Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет

 Мәселен, нақ осы аттестациялауға қа-

тыс ты грузиндер жұмысқа жаңадан қа-

былданған полицейлер үшін арнайы білімі 

мен жұмыс тәжірибесімен қоса, қызмет-

кер лердің психологиялық орнықты болуы 

және таңдаған ісіне адал қызмет етуді та-

лап етті. Жалпы, ішкі істер органындағы 

қыз меткерлерді аттестациялауға қатысты 

мына бір жайттарды ескерген абзал: қа-

зірде қағаз түріндегі құжат айналымы ба-

рынша азайтылды. Барлық жұмыс элек-

трон ды жүйемен жүргізіледі, соның ішінде 

халыққа қызмет көрсету үшін де қатаң тәр-

тіп орнатылған. Мысалы, автокөлікті ке-

ден дік рәсімдеу, оны техникалық қараудан 

өткізу, құжаттары мен нөмірін бере оты-

рып, есепке қоюдың барлығы болашақта 

түбегейлі электронды түрге көшеді. Осын-

дай жайттарды ескерсек, офицерлеріміздің 

білім деңгейінің жоғары болуы маңызды. 

Аттестациялаудың пайдасы барын біз ес-

ке руіміз керек. Бұл аттестациялау аяқтал-

ған нан кейін біршама жайттардың басы 

ашылып жатқаны рас. Мәселен, Ресейде 

нақ осы аттестаттауға даярлық және оны 

өткізу кезінде басшылық құрамның және 

бірінші рет арнайы атақты беруге ұсыныл-

ған адамдардың жоғары және орта кәсіби 

білімдеріне күмән келтіріліп, 80 мыңнан 

астам дипломға тексеру жүргізілген. Қол-

дан жасау белгілері бар 603 құжат анық-

тал ған. Ақыры көптеген қызметкер жұ-

мыс  тан шығарылған. Соның ішінде Ресей 

ІІМ-нің орталық аппаратының 24 қызмет-

кері бар. Бұған қоса, тағы сол Ресейде бас-

шылық құрамның 141 үміткеріне арнайы 

атағын беруден бас тартылған. Осындай 

жайттардың бізде де кеңінен орын алып 

кетпеуі үшін мұндай шаралар қажет. Ат-

тес тациядан өтпей қалғандардан қайыра 

өтемақы талап етуді дұрыс деп санаймын. 

Себебі бір ғана криминалистерді, дакти-

лос копистерді, кинологтерді даярлау үшін 

мемлекет қазынасынан қаншама қаржы 

жұмсалады. Мұны «бір» деп қойсақ. Екін-

ші бір ескерілетін дүние – өткенде Алматы 

қаласының әкімі Ахметжан Есімов мырза 

алматылық полицейлердің ағылшын тілін 

үйренуіне бюджеттен ауқымды қаржы 

ция лау кеңес заманында да болды. Ол 

тұстардағы аттестациялаудың қазіргіден 

өзгешелігі – ол тұстары мамандардың өз-

ара тәжірибе алмасуы, біріне-бірі үйретуі 

басым еді. Ал қазір керісінше, аға буынның 

кіші буынды тәрбиелеуі кемшін. Мәселен, 

бізде болған аттестация Ресейде де болды. 

Оларда полиграф немесе шындық детек-

торы пайдаланылды. 150 сұрақтан тұра-

тын тестілеу және басқа да сынақ түрі жүр-

гізілді. Ішкі істер саласы қызметкерлері 22 

пайыз қысқарып, аттестациялаудан ке йін 

20 000 офицер жұмыссыз қалды. Де ген-

мен олар сол жұмыссыз қалған офи цер-

лерін сотқа сүйрелеп, өтемақы талап еткен 

жоқ. Меніңше, комиссия әр қызмет керді 

жеке қарауы керек. Мысалы, бір қыз мет-

кер спорттан мықты болуы мүмкін. Ал 

екін шісі өз кәсібін жетік меңгерген маман 

болғанымен, спорттан ақсап тұруы да лә-

зім. Осылай аттестациялау сынақта ры ның 

бірінен өтіп, бірінен сүрініп жатқан дар ал-

дына келгенде комиссия әділ баға сын бе-

ріп жатса, ал сүрінгендерге екінші қай тара 

аттестациядан өту бұйырса, осы дан барып 

жауапкершілік артады деп ой лаймын. Ал 

жаңағыдай қатаң талап қо йып, жан-жақ-

тан қаумалап, қатаң рефор ма лар мен тө-

пе леп жауапкершілікті арт тыра алмаймыз. 

