Ізденістер, №1 исследования, НƏтижелер 2015 результаты
жүктеу/скачать 8,44 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ƏОЖ: 633.16:632.482.19 (574.51)
- Кілт сөздер: Тамыр шірігі, қоздырғыш, алғы дақыл, даму динамикасы. Кіріспе
- Қорытынды
- Əдебиеттер
- Кілт сөздер: тамыр шірігі, қоздырғыш, изолят, морфология. Кіріспе
- Ключевые слова
Əдебиеттер 1 Қазақстан Республикасының 2013 жылғы жер жағдайы жəне оны пайдалану туралы жиынтық талдамалы есебі – Астана 2014. 2 Есполов Т.И. Жоламанов Т.Д., Пентаев Т., Абралиев О. Жер кадастры. Алматы, 2013 «Дəуір».
Кемалова М., Джуламанов Т.Д. РАЗВИТИЕ ГАС ТЕХНОЛОГИЙ, ИСПОЛЬЗУЕМЫХ НА СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ ЗЕМЛЯХ
В данной статье рассмотрены ГАС технологии, которые активно используются на сельскохозяйственных землях.
Kemalova M., Dzhulamanov T.D.
DEVELOPMENT OF GIS TECHNOLOGIES USED FOR AGRICULTURAL LANDS This article describes the GIS technologies which are widely used on agricultural lands. Key words: GIS technologies, agricultural lands, land resources.
222
РЕСПУБЛИКАНЫҢ ОҢТҮСТІК-ШЫҒЫСЫНДА АРПА ЕГІСТЕРІНДЕ ГЕЛЬМИНТОСПОРИОЗДЫ ТАМЫР ШІРІГІ АУРУЫНЫҢ ТАРАЛУЫ ЖƏНЕ ДАМУ ДИНАМИКАСЫ Аңдатпа Бұл
мақалада республиканың оңтүстік-шығысында арпа
егістерінде гельминтоспориозды тамыр шірігі ауруының таралуы мен даму динамикасы зерттелді. Кілт сөздер: Тамыр шірігі, қоздырғыш, алғы дақыл, даму динамикасы. Кіріспе
Арпа – Қазақстанның бүкіл аудандарында жаппай өсірілетін негізгі мал азықтық дақылдардың қатарына жатады. Құрғақшылыққа төзімділігі мен дəн қоректілігінің құндылығына байланысты оның жем-шөп құрылымындағы маңызы ешқашан жоғалмақ емес.
М.М.Бекежанованың [1] мəліметтері бойынша Қазақстанның оңтүстік-шығыс аймағында арпаның аса кең таралған ауруларына қара-қоңыр дақ жəне тамыр шірігі (қоздырғышы: Bipolaris sorokiniana Sacc., Sorok.), жолақты (Drechslera graminea Rab.), торлы (Drechslera teres Sacc.) жəне жиектелген дақ (Rhynchosporium secalis Heins) аурулары жатады. Б.А.Хасановтың деректері бойынша [2] дəнді дақылдардың гельминтоспориоз ауруларының қоздырғышы ретінде Bipolaris туысына жататын саңырауқұлақтар ерекше орын алады, олардың 66 түрі астық тұқымдас өсімдіктердің ауруларының қоздырғышы ретінде белгілі екендігін, ал арпа дақылында 11 түрі кездесуі мүмкін екенін көрсеткен. Бүкіл жер шарында кең таралуы жəне аса зияндылығы жөнінде дəнді дақылдардың қара-қоңыр теңбілі мен тамыр шірігін қоздыратын Bipolaris sorokiniana (Sacc., Sorok.) Shoem., саңырауқұлағы ерекше орын алады. Кейбір жылдары олар эпифитотия дəрежесіне дейін дамып, дақылдың өнімділігін 20-30% дейін төмендетеді. Кəдімгі тамыр шірігінің негізгі қоздырғышы Bipolaris sorokiniana саңырауқұлағы. Бұл патогеннің инфекциясы өсімдік қалдықтары мен топырақта жəне тұқымда сақталады. Берілген зерттеулердің мақсаты, республиканың оңтүстік-шығысында арпа егістерінде гельминтоспориозды тамыр шірігі ауруының таралуы мен даму динамикасын анықтау.
