Ізденістер, №1 исследования, НƏтижелер 2015 результаты

252 

 

Қаскелең өзені мыспен 6,4 РШШ ең көп ластанғандығы 2010 ж. байқалды, 2011 ж. 7,05 

РШШ, ал 2012 жылы 2,6 РШШ құрады, яғни, Қаскелең өз. ағысының мыспен ластануының 

азаюы байқалып отыр. Жалпы темір 2011 ж. 1,4 РШШ құрады. 

Қапшағай су қоймасы бойынша максималды 3,36 СЛИ 2010 жылдың 3-тоқ. байқалды 

жəне ластанғандығы бойынша 4-шы санатқа жатты, минималды 1,00 СЛИ 2011 ж. 3-ші тоқ. 

жəне ағысының ластанғандығы бойынша 2-ші санатқа жатты, 2012 ж. 4-ші тоқ. СЛИ 1,01 

құрады жəне  ластанғандығы бойынша 3-ші санатқа жатты.  

Қапшағай су қоймасының мыспен 10,1 РШШ ең көп ластанғандығы  2010 ж. байқалды, 

2011 ж. 6,31 РШШ құрады, ал 2012 жылы 3,9 РШШ құрады, яғни, Қапшағай су қоймасының 

ағысының мыспен ластануының азаюы байқалып отыр.  

Күрті су қоймасы бойынша максималды 6,16 СЛИ 2010 жылдың 3-тоқ. байқалды жəне  

ластанғандығы  бойынша 6-шы  санатқа  жатты,  минималды 1,65 СЛИ 2012 ж. 1-ші  тоқ. 

байқалды жəне  ағысының  ластанғандығы  бойынша 3-ші  санатқа жатты, 2012 ж. 4-ші  тоқ. 

СЛИ 2,98 құрады жəне  ластанғандығы бойынша 4-ші санатқа жатты. Күрті су қоймасының 

мыспен 12,1 РШШ ең көп ластанғандығы  2010 ж. байқалды, 2011 ж. 7,97 РШШ құрады, ал 

2012 жылы 7,0 РШШ құрады, яғни, Күрті су қоймасының ағысының мыспен ластануының 

азаюы байқалып отыр.  

Бартоғай  су  қоймасы  бойынша  максималды 3,62 СЛИ 2010 жылдың 3-тоқсанында 

байқалды жəне  ластанғандығы бойынша 4-шы санатқа жатты, минималды 0,71 СЛИ 2012 ж. 

2-ші тоқ. Байқалды жəне ағысының ластанғандығы бойынша  2-ші санатқа жатты, 2012 ж. 4-

ші тоқ. СЛИ 1,08 құрады жəне  ластанғандығы бойынша 3-ші санатқа жатты.  

Бартоғай су қоймасының мыспен 7,5 РШШ ең көп ластанғандығы 2010 ж. байқалды, ал 

2011 ж. 4,96 РШШ құрады, ал 2012 жылы 2,2 РШШ құрады, яғни, Бартоғай су қоймасының 

мыспен ластануының азаюы байқалып отыр. Жалпы темір 2012 ж. 0,8 РШШ құрады. 

Кіші  Алматы  өзені  бойынша  максималды 4,08 СЛИ 2011 жылдың 1-ші  тоқсанында 

байқалды жəне  ластанғандығы бойынша 5-ші санатқа жатты, минималды 1,25 СЛИ 2010 ж. 

3-ші тоқ. Байқалды жəне ағысының ластанғандығы бойынша  3-ші санатқа жатты, 2012 ж. 4-

ші тоқ. 1,85 СЛИ құрады жəне  ластанғандығы бойынша 3-ші санатқа жатты.  

Кіші Алматы өзені мыспен 4,3 РШШ ең көп ластанғандығы  2010 ж. байқалды, 2011 ж. 

7,0 РШШ құрады, ал 2012 жылы 3,7 РШШ құрады, яғни, Кіші Алматы өз. ағысының мыспен 

ластануының азаюы байқалып отыр.  

Үлкен  Алматы  өзені  бойынша  максималды 3,06 СЛИ 2011 жылы 1-ші  тоқсанда 

байқалды жəне  ластанғандығы бойынша 4-шы санатқа жатты, минималды 1,04 СЛИ 2012 ж. 

