Ізденістер, №1 исследования, НƏтижелер 2015 результаты
жүктеу/скачать 8,44 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Əдебиеттер
- ƏОЖ 631.531.02:635.21 Мəкейхан А., Бабаев С.А., Тоқбергенова Ж.Ə.
- Кілт сөздер
- Зерттеу əдістері мен материалдары
- УДК 631.541.3 Мамаджанов Д.К., Кожошев О.К., Пернеев А.Н.
- Ключевые слова
Қорытынды
Қорыта келгенде, СП-2 тəлімбағында бидай линияларына селекциялық, фитопотологиялық жəне молекулалық-генетикалық зерттеу жүргізу нəтижесі,қоңыр татқа төзімді линияларды анықтауға мүмкіндік берді. Фитопотологиялық зерттеу жүргізу нəтижесінде СП-2 тəлімбағында бидай линияларының көпшілігі төзімді жəне орташа төзімді болды. Молекулалық-генетикалық зерттеу негізінде төзімді Lr10 жəне Lr68 гендері бар 18 линия анықталынды. F 7 Yr2 × Октябрина линиясы ерекше көзге түсті, молекулалық- генетикалық зерттеу негізінде үлгінің генотипінде Lr10 жəне Lr68 төзімділік гендері анықталынды, селекциялық жəне фитопотологиялық зерттеулер нəтижесі бойынша да жоғары көрсеткішке ие болды. Бұл нəтижелер болашақта қоңыр татқа төзімді жаңа бидай сорттарын шығару үшін қолдануға ұсынылады.
1.
Койшыбаев М. Болезни зерновых культур. Алматы, 2002. 2.
Рсалиев А.С. Жаздық қатты бидай (TriticumdurumDesf) сорт-үлгілеріне тат ауруларына төзімділігі: автореф. Ауыл шаруашылық ғылымдарының кандидаты дəрежесін алу үшін дайындаған дис. – 2009. – 26 с. 3.
Herrera-Foessel S.A., Singh R.P., Huerta-Espino J., Lagudah E.S. Characterization and mapping of a gene component for durable leaf rust resistance in chromosome arm 7BL // Phytopathology. – 2009. – Vol. 99. P. 53-55. 4.
Herrera-Foessel S.A., Singh R.P., Huerta-Espino J., Rosewarne G.M., Periyannan S.K., Viccar L., Calvo-Salazar V., Lan C., Lagudah E.S. Lr68: a new gene conferring slow rusting resistance to leaf rust in wheat // Theoretical and Applied Genetics. – 2012. – Vol.124. P. 1475- 1486.
238
5. Schachermayr G., Feuillet C., Keller B. Molecular markers for the detection of the wheat leaf rust resistance gene Lr10 in diverse genetic backgrounds // Mol. Breed. – 1997. – 3. – P. 65-74. 6.
CSIRO. 1995. - Australia. P.200. 7.
Riede C.R., Anderson J.A. Linkage of RFLP markers to an aluminum tolerance gene in wheat//Crop Sci. – 1996. – No36. – P.905-909.
Маденова А.К., Кохметова А.М., Кампитова Г.А., Атишова М.Н. Резюме Бурая ржавчина является одной из самых вредоносных заболеваний пшеницы во многих сельскохозяйственных регионах мира, включая Казахстан. С целью идентификации генов устойчивости был использован STS маркеры и 35 перспективные линии СП-2 питомника созданные в ИББР. Для идентификации гена Lr10 и Lr 68 были использованы маркеры F1.2245/ Lr10-6/r2. и csGS, соответственно. В результате исследований обнаружено, что носителями гена Lr10 является 8 перспективные линии и 10 линии с геном Lr 68. Полученные результаты будут использованы в Marker Assisted Selection – маркер сопутствующей селекции на повышение устойчивости пшеницы к бурой ржавчине. Ключевые слова: пшеница, бурая ржавчина, перспективные линии, гены устойчивости, молекулярные маркеры.