Аурудың дамуы мен таралуына зерттеулер, арпаның негізгі өсу (Цадокс бойынша) түптену (21-26), жəне дəннің толық пісу (92) кезеңдерінде жүргізіледі. Өсімдіктің тамыр шірігі ауруымен залалдану дəрежесін БҮӨҚ түрі өзгертілген шкаласы бойынша анықталады. Зерттеу нəтижелері Арпа егістерінде гельминтоспориозды тамыр шірігі ауруының таралуы мен даму ерекшеліктерін анықтау үшін, 2013-2014 жж. Алматы облысының Жамбыл, Қарасай, Талғар жəне Еңбекшіқазақ аудандарының шаруашылықтарында дақылдың түптену жəне толық пісу мезгілінде бағыттық тексерулер жүргізілді. Бұл жұмыстың барысында, егістің фитосанитарлық жағдайы, аурудың таралуы мен даму көрсеткіштері, сонымен қатар алғы дақылдардың əсері анықталды. Зерттеу нəтижесінде, мынадай мəліметтер алынды, арпаның түптену кезеңінде алғы дақыл ретінде бидай жəне арпа дақылдары болғанда аурудың дамуы көрсеткіштері жоғары болды. Мысалы, Қарасай ауданында «Үшқоңыр» ауылдық аймағында алғы дақыл арпа болған жағдайда, дақылдың түптену кезеңінде аурудың таралуы 15,9%-ды, ал дамуы 7,0%-ды құрады. Жалпы аудандар бойынша арпа жəне бидай алғы дақыл ретінде болғанда аурудың даму көрсеткіштері түптену кезеңінде – 3,0-11,0%-ды, ал толық пісу кезеңінде 6,2-15,9%-ды құрады.
223
Талғар ауданындағы алғы дақылы жүгері мен сұлы егілген егістерде арпаның түптену кезеңінде аурудың таралуы 3,7-5,0%-ға жетсе, дамуы 1,3-1,9%-ды құрады. Дəннің толық пісу кезеңінде бұл көрсеткіштер 9,0-12,4; 2,8-5,9%-ға жетті. Бұл көрсеткіштер алғы дақылы арпа мен бидай болған егістермен салыстырғанда əлдеқайда төмен болды (кесте 1).
Кесте 1 – Республиканың оңтүстік-шығысында тамыр шірігі ауруының таралуы мен дамуына жүргізілген фитосанитарлық мониторинг нəтижесі, 2013-2014 жж.
Вариант Дақыл Алғы
дақыл Тамыр шірігі ауруының индекстері, % түптену толық пісу P R P
Жамбыл ауданы «Ұзынағаш» ауыл- аймағы «Үмбетəлі» шаруа- қожалығы күздік арпа Жаздық бидай
10,5 3,0 25,0
6,4 Қарасай ауданы «Үшқоңыр» ауыл- аймағы
жаздық арпа арпа 15,9 7,0
26,8 9,1
«Қарағайлы» ауыл- аймағы
жаздық арпа Тəлімі
жер 10,7 3,7 17,8 6,2
Еңбекші казақ ауданы «Ават» ауыл- аймағы
Жаздық бидай
10,7 3,7 20,0
8,3 «Есік» қаласы жаздық арпа Жаздық
бидай 19,4 11,0 30,5 12,5
Талғар ауданы «Панфилов» ауыл- аймағы «Байсерке Агро» ЖШС күздік арпа күздік бидай
18,1 11,0 28,0
15,9 «Ключи» ауыл- аймағы жаздық арпа жүгері 5,0 1,9
12,4 5,9
«Гүлдала» ауыл- аймағы
жаздық арпа сұлы 3,7 1,3 9,1
2,8 Қорытынды Қорыта келгенде, Республиканың оңтүстік-шығысында жүргізілген мониторинг нəтижесінде арпаның тамыр шірігі ауруы тексерілген аудандардың барлығында төмен жəне орташа дəрежеде кездесті. Арпа дақылы үшін алғы дақыл ретінде жүгері немесе сұлы дақылдары болған кезде аурудың таралуы мен дамуы айтарлықтай төмендеді.