3-ші  жəне 4-ші тоқ. Байқалды жəне ағысының ластанғандығы бойынша  3-ші санатқа жатты,  

2012 ж. 4-ші тоқ.  СЛИ 1,04 құрады жəне  ластанғандығы бойынша 3-ші санатқа жатты. Үлкен 

Алматы өзені мыспен 4,9 РШШ ең көп ластанғандығы 2010 ж. байқалды, 2011 ж. 6,25 РШШ 

құрады,  ал 2012 жылы 2,4 РШШ  құрады,  яғни,  Үлкен  Алматы  өз.  ағысының  мыспен 

ластануының азаюы байқалып отыр. Жалпы темір 2012 ж. 0,8 РШШ құрады. 

Қорытынды  

Біздің  одан  арғы  зерттеулеріміздің  міндеттерінің  бірі  Іле  өз.  тармақтарының  ағысын 

ауыр  металдармен  ластайтын  көздерді  анықтау  жəне  өзендер  ағысының  ластануын  жəне 

олардың Іле өзеніне келіп түсуін болдырмау жөнінде шаралар жасау болып табылатындығын 

атай кету керек. 

 

Əдебиеттер 

 

1. Схема комплексного использования и охраны водных ресурсов бассейна реки Или с 

притоками Том 1. Книга 2. База данных "Институт Казгипроводхоз" Алматы 2008. 

2. Базарбаев А.Т., Баекенова М.К. Исследование качества воды реки Иле и изучение 

влияний  антропогенных    нагрузок  на  сток  реки.  Интегрированное  и  ориентированное  на 

устойчивость управление водными ресурсами. Матиас Крамер. Потенциал сотрудничества 

между Германией и Центральной Азией. Алматы. 2010. с.169-179. 

253 

 

3. Базарбаев А.Т., Баекенова М.К., Мамадияров Б.С. и др. Мониторинг качества воды 

трансграничной  р.Иле.  Международная  научная  конференция.  Национальная  АН 

Азербайджана. Баку. «ЭЛМ» - 2012. с. 672-676.  

4.  Информационный  бюллетень  о  состояний  окружающей  среды  Республики 

Казахстан.  Министерства  охраны  окружающей  среды  Республики  Казахстан.  РГП 

«Казгидромет». За 2010-2012 гг. 

5. Оценить водные ресурсы реки Или с учетом климатических изменений и разработать 

принципы  их  охраны  и  совместного  использования:  Отчет  о  НИР/МОН  РК,  Институт 

гоеграфии: рук-ли А.А. Турсунов, Ж.Д. Достай.-ч.1.-№ гос.рег.0100РК00308-Алматы, -2002. 

-237 с. 

 

Мамадияров Б.С., Базарбаев А.Т. 

 

ИССЛЕДОВАНИЕ КАЧЕСТВА ВОДЫ ТРАНСГРАНИЧНОЙ РЕКИ ИЛЕ И ЕЕ 

ПРИТОКОВ 

 

Резюме Нами изучалось загрязненность стока р.Иле от границы с Китайской Народной 

Республики – (створ  с.Дубунь)  до  озера  Балхаш – створ  с.Ушжарма.  Для  этого  были 

обработаны  материалы  с 2010 по 2012 годы  по  створам  пр.Дубунь, 164 км  выше 

Капшагайской ГЭС, ур.Капшагай, с.Ушжарма. Имеющиеся материалы загрязненности стока 

рек РГП «Казгидромет» представлены в основном по меди и железа. Сеть наблюдений за 

качеством 

поверхностных 

вод 

суши 

включает 

гидропосты 

национальной 

гидрометеорологической 

службы. 

Основными 

критериями 

качества 

вод 

по 

гидрохимическим  показателям  являются  значения  предельно-  допустимых  концентраций 

(ПДК) загрязняющих веществ для водоемов рыбохозяйственного, хозяйственно-питьевого и 

коммунально-бытового  водопользования.  Уровень  загрязнения  поверхностных  вод  суши 

оценивается  и  по  величине  комплексного  индекса  загрязненности  воды  (ИЗВ),  который 

используется для сравнения и выявления динамики изменения качества вод. 

          

Ключевые слова: сток, притоки, речные бассейны, качество воды. 

 

 

Mamadiyarov B.S., Bazarbaev A.T.  

