Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет ИӘ
жүктеу/скачать 4,61 Mb. Pdf көрінісі
|
| Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет ИӘ – Негізі, ас беру, мерейтой өткізу, дүние- ден өткен қаламгерлерімізді ұлықтау деген- нің бәрі, ең алдымен, тірілер үшін керек. Яғни уақыттың сұранысына сай мұндай атау
лы дүниелерді жаңартып, басқаша формамен, ұрпақ өнеге ала алатындай қа- лып та өткізе білудің маңызы зор. Осы орай- да мұндай рәсімдердің жаңаша қалпын қалыптастыру қажет деп ойлаймын. Өйткені уақыт өтіп, заманның өзгеруіне қарай ұрпақ сұранысы да өзгеріп отырады. Тойды өзара бәсекеге түсіп, қазақи даң- ғазаға салынып өткізудің қажеті жоқ. Одан гөрі өркениетті түрде, артына үлгі, өнеге қалатындай дәрежеде атап өтсек, ұтарымыз мол болмақ. Негізі, әрбір тойдан соң, ар- тын да айта жүрерліктей ұлағаты, жақсылығы қа луы керек. Мәселен, мен осыдан біраз уа қыт бұрын Тарас Шевченконың Украина- да өт кен тойына қатыстым. Қаламгерге ар- нал ған іс-шара кезінде Киевтен бастап Херсонға де йін кемемен жүзіп, талай қала- ларына ат басын тіредік. ЖОҚ – Бүгінгі күні де қаламгерлерімізге ас беріп, мерейтойын өткізу шаралары жаман іске асып жатқан жоқ. Шыны керек, ас беріп, мерейтой өткізудің мүлдем жаңаша формасы қалыптаса қойған жоқ. Ал жаңадан енгізген күннің өзінде оны қазақи қалпымыз қабылдай қоя ма, жоқ па?! Осыны ойлау керек. Жалпылама алғанда, бүгінгі күні өткізіліп жүрген мерейтойлары- мыздың барлығы бір-біріне ұқсас. Оның ішінде қаламгерлерімізге арналған іс- шара кезінде біршама дүниені қамти алып жүрген секілді. Бірінде жоқ дүние екінші бірінде қамтылып жатады. Яғни тойды жоғары дәрежеде ұйымдастыра аламыз деген сөз. Соңғы кездері аталып өтіп жатқан тойлар дың ішінде ерекше есімде қалғаны – Мұхтар Әуезовтің 100 жылдық тойы. Жоғары дәрежеде өтті деп айта аламын. №152 (604) 27 тамыз сенбі
2011 жыл 3-бетте Дулат ИСАБЕКОВ, жазушы, драматург: Ғалым ЖАЙЛЫБАЙ, Қазақстан Жазушылар одағы төрағасының бірінші орынбасары, Халықаралық «Алаш» сыйлығының лауреаты, ақын: ОЙ-КӨКПАР Қаламгерлерімізге ас берудің, мерейтойларын өткізудің жаңаша қалпын қалыптастыру керек пе? Қазақ – тойшыл халық. Сондық- тан да ардақтыларымыздың мерейтойлары мен рухына арнап ас беру рәсімдерін, реті келсе, ұмыт қалдырмауға тырысамыз. Алайда бүгінгі күні ас беру мен мерейтой өткізу жөніндегі көпшіліктің пікірі әралуан. Біреулер «мұның жаңаша қалпын қалыптастыру керек, мерейтой өткізу үрдісі «ас ішіп, аяқ босатудан» аспай қалды» десе, енді біреулері «қаламгерлеріміздің мерейтойы ойдағыдай өтуде» деп баға беруде. Ас беріп, мерейтой өткізу жөніндегі зиялыларымыздың пікірін таразы табағына тартып көрген едік... Поэзияның құдіретін бойына дарыта отырып, өлеңімен тәкаппар дүниені өзіне қаратқан Қасым ақын ұлыларды көп оқыды, ұлылықтан сусындады. Мұнсыз өнерде даралану, өзгені табындыру мүмкін емес. Ақын өз шығармаларында Гәнжәуи мен Руставелиге, Абай мен Пушкинге, Лермонтов пен Горькийге, Шевченко мен Маяковскийге табынып, олардың поэзиясына құр