1. Бекежанова М.М. Қазақстанның оңтүстік-шығыс аймағында арпаның гельминтоспориоз жəне ринхоспориоз ауруларымен күресу шараларын жетілдіру: Автореф... канд. с.-х. наук. – Алматы, 2009. – 28 с. 2. Хасанов Б.А. Oпределитель грибов – возбудителей «гельминтоспориозов» растений из родов Bipolaris Drechslera и Exserohilum. – Ташкент.: ФАН, 1992.- С. 3-150.
224
Конысбаев А. В., Султанова Н.Ж. РАЗВИТИЕ И РАСПРОСТРАНЕНИЕ ГЕЛЬМИНСТОСПОРИОЗНОЙ КОРНЕВОЙ ГНИЛИ НА ПОСЕВАХ ЯЧМЕНЯ В УЛОВИЯХ ЮГО-ВОСТОЧНОГО РЕГИОНА РЕСПУБЛИКИ
В статье приводятся данные по развитию и распространению гельминтоспориозной корневой гнили на посевах ячменя в условиях юго-восточного региона Казахстана.
Konysbaev A.B., Sultanova N.ZH. DEVELOPMENT AND SPREADING OF HELMINTHOSPORIUM BLIGHT ON CROPS OF BSRLEY IN CONDITIONS OF SOUTHEASTERN REGION OF REPUBLIC.
The article presents data about the development and spreading of Helminthosporium blight on crops of barley in conditions of southeastern region of Republic.
ОҢТҮСТІК-ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАНДА АРПАНЫҢ ГЕЛЬМИНТОСПОРИОЗДЫ ТАМЫР ШІРІГІ АУРУ ҚОЗДЫРҒЫШЫНЫҢ БИОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Аңдатпа Бұл
мақалада республиканың оңтүстік-шығысындағы арпа
дақылының гельминтоспориозды тамыр шірігі ауруының биологиялық ерекшеліктері зерттелді. Кілт сөздер: тамыр шірігі, қоздырғыш, изолят, морфология.
Хасанов Б.А. [1] дəнді дақылдардың гельминтоспориоз ауруларының қоздырғышы ретінде Bipolaris туысына жататын саңырауқұлақтар ерекше орын алатынын, олардың 6 түрі астық тұқымдас өсімдіктердің ауруларының қоздырғышы ретінде белгілі екендігін, ал арпа дақылында 11 түрі кездесуі мүмкін екенін көрсеткен. Бүкіл жер шарында кең таралуы жəне аса зияндылығы жөнінде дəнді дақылдардың қара-қоңыр теңбілі мен тамыр шірігін қоздыратын Bipolaris sorokiniana (Sacc., Sorok.) Shoem., саңырауқұлағы ерекше орын алады.