Бұлай етсек, керісінше, қыз меткерлердің 

жұ мыс істеуіне деген ынтасын жоғалтып, 

жұмыс жүйесін бұзып аламыз.

БЕЙТАРАП ПІКІР

басталса да, әлі толыққанды зерт те ліп біт-

пеген. Сіздер сипаттап отырған қор ғандар, 

сыртқы сипатына қарағанда сақ-үй 

сін 

дәуіріне тиесілі секілді. Амал не, әзірге Сүмбе 

ауылының маңындағы ол ес керт кіштердің 

зерттелгені жайлы бірде-бір мә лі мет жоқ. 

Олардың тіпті, төлқұжаты да тол тырылмаған. 

Сондықтан да, аса құнды, еш 

қандай 

тоналмаған тарихи-мәдени ес керт кіштер 

жан-жағынан құрылыс қор шап, басқа да 

мақсаттарға пайдаланылып құ 

рып кету 

қаупінің алдында тұр деп біле 

мін. Өте 

өкінішті. Тездетіп осыларды қолға алма сақ, 

құнды мұралардан айырылып қаламыз. 

ТАС ДИІРМЕН

Қорғандарды аралап жүрген кезде 

Нұрым деген кісінің келіншегі менен жөн 

сұрады. Ол кісінің айтуынша, осы қорым-

дар дың біреуінен диірменнің тасы табыл-

ған. Ол тас үйінде сақтаулы тұр екен. Апай-

дың рұқсатымен аталған жәдігерді көзім-

мен көрдім. Астыңғы тастың түсі – ақ. Сал-

мағы – 10 кг шамасында. Бір бұрышы ке-

ті ліп сынған. Ортасындағы тесігі аса ше-

берлікпен тесілген. Тастың үстіңгі бетінде 

тар тылған ұнды шығаратын сызықтар бар. 

Нақты санын санау мүмкін емес. Үстіңгі 

тас тың түсі – қызыл. Салмағы – 15 кг ша-

ма сында. Астыңғы бетінде ұн шығару үшін 

арнайы екі сызық сызылған. Ортасының 

тесігі шебер тесілген. Бетінде диірменнің 

ағаш тұтқасын бекітетін және бір тесік бар 

екен. (ағашы сақталмаған). 

БІЗДЕН БІР ОЙ

Осыған дейінгі ғылыми зерттеулерге 

сүйенсек, бұл обалар б.з.б. ІІІ-І ғасырларда 

тұрғызылған болуы мүмкін. Себебі, Сүм-

бе дегі қорғандар сол кезеңде бой түзеген 

Қаратал, Қарғалы, Қапшағай-3, Бесша-

тыр-2, Үңгірқора, т.б обаларға ұқсайды. 

Ол дәуірде мұндай қорымдарының саны 

5-10, кейде одан көп болатын болған. 

Сонымен қатар көбіне қорғандар сол түс-

тіктен оңтүстікке қарай тізбектеле орнала-

са ды-мыс. Ал бұдан кейінгі кезеңдерге тән 

үйсін қорғандары шашыраңқы болып ке-

леді екен.

МӘСЕЛЕ

Биіктігі – жалпы жер бедерінен шама-

мен 4-5 метр. Үсті тегіс. Қорған тонал ма-

ғаны байқалады. 4-қорған. Биіктігі – 

жал пы жер бедерінен шамамен 3-4 метр. 

Үстінің едәуір бөлігі қазылған. Ауыл тұр-

ғын дарының айтуы бойынша, бір азамат 

көкөніс сақтайтын ұра қазған. Астынан 

адам сүйегі шыққан соң, жерді қазу тоқта-

ты лыпты.  5-қорған. Биіктігі – жалпы жер 

бедерінен шамамен 3-4 метр. Анағұрлым 

жайдақ. Үстінде тастар бар. 6-қорған. 

(бі рінші қорымнан солға қарай) Биіктігі 

жал 

метр. Үстін үңгіп, төрт бұрышты қазыл ған. 