әдебиетін меңгере жүріп, солардан үлгі алды, әлем әдебиетінің жауһарларын қазақ сөз өнеріне әкелуге талпынды, классикаға қазақтың үнін қосты, қазақ өлеңінің кереметін паш етті. Ақынның бар көркем аудармасы өзіндік сипатымен ерекшеленеді. Ол Мая- ковский
ді, Пушкинді, Лермонтовты, Некрасовты, Шев ченконы, Твардовскийді, Байронды, Мирасаид Мир шакарды, Низами Гәнжәуиді аударды. Қасымның жа һанды жалғаған көркем тәржімаларынан ақынның әде биетші ретіндегі қызметі мен мақсатын түсінуге бо- лады. Ақын әлемдік поэзияның кесек үлгілерін олар - дың қазақ сөз өнеріне тигізер пайдасын көздеп, әдейі- леп аударған. Өзі «аударылған дүние сенің өз мүлкің бо луы керек» деген сөз жазып қалдырған. Қасым Бай- рон ақынға дүниежүзілік даңқ әкелген әйгілі «Чайльд- Га роль
дтың қажылығы» поэмасының үзінділерін қазақша жырлады. Ақын танымал шығарманың сегіз қиыр шартарапты кезіп жүріп, өзінің өмірлік дәйек- тұжырымдарына дәлел іздейтін кейіпкерінің әрекеттері мен пәлсапасын қазақы оқырманға жақындатқысы келді. Чайльд-Гарольд өзінің терең психологизмімен «байрондық кейіпкер» деген ұғымды өмірге әкелсе, Қасымның аудармасынан да болмысы бөлек қаһарманды танимыз және ол қазақтың өр ақынының өзіне ұқсас. Елімен қоштасқан кейіпкерін ақын «Мен жалғызбын, толқындардың Арасында кемем келеді» деген жолдармен дәл Қасымша суреттейді, сөйтіп, бізге Гарольдты не Байронды емес, Қасымды танытады. «Ышқына соққан дауылға, Құмартушы ем жасымда» дейтін Аманжолов қашан да әдебиеттегі талғамының жоғары екенін байқатқан. Ол, негізінен, дүниежүзі поэзиясындағы алыптардың алпауыт саналған туындыларын аударды. Пушкиннен бір топ өлең мен әйгілі «Полтаваны», Лермонтовтан «Маскарадты», Твардовскийден «Василий Теркинді», Гәнжәуиден «Ләйлі-Мәжнүнді» алды. «Ләйлі-Мәжнүннің» Қасымға дейін талай қазақша жырланып, тәржімаланғаны белгілі. Қасымның көркем аудармасы жүйелі түрде зерттелуі тиіс Қазақ өлеңінің өртке тиген дауылы – Қасым Аманжолов – қазақтың қайсар рухты ақыны ғана емес, ұлттық әдебиеттің дамуына жанашыр болған қаламгер де. Оның бұл еңбегі көркем тәржіма саласына қосқан үлесінен аңғарылады. Қасым аудармалары – қазақтың сөз өнерін әлем әдебиеті үлгілерімен сабақтастырған тың соқпақ. 6-б етте ҚА ЛТ АРЫС Өмірхан ӘБДИМАНҰЛЫ: Қасым – қазақ әдебиетіндегі лирикалық поэзияның Мағжаннан кейінгі атасы