 

RESEARCH ON WATER QUALITY OF THE TRANSBOUNDRY ILI RIVER AND ITS 

TRIBUTARIES 

 

Summary  We studied the Ili River pollution runoff from the border with the People's Republic 

of China - (target s.Dubun) to Lake Balkhash - s.Ushzharma target. To do this, have been processed 

materials from 2010 to 2012 on the alignments pr.Dubun, 164 km above the Kapshagai HPP 

ur.Kapshagay, s.Ushzharma. Available materials pollution of river flow RSE "Kazgidromet" 

represented mainly by copper and iron. Network quality monitoring surface water gauging stations 

include National Hydrometeorological Service. The main criteria for water quality by 

hydrochemical parameters are the values of maximum permissible concentration (MPC) of 

pollutants to waters fishery, potable and household water use. Level of surface water pollution is 

estimated and largest integrated water pollution index (WPI), which is used to compare and identify 

the dynamics of change in water quality.  

Key words: run-off, tributaries, river basins, water quality. 

 

 

 

 

 

254 

 

UTC 634.8  

Manarova D.G., Uzun I.H. 

 

Kazakh national agrarian university, 

Akdeniz  university 

 

RECEIVING SEEDLESS VARIETIES OF GRAPES BY IN VITRO METHOD 

 

Abstract  

The results of the study of embryo culture by crossing seedless varieties and promising 

hybrid forms of Turkish grape selection. 

Key words:

 seedless grapes, variety, hybrid plantlets, embryo culture, interbreeding, nutrient 

medium. 

 

Introduction

  

Stenospermic grapevines, from which seedless but otherwise normal fruit develop after 

fertilization, form the germplasm base for breeding new seedless cultivars. Using standard breeding 

techniques, seedless cultivars can only be used as pollen parents. However, with ovule culture it is 

now possible to use seedless vines as females. This approach dramatically increases potential 

germplasm combinations and allows heretofore impossible crosses between seedless cultivars. Two 

methods of embryo culture have been developed. One used liquid culture in which ovules are placed 

on filter paper supports [1]; the other employed solidified medium [2]. Each method has been 

successfully used for Vitis vinifera. However, there are various regionally adapted seedless cultivars 

that are hybrids between V. vinifera and other native Vitis species [3]. that could be used as maternal 

parents with the aid of ovule culture. One such hybrid is ‘Orlando Seedless’, which is the only 

seedless cultivar resistant to Pierce’s disease and adapted to tropical and subtropical climates [4].  

Use of ‘Orlando Seedless’ in seedless x seedless crosses should lead to more rapid development of 

improved seedless cultivars adapted to the southeastern United States and Caribbean region. A 

previous study found solid medium culture of ‘Orlando Seedless’ preferable to culture on liquid 

medium [5]. In this report, refinements of the system and development of embryos into plants are 

described, with emphasis on ‘Orlando Seedless’ and other seedless hybrid cultivars. Isozyme data 

to confirm parentage, as well as preliminary notes on field performance of the resulting progeny, 

are included. 

The purpose of research

 to get seedless table grape varieties. 

Material and methods

  

Plant materials and preparation of ovules. Seedless berries of V. vinifera grapes ‘Alfons’, 

‘Uslu’, ‘1C/2’ and ‘2B/56’ were harvested about 6 weeks after anthesis. Immature berries of 

muscadine grape cultivars were harvested from the experimental vineyard at the department of 

horticulture, Akdeniz University, Antalya, Turkey. Berries were surface sterilized by immersion in 

the solution: 60% a cleaning agent Domestos and 40% distilled water with a few drops of Tween 

20 for 20 min, and washed three times with sterilized distilled water for 15 min. After sterilization, 

ovules were extracted from berries and scratched slightly on the surface under sterile conditions 

then placed onto three different media in 15 × 100 mm Petri dishes. Twenty ovules were placed on 

each petri dish, and 10 Petri dishes were used per treatment.  