Madenova A.K., Kokhmetova A.M., Kampitova G.A., Atishova M.N. Summary Leaf rust is one of the most important diseases of wheat occurring in all wheat- producing regions and reduces crop yield. To identify the presence of the leaf rust resistance genes using STS markers, 35 advanced wheat lines of IBBR were used. For the identification of resistance genes Lr10 and Lr68 were used molecular markers F1.2245/ Lr10-6/r2 and csGS, respectively. Based on the results, the resistance gene Lr10 in 8 and gene Lr68 in 10 entries were identified. These results will assist breeders in the programs of Marker Assisted Selection in the wheat breeding for improvement of leaf rust resistance.
ƏОЖ 631.531.02:635.21 Мəкейхан А., Бабаев С.А., Тоқбергенова Ж.Ə. Қазақ ұлттық аграрлық университеті «Қазақ картоп жəне көкөніс шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты» ЖШС ҚАЗАҚСТАННЫҢ ОҢТҮСТІК-ШЫҒЫС АЙМАҒЫНДА ӨСІРІЛГЕН КАРТОП СОРТТАРЫНЫҢ БИОМАССАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Мақалада Қазақ картоп жəне көкөніс шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты сұрыптаған картоптың жаңа сорттары мен болашағы зор будандардың өсіп-жетілу, өнім қалыптастыру ерекшеліктері бойынша зерттеу нəтижелері баяндалады. Кілт сөздер: картоп, биометриялық өлшемдер, биомасса.
Картоп – əмбебап өнім ретінде халық шаруашылығында ерекше орны бар дақыл. Оның халық шаруашылығындағы орнын төрт жақтан қарастыруға болады.
239
Бірінші, тағамдық тұтынылуы жағынан. Ол тағамдық дақылдар ішінде дəнді дақылдардан кейінгі екінші орын алады. Халық оны əспеттеп «екінші нан» деп құрметпен атайды. Оның бұлай құрметтелуінің жан-жақты себебі бар. Біріншіден, өнімді дақыл, өнімділігі жұмсалған еңбекке қайтарымының молдығында. Статистика мекемелерінің деректеріне сүйенсек, елімізде картоп дақылынан соңғы жылдары əр гектардан алған өнімі 16-17 тонна құрайды. Аталмыш дақыл өзінің қоректік құндылығымен ерекшеленеді. Картоп түйнегінің құрамы 25% құрғақ заттардан тұрса, оның 80-85% крахмалдың үлесіне тиеді жəне 3% ақуыздардан тұрады. Ғылыми негізде əр адам күніне 300-400 г картопты тағам ретінде қабылдаса, адам ағзасына керекті барлық шығынның 10% өтелетіні белгілі. Сондай-ақ, құрамындағы ақуыз, өзінің биологиялық құндылығы жағынан басқа ақуыздардан анағұрлым жоғары тұрады. Мысалы, картоп түйнегінің құрамындағы лизин, лейцин, триптофан сияқты ақуыздар адам ағзасында жеткіліксіз болса, əртүрлі ауруларға шалдығуы мүмкін [1].