Қазылғанына өте көп уақыт өтпегені аң ға-

рылады. Айналасы толған тас. Ерек ше лігі 

мұндағы тастар ірілеу. 7-қорған.  Би ік тігі 

–жалпы жер бедерінен шамамен 2-3 метр. 

Тоналмаған. Үсті жайдақ. 8-қор ған. Биік-

тігі – жалпы жер бедерінен шама мен 2-2,5 

метр. Тоналмаған. 9-қор ған. Би іктігі – 

жалпы жер бедерінен шамамен 1-1,5 

метр. Тоналмаған. 10-қорған.  Би ік ті гі  – 

жалпы жер бедерінен шамамен 2-2,5 метр. 

Тоналмаған. Таза сақталған. Қорым үл-

кен дігімен  ерекшеленеді.  11-12 қор ған-

мамен 2-2,5 метр. Адам қолы ти меген дігі, 

тоналмағандығы байқалады. 13-қор ған. 

Бұл қорым жуық арада қазы лып ты. Қа-

бірдің көп бөлігі зақымданған. 

СІЗ НЕ ДЕЙСІЗ?

Досым ЗІКІРИЯ, Есік қорық-

мұражайының ғалым-хатшысы: 

– Жалпы Жетісу өлкесі, оның ішінде жа-

зи ралы Кеген-Нарынқол өңірі ежелгі дәуір 

ескерткіштеріне өте бай. Ол өңірдегі ес керт-

кіштерді зерттеу сонау Кеңес зама нынан 

БІЛІКТІЛІК

Жалпы, әлемде эстракорпоралды ге-

мо қал пына келтіру тәсілі медицинаның 

дербес бір бағыты болып, 1998 жылы ұй-

ым дастырылған. Араға үш жыл салып, 

2001 жылы ҚР Президенті істері жөніндегі 

бас қармасы  медицина  орталығының  кли-

никалық ауруханасында экстракорпорал-

ды гемотүзету бөлімі ашылды. Бұл Орта 

Азия да осы бағытта жасалған алғашқы қа-

дам болатын. Бөлім меңгерушісі, меди-

цина ғылымының кандидаты, ҚР денсау-

лық сақтау ісінің үздігі, жоғары санатты 

дә рігер, Жолымбет Мақсұтұлы Тілеуовтің 

айтуынша, осы 12 жыл ішінде бөлім ма-

ман дары мол тәжірибе жинап, ауруды тез 

және тиімді емдеуді жолға қойған. Экстра-

корпоралды гемотүзету бөлімі соңғы үлгі-

дегі қондырғылармен жабдықталған. 

Маманның айтуына қарағанда қан 

құрамының сапасын арттыруда қолданы-

латын тағы бір әдіс – ультракүлгін аутоге-

мо терапиясы. Ультракүлгіндік аутогемо-

терапия – бұл ультракүлгін диапазонды 

жарық энергиясының қанның сапалық 

құрамына емдік әсеріне негізделген экс-

тракорпоралды гемоқалпына келтіру әдісі. 

Аталмыш әдістің емдеу тиімділігі – ағза-

ның жұқпалы ауруларға қарсылығын (им-

мундыққалпынакелтірушілікті) күшейту; – 

бактерияға қарсы, вирусқа қарсы, сү йел ге 

қарсы әсер; – эритроциттердің оттегі 

сыйымдылығын арттыру; – жасушаларға 

оттегі мен қоректік заттар жеткізуді жақ-

сарту; 

– зақымданған жасушаларды қалпына 

– ағзаның қышқылдық-сілтілік балансын 

қалпына келтіру;

– көмірсутегілерін сыртқа шығаруды 

жақ сарту  (қант  диабеті  жағдайында  инсу-

линрезистенттілікті төмендету).

Процедура барысында 300-500 мл 

қан заманауи «Юлия» аппаратының көме-

гі мен екі рет ультракүлгін сәуленің әсеріне 

ұшырайды.

Қорыта айтқанда, денсаулығыңызға 

ке пілдік  іздесеңіз,  совмин  ауруханасының 

экстракорпоралды гемотүзету бөлімі ма-

мандарының қызметіне жүгінгеніңіз абзал. 

Мұндағы озық үлгідегі қондырғылар мен 

білікті мамандар сіздің денсаулығыңызға 

кепіл болары хақ.