ауруларын қоздыруы мүмкін. Олардың ішінде сызықша немесе жолақ дақтың қоздырғышы Drechslera graminea (Rab.) Ito, мен торлы дақты қоздыратын D. teres (Sacc), Shoem. ерекше орын алады. Алға қойылған мақсаттарымыздың бірі болып гельминтоспориозды тамыр шірігінің ауру қоздырғышының биологиялық ерекшеліктерін зерттеу болып табылды. Зерттеу əдісі Арпаның
тамыр жүйелерінде кездесетін гельминтоспориоз аурулары қоздырғыштарының түрін анықтау үшін ауруға шалдыққан өсімдік мүшелері ылғалды камерада 20 0 С температурада 12 сағат қараңғыда жəне 12 сағат жарықта – 8 тəулік ұсталды. Осы мерзім өткеннен кейін, олар микроскоп арқылы мұқият тексеріліп, саңырауқұлақтар түрі анықталды. Одан кейін Чапека қоректік ортасында қоздырғыштың таза себіндісін оқшаулап, олар қолайлы температурада өсірілді. 225
Сурет 1- Ылғалды камераға қойылған арпа тамырлары Зерттеу нəтижелері Залалданған тамыр жүйелерінен əртүрлі туысқа жататын саңырауқұлақтар бөлініп алынды (B. sorokiniana, Fusarium spp. жəне Alternaria spp.) (сурет 1). Негізінен B. sorokiniana туысына жататын саңырауқұлақтар бөлініп алынды, оның кездесу жиілігі 28,6-76,4%-ды құрады, Fusarium spp – 5,2-66,5%, ең төмен ол Alternaria spp туысына жататын саңырауқұлақтар бөлінді – 5,2-21,0%. Осылайша, тамыр шірігімен залалданған өсімдіктер тамырынан негізінен B. sorokiniana саңырауқұлағы бөлінгені анықталды (кесте 1). Кесте 1 – Алматы облысынан жиналған тамыр шірігімен залалданған үлгілерден бөлінген микроағзалар (ылғалды камерадағы тəжірбиелер), 2014 ж.
Нұсқа
Зерттелген сегменттер саны, дана Олардан бөлініп алынды, % B.sorokinia- na Fusari- um spp. Alterna -ria spp. Ұзынағаш а/а, Жамбыл ауданы 40 28,6 23,8
14,2 Үмбеталы ШҚ, Жамбыл ауданы 40 52,6 0,0
21,0 Үшқоңыр ауыл аймағы, Қарасай ауданы
50,0 0,0
Қарағайлы ауыл аймағы, Қарасай ауданы
40 33,5 66,5
0,0 Ават ауыл аймағы, Енбекшіқазақ ауданы
11,7 0,0
Есіқ қ., Енбекші қазақ ауданы 40 69,4
5,2 5,2
Панфилов ауыл аймағы, «Байсерке Агро» ЖШС, Талғар ауданы 40 52,3 14,2
14,2
226
Сурет 2 – Гельмитоспориозды тамыр шірігінің ауру қоздырғышының таза себіндісі жəне конидиялары
Арпаның тамыр
жүйелерінен бөлініп
алынған Bipolaris sorokiniana саңырауқұлақтарының морфологиялық сипаттамасы берілді. Конидиялары микроскоп арқылы өлшенді, микроскоптың үлкейтілімі 7х20, əр изоляттан 50 конидиядан өлшенді. Біздің байқауымызша, Алматы облысы аудандарынан бөлінген саңырауқұлақтың конидияларының өлшемдері, сонымен қатар, изолятардың морфологиялық ерекшеліктері бойынша аса айырмашылық байқалмады. Нəтижесінде B. sorokiniana саңырауқұлағының конидияларының ұзындығы орташа алғанда 56,4-57,6 мкм-ды құрады (кесте 2).
Кесте 2 - Bipolaris sorokiniana саңырауқұлағының изолятторына морфологиялық сипаттама Аудан
Конидия ұзындығы, мкм
Конидия ені, мкм Морфологиялық сипаттама ауытқу шегі
орташасы ауытқу
шегі орташасы ауа жіпшумағы Риверс Қарасай 17,5-73,5 56,4±2,8 10,5-21,0 16,5±0,5 тығыз, қоңырқай зəйтүн түстес
қонырқай, шеңберлер байқалады Жамбыл 18,0-85,5 57,6±4,1 10,5-23,5 18,5±0,5 ашық зəйтүн түстес зəйтүн
түстес, шеңберлер байқалады Енбекшіқаз ақ 18,0-75,5 55,7±3,3 10,5-22,5 17,0±0,7 сұр түстес, ортасы қоңырқай қара-қоңыр
Қорыта келгенде, Қазақстанның оңтүстік-шығысында арпаның гельминтоспориозды тамыр шірігі ауру қоздырғышының биологиялық ерекшеліктерін зерттеу барысында, тамыр шірігімен залалданған өсімдік тамырларынан негізінен B. sorokiniana туысына жататын саңырауқұлақтар бөлініп алынды, кездесу жиілігі 28,6-76,4%-ды құрады. Bipolaris
олардың аудандар бойынша айтарлықтай айырмашылығы байқалмады.