Сонымен қатар, картоп түйнегі дəрумендердің қоры ретінде де белгілі. Дəлелі, 300 г картопта, адам ағзасына керекті С дəруменнің тəуліктік нормасы бар. Қан тамыры жəне жүйке ауруларынан сақтайтын В дəрумені, адамның дұрыс өсіп-жетілуін қамтамасыз ететін А (каротин), РР, К дəрумендерінің жиынтығы бар. Қан қысымы, асқазан ауруларынан сақтайтын минералдық тұздар калций, темір, йод, күкірт жəне басқа да заттар бар. Екінші, мал азығы ретінде де маңызы зор. Орташа өнім алған күннің өзінде əр гектарға шаққандағы картоптан түсетін азықтық заттар дəнді дақылдар немесе шөптен түсетін азықтық заттардан əлде қайда көп жəне қорытымдылығы жоғары, картоп өнімінің 83- 97% жуығы пайдаға асады [3]. Үшінші, картоп техникалық салада да қажетті шикізат көзі ретінде қарастырылады. Мысалы, 1 т. Картоптан 112 л. спирт, 55 кг көмір қышықыл газы, 170 кг крахмал, 80 кг глюкоза т.б. заттар алуға болады. Төртінші, картоп басқа дақылдармен салыстырғанда агрономиялық тұрғыдан өте тиімді дақыл. Əуелі, ауыспалы егіс жүйесінде тамаша алғы дақыл болып саналады. Содан кейін, берілген тыңайтқышқа, еңбек күшіне қайтарымы жоғары. Қазіргі кезде еліміз бойынша картоптың егіс көлемі 180 000 га көлемінде. Əр жылы орташа 14-17 т/га өнім алынуда. Картоптың шыққан тегі оңтүстік Американың таулы өңірі, күні бүгінге дейін осы аймақта табиғи жағдайда өсетін жабайы картоп түрлерін кездестіруге болады. Оңтүстік Америкадан Еуропаға 1560 жылы (Испанияға) əкелінген, 1565 жылы Францияға. Ал, Ресейге ол І Петрдің ұсынуы бойынша 1765 жылы əкелінген [2]. Картоп дақылы еліміздің ауылшаруашылығы өнімдерінің ішінде ерекше маңызға жəне сұранысқа ие өнім. Оның пайдалылығы мен өнімділігі, халық шаруашылығындағы маңызы жайында көптеген ғылыми еңбектер мен оқулықтарда жазылған жəне оның құндылығын, маңызын халық та ерекше бағалайды. Осы салада еселі еңбек сіңіріп, өлшеусіз үлес қосқан ғалымдарымыз да аз емес. Олардың абройлы еңбектері əрқашан ізбасар ұрпақтарға жол сілтеп, қазыналы тарихымыздың құнарлы қатпарында алтын əріппен таңбаланбақ. Еліміздің ауылшаруашылығы саласында ұшан теңіз үлес қосып жатқан ғылыми мекемелердің ішінде «Қазақ картоп жəне көкөніс шаруашылығы ғылыми зерттеу институтының» алатын орны ерекше. Осы ғылыми мекемеде сұрыпталып, сорт сынақтан өтіп, шаруалардың қызу қарсы алуына бөленіп, халықтың тұтынуына жол тартқан өзгеше артықшылықтарға ие, жергілікті топырақ-климат жағдайына бейімделген сорттар жетерлік.
Қазақтың картоп жəне көкөніс шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының сұрыптап шығарған картоптың жаңа сорттарының жергілікті оңтүстік-шығыс аймағы жағдайындағы топырақ-климат, агротехникалық мүмкіндіктің аясында өзіне тəн биомасса қалыптастыруын анықтаудың маңызы зор. Картоп өсімдігінің қалыптастырған биомассасы қаншалықты жоғары болса сапасы жоғары мол өнім қалыптасады. 240