Қасымның бетің бар, жүзің бар демейтін қайсар мінезі, қалтарыс-бұлтарысы жоқ, бүкпесіз табиғаты көп адамдарға, әрине, ұнай қойған жоқ. Сол себепті де, сонау соғысқа дейін-ақ ол «поэт-хулиган» атанды, әділетсіз сындарға ұшырады. Бірақ өзі айтпақшы, «солдаттың етігіндей жаны сірі» ақын бәріне төзді, бәріне төтеп берді. Алмас қылыштың қын түбінде жатпайтыны тәрізді, Қасым поэзиясы да талай өткелектен өтіп барып қалтқысыз мойындалды, шынайы бағасын алды. Деген- мен ақын поэзиясына жасалған кезіндегі қысастықтан бүгінгі ұрпақ қаншалықты хабардар және сол қиянат салдарынан жол берілген олқылықтарды түзете алдық па?! Қасым поэзиясын шынайы саралап-салмақтаймыз, өз дәрежесінде бағалауға тырысамыз десек, міне, осы мәселені ойда ұстағанымыз абзал. Ұлтын сүйген ұлы жүрек Қасымның еліне, жеріне деген перзенттік махаббатқа, сүйіспеншілікке толы өлеңдер жазуына түрткі болды. Қазақтың арғы-бергі тарихы, бүгіні мен болашағы кейбір жағдайда ақынды терең ойға шомдырып, көңіліне алаң кіргізді, нәзік мұңға, сезімге бойлатты. Алайда оның сондай сәтте жазылған:
Сонымен, әңгіме Аманжол Рақымжан- ның Қасымы туралы неге әлі күнге бір мар- дым ды туынды жоқтығы жайында. Бұл – бү- гінгінің сұраушысы, бүтіндей бір ұрпақ тың алдыңғы толқын ағаларға, оның ішінде өнер саласында жүргендеріне қояр сұ ра ғы.
сол үшін олар дың жолын кесіп, алды нан ашылғалы тұрған сан есігін жауып тас тап отырады. Қасым ағамыздың да кезінде бағы ашылмай, қудалау көріп, бір орында ба йыз таппағаны, мінекей, осы бүкпей тура айт қан мінезі үшін дер едім. Сол үшін де Қа сымға өз бағасы берілмей, Қасымның шы найы тұлғасы мойындалмай, ол жайлы еш кім ештеңе жасамаған сияқты. Ал Қа- сымның аяқталмай қалған «Досымның үй- ле нуі» атты пьесасын ақынның поэзия дағы інісі іспетті Қуандық Шаңғытбаев аяқ тап, режиссер Жақып Омаров 70-жылдары Әуезов театрында қойды. ТҮР
ТКІ www.аlashainasy.kz e-mail: info@аlashainasy.kz 146,43 210,90 5,07 – – – 22,92 1,44 11149,82 1584,04 1232,48 110,09 1593,93 Алаш арыстары ғана айта алған ащы шындықты кеңестік кезеңде қаймықпай айтқан бір адам болса, ол – ақын Қасым Аманжолов. Біз өзіміз көрмесек те, көргендердің сөзі, одан бұрын ақынның өз сөзі – өлеңдерінен ұққанымыз, Қасым – ақиқатты ашып айтқан, бетке тура басып айтқан нағыз ақын. Заманында «осы Қасымның несі басым?» деген сыпсың сөз шыққанға ұқсайды, сонда Мұқағали: «Ақынмын деп қопаңдап жүргендердің әммесінен Қасымның десі басым», – деп, ол дауға әдемі нүкте қойғандай. Міне, сол десі Дегерестің шаң жұқпаған тұлпарындай ақынды тура мағынасында біздің буын, бізден бұрынғы әкелеріміздің буыны да көрген жоқ. Жас кеткені жазмыш десек, енді ақын бейнесінің не драматургия, не кинематографияда әлі күнге болмауы – тірі пенделердің ісі емей немене? Жалғасы 2-бетте Жалғасы 2-бетте
ДАТ! Роза РАҚЫМҚЫЗЫ 4-бет 4-бет Жібі түзу бір көшеге әкемнің аты берілмей келе жатқанына қарным ашады Қасым тағдырын ақындарымызға тартқызуымыз – мемлекеттігімізге сын
«Жыр бәйгеге аттанған адам болса, Сөредегі Қасымын есіне алсын!..» А б