Қалдар КӨМЕКБАЕВ

Қан тазалығы – денсаулық кепілі

Жылдар өте адам ағзасындағы қанның құрамында уыттар, 

майлар, шлак т.б. зиянды заттар жиналады. Бұл өз кезегінде адам 

денсаулығын әлсіретіп, әртүрлі аурулардың пайда болуына әкеліп 

соқтырады. Сондықтан дәрігерлер қан тазартып отыру керек 

екенін айтады. Әрине мұндай емді тәжірибелі маманы бар, жаңа 

инновациялық технологиямен қамтылған орталықта қабылдаған 

абзал. Бүгінгі таңдағы осындай орталықтың бірегейі – совмин 

ауруханасы.

ҚҰҚЫҚ ПЕН ҚҰРЫҚ

Алматы қаласы прокуратурасының ха-

бар 

2005- 2006 жылдары алты адамнан тұра-

тын ұйымдасқан қылмыстық топ құрған. 

Олар пәтері бар алматылық қарияларды 

өлтіріп, баспанасын тартып алумен айна-

лысқан. Топты басқарған Смирнов қара-

ма ғындағыларға қылмыстық тапсырмалар 

беріп отырыпты. Прокурорлар оны ҚР 

Қыл мыстық кодексінің 235, 96, 175 және 

177 баптары («қылмыстық топ құру және 

оны басқару, оған қатысу», «ұрлық», «алаяқ-

 тық»,  «адам өлтіру») бойынша айып ты деп 

таныды. Алматы қаласының Қылмыстық 

істер жөніндегі маманданды рыл ған аудан-

аралық соты айыпталушыны өмірлік бас 

бостандығынан айыру туралы үкім шығар-

ды. Топтың басқа мүшелері 22, 6 және 3 

жылға бас бостандығынан айырылды. Екі 

мүшесі қылмыстық істің ескіру мерзімінің 

өтіп кетуіне байланысты жауапкершіліктен 

босатылды. Айыпталушылар сот үкіміне 

апелляциялық шағым келтіргенімен, бұл 

шағымдар қанағаттандырылмады. Проку-

ра тура ұйымдасқан қылмыстық топтың 

әрекетінен қанша адамның зардап шекке-

нін нақтылаған жоқ.

қарастырылатынын баса айтты. «Алматы-

лық полицейлерге ағылшын тілін үйрету 

арқылы туристерге көрсетілер қызметтің, 

шеттен келген азаматтарға берілер кеңес-

тің түрін жетілдіруге болады» деді әкім 

мыр за. Ал күні ертең қаржы бөлініп, по-

лицейлер тілді үйрене алмай қалса, ол 

қар жыны да оларға қазынаға қайта қай-

таруды міндеттеу керек. Сонда ғана олар-

дың жауапкершілігі артады. Аттестациядан 

өте алмаса, қаржыны қайтару қажет. Олар 

соны ойлайды да, білімін үнемі толықты-

рып отырады. Бұл үрдіс сала ма мандарын 

ізденіске, жауапкершілікке, жем қор лық-

тан ада болуға үндейді. Сон дық тан өз ба-

сым мұны қолдаймын.

 Мысалы, олардың ішінде қиыншылық-

тары көп криминалистер, кинологтер тес-

ті леуден бірінші кезеңде өте алмауы мүм-

кін. Ал екінші рет қайта тапсыру мүлде 

қа растырылмаған. Сондықтан бізге кезек-

тен тыс аттестациядан өткізуге қатысты 

атал 

басын да енгізілмесе, мұның өзі қызметкер-

лерді кемсітушілікке ұшыратады. Рас, қо-

ғамда өзгерістер болып жатыр. Бұрын 

қылмыстың негізгі түрі ұрлық десек, қазір-

де лаңкестік, экстремистік қылмыстардың 

бар екенін көріп отырмыз. Осыған байла-

нысты құқық қорғау саласының қызмет-

кер лері ғана емес, халықтың да сауатты, 

белсенді болуы керектігі даусыз. Аттеста-

Абай ОМАРОВ (коллаж)

Басы 1-бетте

Тәңірдің етегіндегі Тянь-Шань тауының 

теріскей беті. Оның жаздық астана болуы-

ның бір себебі – сол теріскейде орналас қа-

нында болуы мүмкін. Өйткені Шаты жазы 

салқын, тау самалы соғып тұратын жан ға 

жайлы мекен. Ендеше, Үйсін патша лығы-

ның қыстық астанасы, яғни хандық 

тың 

тұрақты мекені қайда орналасқан? Бұ ған 

бір болжам – қыстық астана, яғни хандық-

тың тұрақты мекені қалай да күнгей бетке 

орналасады. Яғни Сартаудың бөк теріндегі 

Сүмбе ауылы, Қытай бетіндегі Сүм бе, Ер-

менді, Түргенбұлақ ауылдары Үй сін күн-

бидің ордасы деген заңды ой туады. 

