

қ

қ

ант 

қызы

лшас

ы

ге

ктар

ына

центнерді құрайды, ал дәл осындай жер-

ден АҚШ 470 центнер өнім алып отыр. 

Израиль мақта өсіруден Қазақстанға қара-

ғанда алты есеге артық өнім алады. Егер 

Қазақстанда мақта өндіру гектарына 18-

20

20 ц

ентн

ер болса, Израильде 48-50 

0 

це

цен 

т-

не

р. Б

ау-б

ндай

»

», 

Түптеп келгенде, ауыл шаруашылығы 

саласының  басшысы тиісті инженерлік 

қам тамасыз етулер, заманауи технология-

лар болып жатса, біздің ферм

р

ерлер де ев-

руас

ынан

қал

ыспа

с ед

і 

де

генд

а ға 

ы

М

әсел

ен,  Ар

ыс а

удан

ынд

шар уа қожалығы жаңа технологияны енгі-

зу арқасында суармалы егістіктен алынған 

қызанағы гектарына 80 тоннаны құрапты. 

Түркістандағы  бір серіктестік мақта егіп, 

оның гектарынан 60 центнерден өнім жи-

на

нап 

ал

ал

ған.

 «Израильде орташа өні

нім

м 48

це

нт

нтне

р

бо

д

а

біз

олар дан да көп өнім ала алады екенбіз», 

– дей ді министр Асылжан Мамытбеков. 

Ал суармалы жерді дамыту бағытын-

дағы ұсынысқа келсек, министр «судың да 

сұрауы бар» деген қағидатты көлденең 

тар туды құптайды. Тарқатып айтсақ, ме-

лиоративтік жүйені сауықтыру және суар-

ма

малы жер

лерд

қалпына келтіру үшін на-

ры

рық 

тық 

те

теті

кт

ктер

ді қ

ол

олдануды ұтымды жол 

вес тицияға жеке секторды немесе заем-

дық қаржыландыру көздерін тарту. «Суар-

малы жерлердің және олардың өнімділігі-

нің құлдырауы мына себептерден тұрады: 

экономиканың жосспа

парл

рл

ыд

ан н

ар

арық

ты

қ 

қатынасқа өтуі кеззең

еңін

інде

б

б

ізді

ң ел

іміззде

гі

гі

су шаруашылығына инвестиция мүлдем 

жасалмады. Нәтижесінде суармалы және 

дренаждық жүйелер әбден тозды. Эколо-

гиялық-мелиоративтік жүйе тіпті нашарлап 

кетті, фермерлердің ылғал үнемдеу техно-

ло

логи

ясын

а да

ынт

а

құ

лдырады», – дейді

ми

мини

ст

р.

О

Осы

ндай

олқ

нан қазір суармалы 700 гектар жер айна-

лымнан мүлдем шығып қалған. Оңтүстік 

облыстарда суармалы, дренаждық жүйе-

нің тозуы 50 пайызды құраса, теріскейде

100 пайызға дейін жетіпті. Арналардың 

ар шылмай,  жаңартылмауы, тазартылмауы

салдарынан су жоға

а

лт

лту 

да ж

оғар

ы

де

ңгей

-

ге жетіпті. Түптеп к

елге

нд

е,

а

а

уыл 

ш

шару

аш

ы-

лығы ведомствосының басшысы суармалы 

егістікті дамытуға инвестиция ауадай қа-

жет екенін аңғартады. «Су шығынын үнем-

деу ді қамтамасыз ету және ирригациялық

жүйелерге инвестиция тартудың жалғыз 

те

теті

гі б

араб

ар н

арық

лы

лып

табы

лады

Елім

іздің бірқатар аймақ-

та рында суармалы су тарифтері тым тө-

мен. Бұл шаруалардың суландыру жүйесін 

жаңғыртуға және суды үнемдеу бойынша 

қандай да бір жұмыстарды жүргізуге еш

ынталандырмайды», – дейді Асылжан Са-

рыбайұлы. Тоқете

е

рі

рі, 

мини

ст

ст

р су

арма

лы

лы

ег іс тікке  де  тариф

ф е

е

нг

із

іп

оны

көте

ру а

р-

қы лы  шаруаны  үнемшілдікке ынталандыр-

яғни суға қатысты тариф фермерлер үшін 

тым қымбатқа соғып, шаруаның қалтасына 

салмақ салып жатса, онда мемлекеттік 

су

субс

идия

ені

п қа

луы

да ғажап емес.