In vitro culture conditions. The media Е20А used were: 1) macroelements: KNO

3

, NH

4

NO

3

, 

MgSO

4

x7H

2

O, CaCl

2

x2H

2

O, KH

2

PO

4

, Ca(NO

3

)

2

x4H

2

O, NaH

2

PO

4

x4H

2

O, (NH

4 

)

2

SO

4

, KCl; 2) 

microelements: MnSO

4

x7H

2

O, ZnSO

4

x7H

2

O, H

3

BO

3

, KI, NaMgO

4

x2H

2

O, CuSO

4

x5H

2

O, 

CoCl

2

x6H

2

O, Na

2

EDTAx2H

2

O, FeSO

4

x7H

2

O; 3) organic substances:

 

Myo-Inositol, Pyrodoxine-

HCl, Nicotinic acid, Thiamine-HCl, Calcium Pantothenate, Biotine, Glycin. pH was adjusted to 5.9 

prior to addition of agar and sterilized at 121°C and 104 kPa pressure for 20 min. Cultures were 

maintained at 25 ± 2°C under cool-white fluorescent lamps providing with 16 h photoperiod. 

Cultures were evaluated after four weeks of culture, and observed on a weekly basis.  

255 

 

Results and discussion  

Mean length of ovules from pollinated berries of ‘2B/56’ increased from 0.75 mm at 10 days 

after pollination to 2.2 and 4.8 mm at 20 and 40 days, respectively. This increase indicates 

continuous growth and development of ovules during berry maturation and confirms similar 

observations for seedless V. vinifera where growth was measured by weight increase. The latest 

developmental stage at which ovules could be conveniently dissected was immediately before berry 

softening. Cultured ovules possessed a papery inner integument surrounding endosperm or embryos. 

A multilayered outer integument with both a fleshy outer layer and a slightly sclerified inner layer 

composed the ovule wall. This interpretation is consistent with descriptions of integument 

development for seeded grapes. Abortive ovules appear to be similar to nonabortive ovules with 

respect to occurrence of multilayered integuments. 

In the table 1 shows the characteristics of the grapes used in hybrid breeding. Since our goal 

is to get seedless varieties, we use similar parental forms (table 1).

  

 

Table 1 - Characteristics of hybrids 

Name of 

hybrid 

Date of 

maturation 

Weight 

berries, g 

Seed 

weight, mg 

Color of 

berries 

Form of 

berries 

Availability 

of seeds 

Alfons 21-31.07  5.0 

 

32 

black  round  seedless 

Uslu 12-18.07  3.7 

6 

white  oval  seedless 

1C/2 10-16.08  2.4 

1.3 

black  round  seedless 

2B/56 21-24.08  3.3 

9.2 

red 

oval  seedless 

 

Seed size grapes ’Uslu’ impact on the amount received embryo. This can be visually marked 

on figure 1. For growing embryo was chosen culture medium E20A. It is one of the suitable media 

for cultivation of seedless grapes. 

 

 

Figure 1 - Embryo inoculated into the culture medium E20A 

 

All stages of embryo development, from globular to torpedo, were recovered. Currently, we 

allow berries to develop for up to 60 days, but dissect and culture ovules as early as 40 days if berry 

softening has commenced. This approach allows the greatest degree of ovular development but also 

considers ease of dissection. Comparison of embryo recovery from varieties and hybrids with 

‘2B/56’ pollen parent showed ‘1C/2’ x ‘2B/56’ produced fewer embryos than other crosses when 

256 

 

cultured 42 days after pollination. Both ‘Alfons’ x ‘2B/56’ and ‘Uslu’ x ‘2B/56’ produced the most 

embryos at 42 days (fig. 1). Reasons for low embryo recovery from ‘1C/2’ x ‘2B/56’ at 42 days are 

unknown. There were no statistical differences in embryo recovery at the 42-day culture date 

between reciprocal crosses and ‘1C/2’ and ‘2B/56‘. It is reasonable to assume that different 

combining abilities among cultivars would lead to differences in embryo recovery. 

Conclusions

  

From the present investigations, it was inferred that ‘Alfons’ was more efficient as the female 

parent and the number of embryos recovered was nearly double as that of ‘1С/2’. ‘Uslu’ and ‘2B/56’ 

seem to have a better compatibility with ‘Alfons’ and ‘2B/56’, hence resulting in a higher recovery 

of embryos, percentage germination and development of hybrid plants.

 

                                                            

                                                            References 

 

1 Emershad R.L., Ramming D.W. and Serpe M.D. 1989. In ovulo embryo development and 

plant formation from stenospermic genotypes of Vitis vinifera. Amer. J. Bet. 76:397-402. 