Осы айтылған жүйеге негіздеме жасай отырып, Қазақ картоп жəне көкөніс шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтында шығарылған бірнеше сорттары (Қарасай, Үшқоңыр, Ауыл, Тоқтар жəне Ақсор) мен Перудегі Халықаралық картоп орталығынан алынған болашағы зор 1 буданға (390478-9 буданы) ашық танап жағдайында өсіру барысында бағалаулар жүргізілді. Биометриялық есептеулер картоп дақылының төмендегі негізгі көрсеткіштері бойынша өлшеніп анықталды: картоп өсімдігі сабақтарының биіктігі, əр түп өсімдіктегі сабақтар саны, бір түп өсімдіктегі сабақтардың массасы, бір түп өсімдіктегі жапырақ массасы, əр түп өсімдіктің жалпы өркендер массасының жапырақ жəне сабақ массаларымен ара-қатынасы, бір түп өсімдік қалыптастырған түйнектердің саны жəне салмағы, сондай-ақ түйнектердің көлемдері бойынша саны мен салмағы (ірі түйнектер, орташа жəне кіші көлемдегі түйнектер). Биомассаға биометриялық өлшемдер картоп дақылының негізгі екі кезеңінде жүргізілді: жаппай гүлдеу кезінде жəне сабақтар мен жапырақтар қурағаннан кейін. Зерттеу нəтижесі дəлелдегендей биомассаның қалыптасуы өсімдіктің өсу кезеңі мен сорттардың ерекшелігіне байланысты болды. Зерттеу нəтижелері
Жаппай гүлдеу кезінде (шілде айында) картоп өсімдігі қарқынды даму сатысында болды. Сынауға алынған барлық картоп сорттарының түптері қарқынды биомасса қалыптастырды, өсімдіктер бойшаң, көп сабақты, біршама жетілген түйнектері бар, жер үсті өркендері толықтай жетілген. Пісу мерзімдерінде үлкен айырмашылық байқалмады. Айтарлықтай үлкен көлемді болмаса да, биометриялық өлшеулердің нəтижесінде, сынаққа алынған 6 сортүлгінің арасында биомасса қалыптастыру бойынша айырмашылықтар байқалды. Өсімдіктер сабақтарының ұзындығы 70-93 см аралығында (ең биік өсімдік сабағын Ауыл сорты қалыптастырды. Екі сорт түбінің арасындағы айырмашылық 23 см болды). Бір түптегі түйнектер саны 7,0-9,3 дана, бір түп қалыптастырған түйнектердің массасы 332-605 г, ең көп жəне салмақты түйнек массасын Ақсор сорты қалыптастырды. Сапалы, əрі ірі түйнектер қалыптастыруы бойынша Ақсордан кейін 390478-9 буданы, Тоқтар, Ауыл, Қарасай сорттары болды. Қарасай сорты 7,7 дана түйнек қалыптастырғанымен Ауыл сортынан (түйнек санынан 7,0 дана) түйнектердің жалпы массасы жағынан төмен болды. Бұл аталған сорттың ірі, салмағы жоғары түйнектер түзуімен байланысты болды (кесте 1).
Кесте 1 – Картоп сорттарының биомасса қалыптастыру көрсеткіштері (2013-2014жж.)
Сорттар Өлшеу нысандары Өсім
дік биік-
тігі, см
Бір түптегі сабақтар Ірі түйнектер Орташа түйнектер Кіші түйнектер Саны , дана
Массасы
, г
Сидам массасы , г
Саны
, дана
Массасы , г
Саны , дана
Массасы
,г
Саны , дана
Массасы
, г
Қарасай 88 6 640 360 0,7 73 4 260 3 66,7 Үшқоңыр 70 5 617 283 1 93 2,3 119 3,7 120 Ауыл 93 4,3
667 410
1,8 177,7
3,4 166,7
2 77
Тоқтар 78 4 630 330 3 490 2 110
3,5 103
Ақсор 75 5 680 370 3,3 445 2,2 150 3,8 110 390478-9 92 7,3 616,7 350 2,3 230 4 267 2,3 87
241
Алайда жапырақсыз сабақ массасының жер үсті өркендерінің жалпы массасының ара қатынасына қарағанда Ауыл жəне Үшқоңыр сорттарында алшақ ауытқулар болды. Үшқоңырдың жапырақсыз сабағы массасының жалпы өркен массасымен ара-қатынасы 45,87 %, Ауыл сортында бұл көрсеткіш 61,47% болды, басқа төрт сортпен салыстырғанда біраз ауытқу көрсетті. Қалған үш сорттар бұл көрсеткіш бойынша көрсеткен нəтижесі 52,38- 56,75% аралығында болды (кесте 2).
Кесте 2 – Жалпы өркен массасың сидам жəне жапырақ массаларына үлестірілуі Сорттар Қарасай Үшқоңыр Ауыл Тоқтар Ақсор 390478-9 Өркен массасы, г 640 617 667 630 680 616,7 Жапырақсыз сабақтың массалық үлесі, % 56,25 45,87 61,47 52,38 54,41 56,75 Жапырақтың массалық үлесі 43,75 54,13 48,53 47,62 45,59 43,25
Екінші рет жүргізілген (өсімдік жапырақтары қурағаннан кейін) биометриялық өлшемдерден алынған мəліметтер (жер үсті өркендері жаппай қурағандықтан сабақтар мен жапырақ массасы өлшенбеді) бір түптен саны мен салмағы жағынан ең жоғары көрсеткішімен ерекшеленген Ақсор сортының түйнектері екендігі анықталды. Ал, тұқымдық картоп ретінде сұранысқа ие, көлемі орташа, салмағы 50-80 г аралығындағы түйнектерді ең көп қалыптастырған Үшқоңыр сорты мен 390478-9 буданы болды (кесте 3).
Кесте 3 – Картоп сорттарының биомасса қалыптастыру көрсеткіштері (2013-2014жж)
Сорттар Өлшеу нысандары Бір түптегі түйнектер Ірі түйнектер Орташа түйнектер Кіші түйнектер Саны
, дана
Массасы , г Саны , дана
Массасы , г Массалық үлесі
, % Саны
, дана
Массасы , г Массалық үлесі
, % Саны
, дана
Массасы , г Массалық үлесі
, % Қарасай
13,7 737 3 310 42,1 4,7 323 43,8 6 104 14,1 Үшқоңыр 9,7 432 1,3 117 27 2,7 205 47,5 5,7 110 25,5 Ауыл 9,3 633 2 293 46,3 3 243 38,4 4,3 97 15,3 Тоқтар 10 690 4 460 66,7 2 130 18,8 4 100 14,5 Ақсор 14 868 5 468 53,9 4 250 28,8 5 150 17,3 390478-9 11 743
3,1 318
42,8 5 365 49,1 3 60 8,1
Қорытынды Жоғарыдағы зерттеуге алынған сорттардың ішінде картоптың Ақсор сорты жəне 3904478-9 буданы есепке алынған салыстырмалар бойынша үздік нəтижелер көрсетті.
242
1. Абдильдаев В.С. картоп тұқым шаруашылығы, Қайнар - ҚазККШҒЗИ, 2012 ж 2. Айтбаев Т.Е., Швидченко В.К., Токбергенова Ж.А. Хасанов В.Т. Картоп дақылының шығу тарихы //С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық универститетінің Ғылым жаршысы. -2010. -№ 3 ( 62). – Б. 37-47. 3 . Бабаев С.А, Токбергенова Ж.А., Амренов Б.Р. Семеноводство картофеля с основами биотехнологии Книга. – Алматы: Издательство «Алейрон», 2009.
167
с.
Макейхан А., Бабаев С.А., Токбергенова Ж.А ОСОБЕННОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ БИОМАССЫ СОРТОВ КАРТОФЕЛЯ, ВОЗДЕЛЫВАЕМЫХ В УСЛОВИЯХ ЮГО-ВОСТОКА КАЗАХСТАНА
В статье изложены результаты научных исследований по изучению особенностей формирования биомассы растений и урожая клубей новых сортов картофеля селекции Казахского научно-исследовательского института картофелеводства и овощеводства.
Makeichan A., Babayev C.A., Tokbergenova ZH.A. FEATURES OF ACCUMULATION OF BIOMASS OF POTATO ON SOUTHEAST OF KAZAKHSTAN
The article presents the results of scientific studies on the characteristic of new varieties of potato breeding of the Kazakh Research Institute of potato and vegetable on the formation of biomass plants, general and standard harvest the tubers.
Мамаджанов Д.К., Кожошев О.К., Пернеев А.Н.
г. Жалал-Абад, Кыргызстан ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ТЕПЛОГО КАЛЛЮСОБРАЗОВАНИЯ ДЛЯ ПРИВИВКИ ОРЕХА ГРЕЦКОГО
В статье отражено значение естественных ореховых лесов Кыргызстана, приведена основная информация о прошлых исследованиях по прививке ореха грецкого, описаны результаты опытных прививок ореха грецкого методом теплого каллюсообразования. Ключевые слова: орех грецкий, ореховые леса, прививка, окулировка, каллюс, теплое каллюсование, черенки, привитые черенки, ореховые леса.