227
1. Хасанов Б.А. Oпределитель грибов – возбудителей «гельминтоспориозов» растений из родов Bipolaris Drechslera и Exserohilum. – Ташкент.: ФАН, 1992.- С. 3-150. 2. Основные методы фитопатологических исследований. – под ред. д.с.-х. н. Чумакова А.Е.– М. Колос, 1974. – 191 с. 3. Бекежанова М.М. Қазақстанның оңтүстік-шығыс аймағында арпаның гельминтоспориоз жəне ринхоспориоз ауруларымен күресу шараларын жетілдіру: автореф... канд. с.-х. науки. – Алматы, 2009. - 24 с. 4. Пономарева Л.А. Гельминтоспориозные болезни ячменя и система мероприятий по защите его посевов в степной зоне Северо-Западного Казахстана: автореф... канд. с.-х. науки. – Алматы, 2000. - 21 с.
Конысбаев А.В. БИОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ВОЗБУДИТЕЛЯ ГЕЛЬМИНТОСПОРИОЗНОЙ КОРНЕВОЙ ГНИЛИ В УСЛОВИЯХ ЮГО-ВОСТОЧНОГО КАЗАХСТАНА
возбудителя гельминтоспориозной корневой гнили гриба Bipolaris sorokinianaв условиях юго-восточного Казахстана. Приведены данные по частоте выделения гриба B. Sorokiniana из пораженных органов растений. Описаны морфологическая характеристика выделенных изолятов.
Konysbaev A.B. BIOLOGICAL FEATURES OF PATHOGEN OF HELMINTOSPORIUM BLIGHT IN CONDITIONS OF SOUTHEASTERN REGION OF KAZAKHSTAN
Summary In article presents data about research of biological characteristics of pathogen of Helminthosporium blight - the fungi Bipolaris sorokiniana in conditions of southeastern region of Kazakhstan.
МЕТОДЫ ОЧИСТКИ ПОДЗЕМНЫХ ВОД ОТ НИТРАТОВ И НИТРИТОВ Аннотация Одной из ключевых проблем в области защиты здоровья человека и охраны окружающей среды в настоящее время является проблема водоочистки и водоподготовки. Несмотря на определенные улучшения в обеспечении питьевой водой, на сегодняшний день значительная часть населения республики все еще не обеспечена водой соответствующего качества и в полном объеме. Существует ряд способов очистки воды от нитратов и нитритов, которые различаются своей сущностью, техническими средствами, стоимостью и степенью очистки. Ключевые слова: нитрат, нирит, сорбционный метод, ионный обмен. 228
Анализ эффективности работы водоочистных станций населенных пунктов Казахстана показал невозможность получения ими нормативного качества очищаемой воды существующими традиционными методами без применения методов глубокой очистки воды от загрязнений природного и антропогенного происхождения. Многие поверхностные водоисточники в Казахстане загрязнены антропогенными загрязнениями, в отношении которых барьерная роль существующих водоочистных сооружений чрезвычайно мала. Подземные воды по сравнению с поверхностными обладают большей защищенностью и стабильностью качества воды. Однако так как в последние годы усилилось загрязнение подземных водоисточников минеральными азотсодержащими соединениями, большинство колодцев (около 65 % и 7 % артезианских скважин) содержат избыточные количества нитрат- ионов, которые превышают в несколько раз предельно допустимую их концентрацию, предусмотренную для питьевых вод (45мг/л). Основным источником появления соединений азота в воде является сельское хозяйство, применяющее азотные удобрения. Присутствие азотсодержащих веществ в питьевой воде нежелательно, так как они влияют отрицательно на организм и здоровье человека. Под воздействием высоких концентраций нитратов возникает заболевание водно-нитратной метгемоглобинемией, так как нитраты под влиянием микрофлоры кишечника переходят в нитриты, последние, поступая в кровь, ведут к образованию метгемоглобина, что уменьшает снабжение тканей кислородом. Существует ряд способов очистки воды от нитратов и нитритов, которые различаются своей сущностью, техническими средствами, стоимостью и степенью очистки.