«Жетісудың Сүмбе, Лепсі, Суяб, Құлан, Батыс Ақтөбе сияқты көптеген ортағасыр-

лық қалаларының астынан үйсін дәуірінің қабаттары ашылуы әбден мүмкін». Бұл – 

біздің емес, қазақтың маңдайына біткен біртуар ғалымы Кемел Ақышевтің пікірі. Бұл 

сөзді Кемел Ақышев бекер айтпаса керек. Бұған дейін ешбір археологтың назары на 

ілікпеген Сүмбе сақ-үйсін қорғандардың астында үйсін дәуірінің бар байлығы һәм 

жәдігерлері жатқан жоқ па? Бұл сұраққа жауапты бәріміз іздеуге тиіспіз...

ТҮЙІН

№193 (1104) 

сейсенбі

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

– Қазір екі-үш дәрігерді тұрғызып қойып папиллома екпесі 

тура лы сұрасаң, үшеуі үш түрлі жауап айтады. Соған қарағанда 

бұл сала дағы мамандардың өздері екпенің пайдалы не зиянды 

екенін нақты білмейді. Бірақ бір білеріміз егер бұл екпе, шын 

мәні

н е,

п

ай

далы

б

бол

са

,, дә

р

ге

рлер бір ауыздан дұрыс, на

ақт

қты,, 

дәле

лд

і

нұсқ

ау

б

ер

ерер

е

ді

Кейб

ір мамандар айтып жүрген е

екп

кпен

ң

да сәйкесінше дұрыс бағытта болуы тиіс. Әйтпесе бірі пайдалы 

деп, бірі зиянды деп пікір таластыра отырып үгіт-насихат жүргізу, 

бұл саладағы жасалып жат қан жұмыстардың нәтижесі өзге емес, 

өздері үшін де сенімсіз деуге келеді. Папилломаны әлемнің 56 

ме

мемл

мәл

мет 

ба

бар,

дег

енме

н, м

ен

енің

ым

ымш

кел

т

тірг

ен

б

олса

одан

бір

ден

тар туымыз керек. Жалпы, балаға екпе ектіру үшін жалғыз дәрі-

гер ге ғана жауапкершілікті артпай, ата-ана да перзенті үшін зерт-

теу жасап, дұрыс шешім қабылдауы тиіс деп есептеймін.

– Жасы 11-12-ден асқан қыз балалары бар ата-аналар 

маған хабарласып, осы папиллома екпесі жайлы жиі 

сұрай ды.  Шыны  керек, не дерімді білмей, қатты қиналамын.

Се бе бі  Денсаулық сақтау министрлігі павлодарлық екі қыз-

дың жайынан кейін екпеге т

т

ый

ым

с

ал

алып

,, ен

ді б

үг

үгін

ел

е 

ар

а -

үр. Жа

рнам

а

а

– нә

тиже

лі, ха

лыққ

а 

пай далы  дүниені ғана насихаттап, үгіттеу құралы ретінде 

та белең алған. Ол аздай жарнамаға «11-12 жас тағы қыз-

дар ға жыныстық қатынасқа түспей тұрып салу ке рек» деген 

жазбаны қосып қойыпты. Сонда бұл халықты қор қыту ма, 

12

12 ж

ас

аста

н 

н со

ң

жы

ныст

ық қ

аттынасқа түсуге  бо ла ды  нем

мес

есе 

тү

түсі

ңдер

дег

е

ү

гітт

еу м

е? Ө

з

з басым 11 жастағы балам

ның 

бо ла шағына тәуекел деп, бұлайша бал та шаппаймын. Егер 

шын мәнінде пайдалы болса, дәрігер ле ріміз дәлелдеп, дұ-

рыс мағлұмат, дұрыс бағдар мен ақпарат берсін.