2 Spiegel-Roy P., Sahar N., Baron J., Lavi U. 1985. In vitro

 

culture and plant formation from 

grape cultivars with abortive ovules

 

and seeds. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 110:109-112.

 

3  Fisher K.H. Bradt O.A. 1985. ‘Vanessa’ grape. Hort Science

 

20:147-148.

 

4  Mortensen J.A. Gray D.J. 1987. ‘Orlando Seedless’ grape.

 

Hort Science 22:327-328.

 

5  Gray D.J. Mortensen J.A. 1987. Initiation and maintenance of

 

long term somatic 

embryogenesis from anthers and ovaries of Vitis

 

longii ‘Microsperma’. Plant Cell Tissue & Organ 

Culture 9:73-80.

 

 

Манарова Д.Г., Узун И.Х. 

 

ПОЛУЧЕНИЕ БЕССЕМЯННЫХ СОРТОВ ВИНОГРАДА МЕТОДОМ IN VITRO 

 

Резюме    Представлены  результаты  исследования  эмбриокультур  полученные  от 

скрещивания  бессемянных сортов и перспективных гибридных форм винограда Турецкой 

селекции. 

Ключевые  слова:  бессемянный  виноград,  сорт,  гибридные  ростки,  эмбриокультура, 

скрещивание, питательная среда. 

 

Манарова Д.Ғ., Узун И.Х. 

 

ЖҮЗІМНІҢ ҰРЫҚСЫЗ СҰРЫПТАРЫН IN VITRO ƏДІСІМЕН АЙЫРЫП АЛУ 

 

Түйін Түріктің селекциясының жүзімінің ұрықсыз сұрыпы жəне болашағы зор буданды 

пішіндерін будандастырудан алынған эмбриокультураның зерттеу нəтижелері көрсетілді. 

Кілт сөздер: ұрықсыз жүзім, сұрып, буданды сабақтар, эмбриокультура, будандастыру, 

қоректік орта. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

257 

 

ƏОЖ 334.72 

 

Манетов Д.К.,  Жоламанов Т.Д. 

 

Қазақ ұлттық аграрлық университеті 

 

ШАРУА ҚОЖАЛЫҚТАРЫ ЖЕРЛЕРІН БӨЛІП БЕРУДЕ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯНЫ 

ҚОЛДАНУ ƏДІСТЕРІН ЗЕРТТЕУ 

 

 Аңдатпа   

 Шаруа  қожалықтар  жерлерін  бөліп  беруде  жаңа  технологияны  қолдану  əдістерін 

зерттеу туралы берілген. 

 Кілт сөздер:

 Шаруа қожалық, кластер, жер деградациясы. 

           

          Кіріспе 

          Қазақстан Республикасының жалпы жер қоры 272,5 млн.га-ны құрайды. Құрлықтағы 

мемлекеттік  шекарасының  ұзындығы 13349,85 км,  оның  ішінде  Ресей  Федерациясымен-

7548,1км,  Қытай  Халық  Республикасымен-1782,8  км,  Өзбекстан  Республикасымен-2351,4 

км,  Қырғыз  Республикасымен-1241,6  км,  Түрікменстан  Республикамен-426  км  құрайды.  

Жер шары бетінде географиялық орналасу жағдайына байланысты Қазақстан жерінің  көп 

бөлігін шөл (112,2 млн.га), шөлейт (37,3 млн.га) жəне дала (62,4 млн.га), аумақтары құрайды 

[2]. 

         Қазақстан  Республикасының  барлық  жер  қоры 14 облыс  пен 2 қала  (Астана  мен 

Алматы) арасында бөлінген (1-кесте). 

Дегенмен,  Қазақстан    Ресубликасы    жер    қорының    тəуелсіздік    алған  алғашқы  он  

жылында  əртүрлі  жылдарға  қарай    пайдалану    көрсеткішінде    қомақты  өзгерістер  пайда 

болды. 1998 жыл 01.01.-дегі  мемлекеттік  жер  кадастры  қызыметінің  мəліметі  бойынша  

ауылшаруашылығы    санатындағы  жер  қоры 149,1 млн.гн (55,2%) құрады.  Сонымен  қатар 

құмды-шөлейтті    жерлерді    қалай  болса  солай    пайдалану  нəтижесінде    желдің  əсерінен 

эрозияға  ұшырады (81,6-млн.га), деформацияланған  жерлер – 18,7.млн.га [1]. 