Для удаления нитратов и нитритов из воды, как правило, применяют сорбционный метод, основанный на использовании высокоосновных анионитов. Высокоосновные аниониты способны поглощать из воды нитрат_ионы в обмен на хлорид ионы. Технология очистки воды при этом достаточно проста. Нитрат содержащую воду пропускают через слой высокоосновного анионита в Сl_форме с последующей регенерацией его раствором натрия хлорида. Опыт практической эксплуатации установок очистки воды от нитратов с использованием высокоосновных анионитов позволил сформулировать правила, способствующие их успешной эксплуатации /5 /:
- скорость пропускания воды через слой анионита должна составлять 30–50 об/об.ч либо линейная скорость – 20–30 м/ч;
-
высота слоя анионита должна быть не меньше 60 см;
-
уровень заполнения аппарата анионитом не должен превышать 60% общего объема аппарата;
- обратная промывка анионита при регенерации должна осуществляться при скорости подачи воды на 30–50% ниже, чем это принято при эксплуатации установок умягчения воды. - если жесткость поступающей на установку воды выше 2 мг.экв/л, ее необходимо предварительно умягчать. В противном случае при регенерации анионита в его фазе будут образовываться труднорастворимые соединения, что, в свою очередь, будет способствовать снижению емкости анионита; - при необходимости одновременного умягчения воды и очистки ее от нитратов умягчение обязательно должно предшествовать очистке от нитратов; - недопустимо осуществлять умягчение воды и очистку ее от нитратов в одном аппарате, поскольку при этом в фазе катионита образуются трудно растворимые соединения на стадии регенерации, что обусловливает снижение его емкости. Концентрация нитрат ионов при использовании этого метода может быть снижена более чем на 90%. Еще одним наиболее популярным способом очистки воды от нитратов является использование ионообменных установок (рис.1). Он основан на последовательном
229
фильтровании воды через водород-катионитный, а затем HCO 3 -, OH- или СО 3 2-
фильтр.
Рисунок 1- водород-катионитный и анионитный фильтр
Ионный обмен – это процесс обмена между ионами, находящимися в растворе, и ионами, присутствующими на поверхности твердой части ионита. По знаку заряда обменивающихся ионов иониты делятся на катионы (проявляют кислотные свойства) и аниониты (проявляют основные свойства). Этот метод очистки воды от нитратов широко используется в промышленном и энергетическом секторе, поскольку демонстрирует высокое качество водоочистки. В зависимости от целей водоочистки процессы водород-катионирования и гидроксид- анионирования имеют разную степень сложности. При водород-катионировании обменные ионы –катионы водорода Н+. По лиотропному ряду (ряду сродства ионов к ионитам) водород стоит перед кальцием, магнием, железом, натрием, калием и др. Поэтому при фильтровании воды через слой катионита, «заряженный» ионами Н+, катионит сорбирует из воды все содержащиеся в ней катионы, и в воду переходит эквивалентное количество ионов водорода. Кроме того, происходит разрушение бикарбонатов, определяющих карбонатную жесткость (щелочность) воды с образованием диоксида углерода. жүктеу/скачать 8,44 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|