о лла
ж) РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ №152 (604) 27.08.2011 жыл сенбі
www.alashainasy.kz e-mail: info@alashainasy.kz 2
Б I Л Г I М К Е Л Г Е Н Б I Р С Џ Р А Ћ Б I Л Г I М К Е Л Г Е Н Б I Р С Џ Р А Ћ Қасым оқулары тұрақты шараға айналған Абай, Мұқағали, Оралхан оқуларын білеміз. Енді жастар арасында Қасым оқуларын өткізу дәстүрге айнала ма? Арман ӘМЕН, Жезқазған Кейінгі жеті-сегіз жыл бойы Қара- ған
басқармасының, облыстық мәдениет бөлімі және халық шығармашылығын насихаттау ғылыми-әдістемелік орта лы- ғының басшылығымен Қасым Аман - жолов оқулары тұрақты түрде өт кізіліп келеді. Әу баста жергілікті жас ақын дар арасында жыр мүшәйрасы қал пында өткізіліп келген бұл мәдени шара кейінгі бірер жылда Қасым әнде рін орындаушы жас дарындар арасын дағы байқаумен, ақын жырларын жат қа оқитын талапкер- лер сайысымен то лығып, өз алдына бөлек іс-шара бо лып отыр. Бірнеше жыл бойы ұйым дас тырылған шаралардың қорытын ды лары жеке ұжымдық жинақ боп шы ғарылып келеді. Биыл көктемде облыс орталығында ұйымдастырылған Қа сым оқулары мерейтойда ақын ес- кер т кішін ашу салтанатына орайлас ты- рылмақшы. Ақын тойы қалай өтеді? 9-10 қыркүйек күндері Қарағанды мен Қарқаралыда өткізілетін ақын тойын- да бірнеше атаулы мәдени-көпшілік ша- ра лар ұйымдастырылады. 9 қыркүйек күні таңертеңгілік Қасым ескерткіші ашы- лып, ескерткіш жанында Қасым оқулары өт кі зілсе, сағат 15.00-де Е.Бөкетов атын- да ғы Қарағанды мемлекеттік универси- те тінде ақын шығармашылығына арнал- ған ғы лы ми-тәжірибелік конференция, кітап та ры ның тұсаукесер рәсімі өтеді. Кеш кі сағат 17.00-де С.Сейфуллин атын- да ғы Қазақ драма театрында ақынның «До сымның үйленуі» атты спектаклінің пре мьерасы, ақындар мүшәйрасы мен Қа сым әндерінің фестивалі, Қасым туралы деректі фильмнің көрсетілімі, Гала-концерт ұйымдастырылмақшы. 10 қыркүйек күні Қарқаралы ауданында жал ғасатын мерейтойда ұлттық спорт түрлерінен сайыстар, ақындар айтысы, концерттік бағдарламалар ұйымдасты- рылады. Тойлы ауылда 200-ге тарта киіз үй тігілмекші. Қасым тойында қандай мерекелік шаралар атқарылады? Дастан АХМЕТБЕКОВ, Семей ЖЫР-ҒҰМЫР Ұлт рухын асқақтатқан дауылпаз Қасымның көркем аудармасы жүйелі түрде зерттелуі тиіс ...Кең далалы, кең пейілді қазақпыз, Құл емеспіз: еркін жанбыз, азатпыз. Қас тағдырдың қиқаңына көнбейміз. Ел намысын кескілеспей бермейміз. Сертің осы, азат жігіт, азат қыз, – деген тәріздес жүрек сырлары жыр жинақтарына мүлдем жолатылған жоқ. Сол сияқты:
– деген шумақтарындағы Қорқыттың, Асанқайғының аттары алынып тасталды. Асанқайғының орнына Абайдың аты қойылып, өлең жолы «Атам Абай, арма- ныңа бер тыным» деген сарында өзгертілді. Әрине, өзгенің, нақтырақ айтқанда, кеңес- тік саясатпен уланғаны сонша – ұлтты сүю- дің кез келген нышанына шошына қарай- тын «қырағы» баспа редакторла ры ның қо лымен. Мұндай ревизия ақынның көпте- ген өлеңдеріне аяусыз жүргізілді. Сөйтіп, «Ертіс» өлеңіндегі:
деген жолдардағы «қазақ ұлы» «совет ұлы» деген сөздермен ауыстырылды. «Ту- ған жер» деген өлеңінің: Жақын жүрсем, мен – төрінде рақаттың, Алтын діңгек – өзім туған босағам! – деген соңғы жолдары: Өз советім – өзім туған босағам! – Бірақ ақын белгілі хикаяның мазмұнын тағы бір баяндауды мақсат етпейді, ол шы- ғыстық жыр дәстүрінде өз мүмкіндіктерін көр сетуді, дастан жазуда түпнұсқа авто ры- мен іштей сынасуды және ең бастысы – махаббат хикаясын өз заманына жақын- да туды көздейді. Ақынның Ләйлісі мен Мәж нүні біз үшін ежелгі дәуірдің емес, өткен жылдардың ғашық жастары секілді. Лер монтовтан аударылған «Маскарад» – өлең мен жазылған төрт перделі драма. Ол – Қасым тәржімаларының ішіндегі ең сү- бе лісі. Аудармашы мұнда өнерді синкретті ете білудің шебері ретінде көрінеді. Бұл шығармада қимыл-әрекет те, поэтика да, өзіндік ырғақ пен әуез де, проза да бар. Аманжолов Лермонтов туындысының табиғатын дәл беру үшін сегіз буынды жыр ды да, қара өлеңді де қолданады, шығармада динамикадағы кейіпкерлердің оқыс диалогтері, қысқа, толымсыз жауап- тар, атаулы сөйлемдер, бәрі жарасымды көрініс табады, ешқайсысы ырғақтан ажырамайды. Екінші көріністің бірінші сахнасындағы Баронессаның сөзі: «Не үшін өмір сүреміз бұл дүниеде? Жалынып, жалбарынып әлдекімше, Құл болып өту үшін жүрміз бе біз? Жорж Санд ғибратында бар-ау негіз!» – деп, өлеңнің толымды буындары мен ұйқасы сақталып берілсе, шығарманың ендігі бір жерінде князь бен бетперде киген әйелдің сөйлесуі бұл қалыптан ауытқиды: болып шыға келді. Түпнұсқадан айтарлықтай ауытқып, осындай үлкен түзетулерге ұшырай отырып жарияланған шығармаларының үш том- дығын Қасымның өзі көре алмай кетті. Небәрі 44 жасында ажал құрығына іліккен аяулы ақын өлеңдеріне жасалған мұндай редакцияны көрсе, өзінің тікмінезіне салып, біраз адамдармен, бәлкім, біржола кетісер де еді. Қасым өлеңдерінің терең білгірі, академик, сыншы Серік Қирабаев ақынның кейінгі төрт томдығын шығару барысында Ғафу Қайырбековтің көп өлең- дерді қалпына келтіруге тырысқанын, бірақ жөнделмей кеткен нәрселердің әлі де жетіп-артылатынын айтады. Мысалы, Қасымның поэмалар байқауында топжар- ған «Құпия қыз» атты шығармасының алғашқы нұсқасы 1938 жылы «Әдебиет «Бетперде: Жақсы білем... Мен сені! Князь: Білсе білер бұл тегі». Маяковский жырларынан қуат алып, онымен рухтас екенін жасырмайтын Қасым оның да көп шығармасын аударды. Атышу- лы «Прозаседавшиеся» «Мәжілісқорлар» болып тәржімаланды. Қасым Аманжолов көркем аудармаларының бір үлкен шо- ғыры – лирикалық поэзия. Қасым өлең сө з ге өз өрнегін салып, өзгеден жеткен