Жел  эрозиясынан басқа республикада  су  эрозиясыда  дами түсті (4,3 млн.га.). 

Жабайы орман жəне дала алқаптары 27,2 млн га-ны, шөл  жəне шөлейтті  алқаптары 

99,6  млн.га-ны    жəне  жазық  далалық  аймақ 112,2 млн.  га-ны    құрайды,  жердің  құлазыған 

далаға айналуы, азғындап тозу өзгерістерін үдейте бастады. Бұндай жағдайдың  болуы соңғы 

кездегі  физикалық,  биологиялық  саяси-əлеуметтік  жəне  экономикалық  факторлардың 

əсеріне  байланысты еді. 

1991  жылдан 2001 жылға  дейін  жер  қатынастарының  өзгеруіне  жəне  жер 

реформасының  жүзеге  асуына  байланысты  республиканың  жер  қорының  санаттарға 

бөлінуінде  айтарлықтай өзгерістер болды. 

Мысалы,  ауылшаруашылық    жер  қорының  басқа  жер  қорына 127,5 млн  га (58,4)%  

ауыстырылды. Ал өнеркəсіп, көлік, байланыс, қорғаныс жəне ауылшаруашылық  мақсатына  

арналған  жерлер 7.7 млн.га (41%) азайды. Өз негізінде, ерекше қорғалатын  табиғи аймақтар 

– 1,6 есе, орман қоры – 2,2 есе,су қоры  жерілер 4 еседен артыққа ұлғайды. Ал босалқы жер 

қоры 101,8 млн. га-ға  немесе  6 есеге ұлғайған. Сонымен қатар  елді мекен  жерлері  саябақ, 

егіс егу, жайылымдық  жəне де  басқа  мақсаттарға пайдалану    ұлғайған [2]. 

Қазақстан Республикасының  өз  алдына  дербес  мемелекет  болуына   байланысты,  мемлекет 

аралық  жер    пайдалану  құрылымдарында  ауқымды  өзгерістер  пайда  болды,  Қазақстан 

жерлеріндебұрынғыдай көрші елдер(Қырғызстан, Өзбекстан, Тəжікстан)  жайылым ретінде  

пайдалануын  мүлдем тоқтатты,  сол  сияқты  Қазақстанда  Қырғызстан  жерін пайдалануды  

тоқтатты.  Көрші  мемлекеттердің біразымен (Өзбекстанға Шымған  санаториясын, Ресейге 

Байқоңыр ғарышаймағын) уақытша жылға  пайдалануға берген. Тəуелсіздіктің алғашқы10 

жылдығында    ауылшаруашылығы    мақсатындағы  жердің  көлемі    күрт  өзгерді.  Көптеген  

258 

 

жайылымдық  жерлер, өнімі аз  жерлер иессіз қалды.  Сонымен 2001 жылы 1991 жылмен 

салыстырғанда ауылшаруашылық  санатындағы  жер 127,5 млн.га-ға немесе 2 есеге  азайды. 

Əсіресе, бұндай  өзгерістер  Шығыс  Қазақстан  облысында – 3,4 есе, Павлодар облысында – 

4,2 есе, Ақтөбе облысында – 3,1есе, Қарағанды облысында – 2,7 есе азаю болды. Қазіргі кезде 

республикада  барлық  жерлерді  есепке  алып, түгендеу  жүріп  жатыр. Оның  негізгі  мақсаты 

– егістік  жердің  көлемін анықтау,  өнімсіз жерлерді  басқа  категорияға  ауыстыру  жəне  

тың  жерлерді  игеру.  