Естественные леса из грецкого ореха занимают лесной пояс в диапазоне высот от 1100 до 2200 м. над уровнем моря и общая площадь ореховых насаждений в гослесфонде составляет 40,5 тыс. га [1, c.4]. Эти естественные ореховые леса обладают огромным генофондом, позволяющим вести отбор наиболее хозяйственно ценных форм, которые не уступают по качественным признакам многим культурным сортам ореха грецкого. 243
К сожалению, несмотря на исключительно большую ценность, в настоящее время ореховые леса находятся в крайне неудовлетворительном состоянии и в первую очередь из- за не регулируемой пастьбы скота, которая уничтожает естественное и искусственное возобновление ореха грецкого, ухудшает водопроницаемость почвы, создает условия для образования эрозионных процессов. В результате чрезмерного выпаса площади эродированных территорий расширяются. Налицо опустынивание огромной территории пастбищ вблизи сел, не пригодной в настоящее время даже для выпаса скота. Общее ухудшение состояния ореховых насаждений усугубляется почти полным отсутствием естественного возобновления. Низкая продуктивность ореховых насаждений объясняется не только недостаточным уходом за ними, еще и повреждением от вредителей и болезней. Созданные культуры ореха грецкого старших возрастов (20-50 лет) из-за чрезмерной загущенности имеют крайне слабое плодоношение. В этих культурах плоды мелкие и разнородные, не отвечают международным стандартам. Загущенность лесных культур прошлых лет с возрастом приводила к возрастанию конкуренции в борьбе за влагу между растущими деревьями, раннему смыканию крон в рядах, затенению деревьев друг другом, все это привело к плодоношению только на незначительной освещенной части крон. Урожайность таких культур очень низкая – 150-200 кг/га [2, c 3-8], а в зарубежных странах с одного гектара 10-15 летних ореховых насаждений получают более 2000 кг ореха грецкого [4, с.79]. В целях повышения урожайности ореховых насаждений необходимо создать промышленные плантации из привитых сортовых саженцев грецкого ореха с применением высокой агротехники ухода за молодыми растениями (капельное орошение, внесение органо-минеральных удобрений). Одним из главных факторов, сдерживающих промышленное выращивание грецкого ореха в Кыргызстане, является отсутствие эффективных методов вегетативного размножения лучших местных сортов и форм ореха грецкого. Поэтому важным вопросом исследований является изучение и анализ методов вегетативного размножения грецкого ореха.
Орех грецкий размножается семенами и вегетативным путем. Однако при семенном размножении не все растения наследуют признаки материнских деревьев, часть растений может оказаться с плодами низкого качества, из-за расщепления признаков. Для получения сортового посадочного материала используют разные методы вегетативного размножения – прививки и окулировки. Известно, что привитой организм (черенок, почка) представляет собой сложную систему с общими физиолого- биохимическими функциями и структурой, что обеспечивается в значительной степени хорошим срастанием привоя с подвоем. Но в отличие от других плодовых деревьев как яблоня, груша, абрикос и др. прививка грецкого ореха удается с трудом и часто привитые растения имеют не высокую приживаемость. Трудности вегетативного размножения связаны, прежде всего, с некоторыми анатомическими и биологическими особенностями ореха грецкого (высоким содержанием дубильных веществ, которые быстро окисляются воздухом, большой объем сердцевины в однолетних побегах, наличие бугорки под почкой и т.д.). В.С. Шевченко [4.c 84-86] отмечал, что в отдельные годы, несмотря на высокую приживаемость глазков, большая часть окулировок погибает в раннезимний и поздне весенний периоды от заморозков. Даже при укрытии на зиму картонными трубками с песком сохранность окулянтов составляет всего – 47,2 %. Многие исследователи отмечали, что оптимальной температурой для проведения работ по прививке и окулировке является 26-28 0 [5, c 31-36; 6, с, 10]. Необходимым условием для успешного срастания подвоя с привоем является образование каллюсной ткани на месте их соединения. |