көр кем ойды меншіктеп алады. Пушкиннің «Қыс қы кешіндегі» көк дүлей боран сурет- те летін «То по кровле обветшалой Вдруг соломой зашумит, То, как путник запоздалый, К нам в окошко застучит» деген жолдар «Тозған лашық қамысындай Суылдайды кей уақыт; және искусство» журналында басылған екен. Бірақ ақынның үш томдығында да, төрт томдығында да поэма қысқарған кү- йін де жарық көрген, ал түпнұсқасы жоға- лып кеткен. Сондай-ақ Қасымның соғыс кезін де жазған орысша өлеңдері көп бол- ған. Олар да табылмай, шындығында, із- дес тірілмей келеді. Осындай жайттар ақын ның өлеңдерін бұрынғы шыққан м әтін дерімен, қолжазбаларымен салысты- рып отырып, қайтадан жинақтау, тіпті қай- та бастыру қажеттігін аңғартады. Шығармашылығына қатысты алғанда, «Қасым үлкен ақын ретінде соғыс жылда- рын да қалыптасты» деген де пікірлер ай- ты лады. Бірақ қаламгерлік қуатын, қарым-қа білетін Қасым соғысқа дейін-ақ танытып үлгер ген. Мысалы, оның ертерек- те жазыл ған «Мазасыз музыка» атты бал-
алдымызға келеді. Сол сияқты Джордж Байроннан Лермонтовқа жеткен «Еврей сазының» «Я говорю тебе: я слез хочу, пе- вец, Иль разорвется грудь от муки» деген се зім ге толы поэтикалық айшығы Қасым- ның «Келеді бір жылағым, абзал жыршым, Тұрғанда көкірегім қарс айырылмай» деген қазақы лирикаға айналып кетті. Қа- сымның көркем аудармаларын шолып шыққан кезде, халық әніне айналған «Ах, Самара, городок!» өлеңіне тоқтала кеткенді жөн көрдік.
ладалық сипа ты бар өлеңі өзге қаламдас- тарының ешқайсысынікіне ұқсамайтын өзгеше туынды екендігін әдебиетші ғалымдар сөзсіз мойындайды. Тұлғалық жағынан да Қасым өзгелерден оқ бойы озық тұр. Яғни ақын, композиторлығы өз алдына, соны мен бірге ол – Пушкин, Лер- монтов, Руста вели, Шевченко сияқты бас- қа да ақын дарды қазақ тілінде сөйлеткен өте шебер аудармашы, «Досымның үй- ленуі», «Аңқау Жүсіп» пьесаларын жазған драматург, әңгіме, очерк жазып, әдеби сынға аралас қан жан-жақты тұлға. Яғни «Дүниеге келер әлі талай Қасым» деп жырлағанымен де, қазақ үшін Қасым қа- шанда Қасым болып қала береді. Ұлт рухын мейлінше асқақ татқан дауылпаз ақынды бүгінде қалай дәріптеп, қалай ұлық тасақ та орынды. Барамын сөнгелі Жұбатшы сен мені». Қазақ мәдениетінің ақ маңдайлысы Роза Бағланова нақышына келтіре орын- да ған бұл әннің Қасым аударған нұсқасы бүгін гі әншілердің репертуарына қосылып жат са, нұр үстіне нұр болар еді. Сонымен, Аманжолов шығармашы лы- ғының бір үлкен саласы – көркем тәржіма. Ақын жаһан әдебиетінің көрнекті тұлғала- ры мен шоқтығы биік туындыларын ұлттың көркемсөз мұрасына жақындатуды және, ке рісінше, әлемдік әдебиет дәстүрлеріне қа зақы реңк беруді нысана еткен. Оның бұл бағыттағы еңбегі жүйелі зерттеуді қа- жетсініп тұр.
жүктеу/скачать 4,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|