 

Кесте 1 – Қазақстан Республикасының мемлекеттік жер қорының облыстар бойынша 

бөлінуі 

 

Реттік 

% 

Облыс атауы 

Облыс 

орталығы 

Аумағы 

мың.га 

% 

Аудан 

Қала 

мен кент 

саны 

Ауыл-

дық елді 

мекен 

1 

Ақмола 

Көкшетау 14621,9 5,4  17 

27 689 

2 

Ақтөбе 

Ақтөбе 

30062,9 11,0  12 

10 

441 

3 

Алматы 

Талдықорған 22396,3  8,2 

16 

27 

826 

4 

Атырау 

Атырау 

11863,1 4,4  7 

14 

198 

5 

Шығыс 

Қазақстан 

Өскемен 28322,6 

10,4 15  35 

857 

6 

Жамбыл 

Тараз 14426,4 

5,3 10  15  382 

7 

Батыс 

Қазақстан 

Орал 15133,9 

5,6 12  5  517 

8 

Қарағанды 

Қарағанды 42798,2 15,6  9 

53 

506 

9 

Қызылорда 

Қызылорда 22601,9  8,3 

7 

16 

766 

10 

Қостанай 

Қостанай 19601,1 7,1  16 

18 

274 

11 

Маңғыстау 

Ақтау 16564,2 

6,1 4  8 

40 

12 

Павлодар 

Павлодар 12475,5 4,6  10 

11 

509 

13 

Солтүстік 

Қазақстан 

Петропавл 9799,3 3,6  12 

8 

759 

14 

Оңтүстік 

Қазақстан 

Шымкент 11724,9 4,3  19 

21 

896 

15 

Алматы 

қаласы 

Алматы 28,0   7  1 

- 

16 

Астана 

Астана 71,0  3  1  - 

Барлығы 272500 

100 

163 

302 

7164 

 

Жер кодексі шешкен ең маңызы мəселелердің бірі, нарықтық жағдайда, жер телімдері 

жылжымайтын мүлік мəртебесіне ие болғандықтан мемлекеттік жер кадастры жерді тиімді 

пайдалану негізгі, оның жүйелі құралы ретінде əрекет ете бастайды. Қазір жер кадастры осы 

заманның жетік технологиясы автоматтандырылған электрондық жүйесіне қосылып жатыр. 

Елбасы  өзінің  Қазақстан  халқына  арналған  жолдауында  азаматтар  мен  ұжымдарға 

қызмет  көрсетудің  сапасы  мен  мерзімін  жақсарту  үшін  «Электрондық  үкімет» 

қалыптастыруын жеделдету керектігін айтты. 

Елбасы  жолдауындағы  негізгі  міндеттің  біріөндіріске  озық  технологияны,  ғылыми 

жетістіктерді енгізу қажеттігі. Міне, бұл міндет орындалған күнде экономикалық əлеуметтік 

жағдайымыз  жақсаратыны  анық.  Осы  мақсатпен  қазір  мемлекеттік  жер  кадастрында 

автоматты  ақпарат  жүйесін  (ААЖ)  қалыптастырудың  жаңа  технологиясы  енгізілуде.  Ол 

дегеніміз: 

- жер телімдерін ғарыштағы спутниктер (жер серігі) арқылы межелеу; 

- ғарыштағы спутниктерден жердің сапасы туралы алынатын мəлімет-ақпараттарды 

қолдану; 

259 

 

- географиялық ақпарат жүйесінің (ГАЖ) технологиясын пайдалануды кеңейту; 

- интернет технологияны пайдалану; 

 

Жолдаудағы  талапқа  сай,  өзі  еңбек  еткен  ортаға  жауапкершілікпен  қарап,  оның 

міндеттерге орындауға ат салысуымыз қажет.  

 

Жерге  орналастырудың  мазмұны  құқықтық,  экономикалық  жəне  ұйымдастыру-

техникалық  шаралар  жүйесі  болып  табылатын  жер  реформасының  жүзеге  асырылуымен 

тығыз  байланысты.  Соңғысы  нарықтық  жағдайлардағы  жер  иеленушілер  мен  жер 

пайдаланушылардың мүлдем жаңа құрамын қамтамасыз етуге тиісті. Осыны жүзеге асыру 

барысында  жерге  орналастыру  ауыл  шаруашылық  жəне  ауыл  шаруашылық  емес 

мақсатындағы жаңа жəне бұрыннан бар жер иеленушілер мен жер пайдаланушылардың құру 

жəне жетілдіру жөніндегі жобалармен айналысады. 

Ауылшаруашылығы саласында жерге орналастыру ауылшаруашылық алқаптарының 

құрамын,  өндірістік  бөлімшелердің,  сонымен  бірге  ауыспалы  шабындықтар  мен 

жайылымдардың,  жол  торабы  мен  шаруашылық  орталықтарының  орналасуын  белгілей 

отырып, бүкіл өндірістің ұйымдастырылуына территориялық негіз қалыптасады.  

Əрбір  тарихи  кезеңде  жерге  орналастырудың  мақсат  міндеттеріне  қарай  оның 

мазмұны қалыптасып отырады. Қазіргі кезде ол мынадай жерге орналастыру іс-қимылдарын 

қамтиды: 

1)

 

республикалық,  облыстық  жəне  аймақтық  жерге  орналастыру  схемаларын 

(жобалау), жер ресурстарын пайдалану, жақсарту жəне қорғау жөніндегі бағдарламаларды 

əзірлеу; 

2)

 

жаңа жер пайдаланушылықтарды құру, іс жүзінде барларын реттестіру жөніндегі 

шаруашылықаралық жерге орналастыру жобаларын жасау, учаскелерді жер бетінде көрсету 

жəне  межелерін  жүргізу,  оларды  иеленуге  немесе  пайдалануға  құқық  беретін  құжаттарды 

дайындау; 

3)

 

елді  мекендердің  шекараларын  (шептерін)  белгілеу  жəне  жер  бетінде  көрсету, 

олардың жер пайдаланушылықтарын реттестіру жөніндегі жобаларды жасау; 

4)

 

əкімшілік-территориялық 

құрылымдардың, 

айрықша 

қорғаудағы 

табиғи 

территориялардың жəне де басқа да ерекше пайдаланудағы жер учаскелерінің шекаралары 

мен межелерін жер бетінде көрсету; 

5)

 

ішкішаруашылық  жерге  орналастыру  жобаларын,  сонымен  қатар  жаңа  жерлерді 

игеруге,  бүлінгендерін  қалпына  келтіруге  жəне  басқа  да  жердің  пайдалануына  немесе 

қорғалуына байланысты жобаларды жасау; 

6)

 

жерді  түгендеу,  пайдаланылмай,  орынды  пайдаланылмай  немесе  берілген 

мақсатына сəйкес емес пайдаланылып жатқан жерлерді анықтау; 

7)

 

топографиялық-геодезиялық, картографиялық, топырақтық, гео-ботаникалық жəне 

басқа зерттеулер-іздестіру жұмыстарын орындау; 

8)

 

жер кадастры мен мониторингін жүргізу; 

9)

 

жер ресурстарының күйі мен пайдалану жөніндегі кадастрлық жəне тақырыптық 

карталар мен атластарды жасау; 

10)

 

жерді бағалау жұмыстарын жүргізу. 

Соңғы  уақытта  ауылды  елді  мекендердің,  поселкелердің  жəне  қалалардың  жер 

шаруашылықтарын реттестіру жөніндегі жобалардың саны едəуір артуды. Бұндай жобалар 

урбанизацияланған  территориялардың  пайдалану  тиімділігін  жоғарылатуға,  қалалар  мен 

басқа  елді  мекендерде  оларды  ары  қарай  дамытуға  жерге  орналастыру  жəне  ауыл 

шаруашылық алқаптарын жақсарту жөніндегі жұмыс жобаларды дайындау болып табылады.  

Жерге  орналастыру  объектісіне  қарай  екі  түрлі  тармаққа  бөлінеді.  Олардың  біреуі 

ауыл  шаруашылық  кəсіпорындарының  жер  пайдаланушылықтарын  құруға,  қайта  құруға, 

реттестіруге  жəне  жетілдіруге,  екіншісі – əр  түрлі  мемлекеттік,  қоғамдық  жəне  жеке 

шаруашылық  мұқтаждықтарға  (өнеркəсіптік,  азаматтық,  энергетикалық,  гидротехникалық 

жəне басқа құрылыстарды жүргізуге, қорғаныс, транспорт, байланыс, ғылым, мəдениет жəне 

т.с.с.) жер бөліп беруге байланысты [3]. 

260 

 

Жерге орналастыру құрамында оның тек екі түрін белгіленгенде жер категориялары 

мен жерге орналастыру іс-қимылдарының мазмұны толық қамтылмайды, өйткені олардың 

кейбіреулері  халық  шаруашылығы  салалары  мен  əкімшілік-территориялық  бірліктерге,  ал 

кейбіреулері тек жеке кəсіпорындарға қатысты. 

 

жүктеу/скачать 8,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: