Сборник статей (часть 2) общественные и гуманитарные науки алматы 2011 ббк 73 и 66

206
Байжігітова Айман Теміртайқызы
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің
«Әлеуметтік жұмыс» мамандығының 1курс магистранты
ҚазаҚстандаҒы кедейШІлІктІҢ осы заманҒы ЖаҒдайы
Әлемдік  даму  сатысына  қадам  басқанда  кез  келген  мемлекет  өз  қоғам  мүшелерінің 
қажеттіліктерін қанағаттандырып, жаңа биік белестерге жетуіне, қадам басуларына жәрдем жа-
сайды. Бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі – кедейшілік мәселесі болып отыр. Кедейшілік 
сияқты өткір әлеуметтік проблемаларды шешу – мемлекет жұмысының басты бағыттарының бірі. 
Мемлекет өзінің азаматтарының әл-ауқатын, жағдайын жасап, негізгі әлеуметтік қызметтерді де 
көрсетуге жауапты болады.  Бұл әл-ауқатты өмірді қамтамасыз ете алмағанымен экономикалық 
тұтқалар  арқылы  ең  төменгі  тіршілік  денгейін  жасап,  тұрмысы  нашар  адамдардың  санын 
азайтуға көмектеседі. 
Президентіміз 1997 жылы 11 қазанда «Қазақстан – 2030» деп аталатын алдағы даму жо-
лымызды байыптайтын ұзақ мерзімді стратегиясын ұсынды. Барлық қазақстандықтардың өсіп 
– өркендеуі, ел экономикасының өсуі, еліміздің қауіпсіздігі және әл – ауқатының артуы – деп 
аталатын Қазақстан халқына жолдауында болашақта жүзеге асырылуға тиіс ұзақ мерзімді «7» 
басымдылық аталды. 
«Қазақстан − 2030» стратегиялық бағдарламасын белгілегендегі басты мақсат – экономика-
мызды, соның нәтижесінде қасиетті халқымызды дүние жүзіне паш ету. Халықтың әл – аухатын 
жақсарту. Рухани және табиғи байлығымызды шашпай – төкпей, ұрпақтан – ұрпаққа аман – есен 
табыстау. 
Қазақстан Республикасы үшін, Қазақстан халқының әрбір азаматтары үшін «Қазақстан – 
2030» стратегиялық бағдарламасының маңызы, мәні өте терең. Себебі, біздің тәуелсіздікке қол 
жеткізгенімізге биылғы жылы 20 жыл толып отыр. Ол тәуелсіздікке біз қалай қол жеткіздік ол 
тарихымыздан  да  белгілі.  Ал,  ендігі  мәселе  Қазақстан  Республикасының  дамуы  қалай  қарай 
жылжып  бара  жатқандығында,  елде  халықтың  өмір  сүруінің  бүгінгі  жай  күйі  қандай  деген 
сұрақтар туындап әрбір азаматтың көкейінде жүрері анық.
Осының салдарынан экономиканы жоспарлау мәселесі туындады.
«Қазақстан  −  2030»-дан  кейін  қамтылған  мәселелері  мен  қабылданған  шешімдерінің 
және жоспарлау мерзімінің ұзақтығы жағынан үлкен екінші құжат – ол Қазақстан Республи-
касы Президентінің 2001 жылғы 4 желтоқсандағы № 735 Жарлығымен бекітілген «Қазақстан 
Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары». Бұл құжатта Қазақстанның 
2010 жылға дейінгі даму моделі анықталды. Оның мақсаты – ұзақ мерзімді тұрғыда бәсекеге 
қабілетті экономиканың негізін қалау делінді. Экономика саласындағы даму моделінде:
халықтың тұрмыс – тіршілігін жақсарту;
−
кедейшілікті жою;
−
халықты жұмыспен қамтамасыз ету;
−
мемлекетті экономикалық өрлеу «локомотивіне» айналдыру;
−
мемлекеттің қатысуымен жүйе түзетін ірі компанияларды құру және оларды аймақтық 
−
және мүмкіншілігінше, әлемдік деңгейге шығару;
ТМД аймағындағы экономикалық өктемдікке қол жеткізу көзделген. 
−
Сонымен қатар, халықты әлеуметтік қорғау – мемлекеттің әлеуметтік саясатының ең негізгі 
басым  бағыты  болып  табылады.  Әлеуметтік  саясат  аясында  халықты,  оның  ішінде  көмекке 
аса  мұқтаж  адамдар,  асыраушысынан  айрылған,  мүгедек  жандар,  жетім  балалар  әлеуметтік 
қорғалады.
Қазақстан  Республикасы    Ата  Заңында  «өзін  демократиялық,  зайырлы,  құқықтық  және 
әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы адам және адам өмірі, 
құқықтары  мен  бостандықтары»  деп  көрсеткен  [1].    Әрине,  әлеуметтік  мемлекеттің  негізгі 
принципі де әлеуметтік саясатты жүргізіп, негізгі функцисы әлеуметтік қорғау болып табылады. 

207
«Әлеуметтік қорғау –  бұл мұндай қатынастар, яғни оның қамқорлығында индивидтер қоғамдағы 
өз позицияларын сақтауға мүмкіндіктері болады. Әлеуметтік қорғау – саяси немесе әлеуметтік 
одақты сақтау функциясы» [2].  
Қазақстанда  әлеуметтік  саясатты  жүргізіп,  әлеуметтік  қорғауды  ұйымдастырумен  1996  
жылы  Президент  жарлығымен  құрылған  Еңбек  және  халықты  әлеуметтік  қорғау  министрлігі 
айналысады.  Тәуелсіз  Қазақстанның  халықты  әлеуметтік  қорғаудың  өзіндік  құрылымы  1999 
жылдардан қалыптасты.  2001 жылы 27 маусымды «Халықты әлеуметтік қорғаудың концепция-
сы» қабылданды. Бұл маңызды құжат мемлекетте әлеуметтік сақтандыру жүйесінің енгізілуімен 
ерекшеленеді. Сонымен бірге құжат бойынша  халықты әлеуметтік қорғау үш деңгейде жүзеге 
асады. Олар:
базалық, мемлекеттік бюджет есебінен төлемдер: зейнетақы төлемдері, мүгедектік бойын-
−
ша төлемдер, асыраушысынан айрылуына байланысты төлемдер, әлеуметтік қорғау мекемелері 
бойынша әлеуметтік көмек көрсету, мекен-жайлық әлеуметтік көмектер.
міндетті, міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі бойынша төлемдер: еңбек етуге қаб
−
ілетсіз 
болған жағдайда, асыраушысынан айрылу жағдайында, жұмысынан айрылу жағдайында.
қосымша, жұмыс беруші жауапкершілігімен сақтандыру.
−
Осының аясында жыл сайын үкімет пен министрлікте ауқымды бағдарламалар қабылданып, 
іс-шаралар жоспары бекітіледі.
Қоғамның  тағы  да  бір  әлжуаз  таптарына  арналған  мемлекет  тарапынан  жасалынатын 
қолдаулар жүйесі көрсетілген «Мемлекеттік атаулы көмек туралы»  Қазақстан Республикасының  
Заңы қабылданды.  Мемлекеттік атаулы көмек көрсету қаржылай төлемдер арқылы атқарылады. 
Атаулы әлеуметтік көмек жәрдемақы төлемдерінің 4  түрін қамтиды:
тұрғын үймен қамтамасыз ету;
−
кедейшілік шегіне дейінгі жандарға қаржылай көмек көрсету;
−
4  балалы және 7 жасқа дейінгі балалары бар жұмыс істемейтін аналарға көмек;
−
үйде оқытылып, тәрбиленетін мүгедек-балаларға [3]. 
−
1998 жылы Қазақстанда алғаш рет халықтың кедейшілік индексі есептелді. Осы интегралды 
көрсеткіш Қазақстандағы кедейшіліктің ерекшеліктерін ескеру арқылы 1 және 2 жоқшылықтар 
индексі  негізінде  әзірленді.  Бұл  жоқшылықтар  индексін  БҰҰ  ДБ  ұсынған  және  Қазақстанда 
кедейшілік ерекшеліктерін есепке ала отырып, оған 4 түрлі көрсеткіштерді көрсетеді:
Халық үлесінің тұтыну деңгейі мен күнкөріс шегінің төмендігі ;
−
Халық үлесінің 60 жасқа дейін өмір сүрмеген тұрғындардың ;
−
16 жастағы жасөспірімдердің біліммен қамтылмау үлесі ;
−
Жұмыссыз халық үлесінің көп болуы ;
−
Кедейшілік проблемасы ғылымда ерекше «орынды» орынға ие болды және орынға ие бола-
дыда. Өмір сүру деңгейі, жұмыссыздық, кедейшілік, экономикалық өсу маңызды да өзара тығыз 
байланысты мәселелер. Кедейшілік негативтік-әлеуметтік құбылыс сияқты көп аспектілі болып 
сипатталады және терең, жан-жақты талдауды талап етеді. Кедейшілікті философтар, экономи-
стер, саясаткерлер, әлеуметтанушылар, заңгерлер, психологтар және басқада ғылым салалары 
өкілдері  зерттеді  және  де  объектісі  мен  пәніне  әрқайсысы  өзінше  зерттеулерін  ұсынды.  Бірі 
кедейшілікті әрбір қоғамның шарасыздығы, мәңгі қайшылық сияқты, әлеуметтік күйзелістер десе, 
енді бірі кедейшілікті әлеуметтік жауыздық ретінде, билік басындағылардың осы проблеманың 
шеше алмағандығынан яғни кедейшілік пайда болған сайын, әрбір адам құлдыққа ұшырайды 
деген пікірлер айтқан. 
Соңғы жылдары Қазақстандық экономика жылдам темппен дамуда, елдегі жалпы кедейшілік 
санының азаюына септігін тигізіп келеді. Алайда 2002 жылғы көрсеткіштерге қарай отырып, 
Қазақстан  тұрғындарының    24%-ы  абсолюттік  кедейлер,  яғни  олардың  табыстары  күнкөріс 
минимумынан  төмен.  Себебі  сол  жылдары  халықтың  айлық  табысы  ең  төмеңгі  4761  теңгені 
доллармен шаққанда 31 АҚШ долларын құрады. Сонымен қатар халықтың 50% -ы кедейшілік 
тәуекел тобы қатарына түсу қаупіне ие, себебі олардың табыстары өмір сүру деңгейін қамтамасыз 

208
етуге жеткіліксіз (күнкөріс минимумнан жоғары, бірақ күнкөріс минимумның екі мөлшерінен 
төмен). 
Жалпы  елімізде  кедейшілік  мәселесі  неге  байланысты  туындайды?Ол  адам  өміріне 
қаншалықты әсер етіп жатыр? Осындай сұраққа да қазақстандық ғалымдарымыз жауап іздеп 
тырысуда.  Кедейшілік  мәселесі  қоғамызмызда  әртүрлі  себептермен  орын  алған.  Кедейшілік 
әлеуметтік-экономикалық,  табиғи,  әлеуметтік-саяси  себептермен  негізделеді.  Кедейшіліктің 
негізгі себебіне халықтың ресми жұмысбастылығының және өмір сүруге қажетті табысының 
болмауы жатады. Жұмыссыздық кедейшіліктің бір факторы ретінде ол әлеуметтік-экономикалық 
мәселесі болып қалады, сонымен қатар, жастар, әйелдер арасындағы жұмысбастылық және де 
ауылдық жерлерде жұмыссыздық деңгейлеріде аса маңызды мәселенің бірі болып отыр. Себебі 
қала мен ауыл арасындағы кедейшілік деңгейі әртүрлі. 
Қалалық кедейшілік мәселесі «шағын қалаларда» өте айқын көрініп жатады. Ол бірнеше 
себептермен:  экономикалық  белсенді  халық  санының  азаюы,  білім  берудің  төмен  деңгейі, 
кәсіпкерлік  дағдылардың  болмауы,  денсаулық  сақтауда  қызметтерінің  төмен  сапасы  және 
қалалардағы ескірген физикалық инфрақұрылымдармен деңгейі, табысы төмен, күнкөріс ми-
нимумына жетпейтін, тұрақты жұмысы жоқ немесе жұмыссыздықтың етек алуы т.б себептер-
мен көрініс табыды. Адамдар арасында қайыршылық пен жеке деградация жастар арасындағы 
пессимистік көңіл-күйді туындатады, олардың жарқын болашаққа үміттерін үзеді. 
Ауылдағы кедейшілік деңгейі қаладағы кедейшілікпен салыстырғанда 2 есе жоғары болып 
келеді. Ауылдық жерлердегі кедейшілік деңгейі қалалық жерлердегі сияқты факторларды атап 
көрсетуге болады, дегенімен ауылдық жерлерде дамыған өндіріс оындардың болмауы, әлеуметтік 
мекемелердің болмауы, таза ауызсудың жоқтығы, сонымен қатар экологиялық мәселелерді де 
айтуға болады. Ауылда мектептердің, ауруханалардың, мәдениет және спорт үйлерінің аздығы, 
тіпті кей ауылдарда, аудандарда осындай мекеме үйлердің жоқтығы ауыл тұрғындарының өсіп 
дамуына, білім алуларына кері әсерлерін тигізіп, кедейшілік мәселесіне алып келіп жатады.
Ауылды  дамытудағы  мемлекеттік  қолдау,  қаржыландыру  көлемдерінің  артуы  ауылдың 
экономикалық  және  әлеуметтік  дамуына  бағытталуы  керек.  Салық  салу  саясаты  ауыл 
шаруашылығының әр түрлі салаларының дамуы үшін қолайлы болуға тиіс. Ауыл шаруашылық 
өнімділерін мемлекеттік сатып алу жүйесін қайта қарау керек, ауыл тұрғындарының несиелерге, 
соның ішінде микронесиелеуге қолжеткізу үшін, әсіресе ауыл шаруашылық өнімдерінің өзіндік 
құнын төмендету мақсатында оны өндірушілері үшін жағдайлар жасау керек.
Жалпы кедейшілік мәселесі ауыл және қалалық жерлерде болсын елімізде әртүрлі себептер-
мен, мәселен денсаулық, білім салаларында, миграция және демографиялық факторлар әсері т.б 
салдарынан орын алып келеді. 
Кедейшілік деңгейін төмендетуге бағытталған стратегияларды жүзеге асыру керектігі ту-
ындауда. Кедейшілік деңгейін тиімді төмендету үшін маңызды алғышарттар болып мемлекеттік 
органдарының үйлестірілген күштері мен олардың арасында функцияларды қатаң тарату сана-
лады. 
Кедейшілікті  жою  саясатына  байланысты  мынадай  тұжырымдарды  ескеру  қажет.  Біріншіден, 
кедейшілікті азайтудың анықтаушы факторы ретінде экономианың тұрақтануы мен дамуы есептеледі. 
Дегенмен, алдыңғы қатардағы дамыған елдердің өзінде де бар байлықты өндіру мен бөлу процесіне 
өз шамасыа қарай қатыса алмайтын азаматтардың нақты топтары бар екенін ескеру қажет (зейнет-
кер, мүгедектер және т.б). Екіншіден, әлеуметтік саясат адрестік көмек беру жүйесін жетілдіруі және 
мемлкеттің қолдауына мұқтаж топтарды анықтауы қажет. 
Кедейшілікті жеңу, халықтың өмір сүру деңгейін көтеру – Қазақстан алдындағы стратегиялық 
мақсаттардың  бірі.  Кедейшілік  мемлекеттің  экономикалық  әлсіздігін  көрсетеді  және  саяси 
тұрақсыздықтың басты себебі болып табылады.[4] 
Қазақстан Республикасындағы кедейшіліті төмедетудің 2003-2007 жылдарға арналған концепция-
сыда төмендегі принциптер негізге алынған:
кәсіпкерлікке бостандық беру, яғни орта таптың негізін құрайтын бизнестің дамуына жағдай 
−
жасау;

209
қоғманың  әлсіз  топтарына  көмек,  яғни  жағдайы  төмен  отбасыларына,  жалғыз  басты 
−
қарттарға, т.б. көмек көрсету;
әлеуметтік көмек көрсетуде әлеуметтік әділеттілік принципіне сүйену;
−
мемлкеттік  орындардың  халыққа  қызмет  көрсетуіне  байланысты  іс-әрекетінің 
−
жариялылығы жәе олардың есеп беріп отыруы;
кедейшіліктің аймақтық, гендерлік, демограяфиялық, т.б. ерекшеліктерін ескеру;[5]
−
Халықтың  жергілікті  деңгейдегі  әлеуметтік  моблиьдігі,  жергілікті  бастаманың  дамуы 
және өзіндік көмек топтарының құрылуы да кедейшілік мәселелерін шешуде және Қазақстан 
халқының өмір сүру деңгейі мен сапасын жоғарылатуда маңызды рөл атқарады. 
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1.  «Мемлекеттік атаулы көмек туралы»  Қазақстан Республикасының  Заңы, 2001 жылы  17 шілде.
2. «Қазақстан Республикасының мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы» Қазақстан Республикасының 2005 
жылєы 13 сәуідегі N 39 Заңы.
3. www.gfss.kz / БАСТАПҚЫ БЕТ  Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры.
4. М.С. Әженов, М.С. Садырова Кедейлік социологиясы, Алматы «Қазақ университеті» 2004
5. Концепция по снижению бедности в Республике Казахстан на 2003-2007годы
Беймишева А.С.
КазНУ имени аль-Фараби
докторант 2 курса специальности «Социология»
урбанизация и средний класс – взаимосвязь понятий
Президент Республики Казахстан Н. Назарбаев в своем ежегодном Послании к народу Ка-
захстана объявил, что 2011 год пройдет под девизом «20 лет мира и созидания», посвященный 
двадцатилетию независимости Казахстана [1]. За годы независимости сформированы базовые 
ценности казахстанского пути – свобода, единство, стабильность, процветание. Подошло время 
для анализа и выявления новых тенденций в основных сферах жизнедеятельности казахстан-
цев.  
За двадцать лет независимости произошли качественные изменения области экономики, по-
литики, и,  на наш взгляд, самое главное в социальной сфере. Одним из важнейших приоритетов 
государственной политики является формирование здорового, сильного и конкурентоспособно-
го среднего класса. 
Впервые понятие «средние слои» применительно к обществу начал употреблять еще Ари-
стотель. Именно он высказал идею, которая с тех пор регулярно повторяется многими учеными: 
чем больше будет эта средняя часть общества, тем стабильнее будет и само общество. В начале 
20 века к среднему классу относили мелких собственников и независимых предпринимателей. 
Но по мере развития «общества массового благосостояния» в развитых странах произошло по-
вышение жизненного уровня квалифицированных работников наемного труда, которые суще-
ственно пополнили ряды представителей среднего класса. Кроме представителей таких элит-
ных высокооплачиваемых профессий как высшие менеджеры, адвокаты, бухгалтера, научные 
работники и так далее, на уровень среднего класса вышли и зарабатывающие немногим меньше 
торговые агенты, преподаватели школ и вузов, врачи, клерки, представители многих других мас-
совых профессий [2]. 
Общество на всех этапах своего исторического развития имело и имеет определенную соци-
альную структуру, которой свойственно, впрочем, как и другим структурам общества, стратифи-
цироваться, дифференцироваться, делиться на группы, сословия, касты, классы. Такое деление 
может происходить по самым разным признакам, среди которых важными являются экономиче-

210
ские, политические, профессиональные и другие. В истории человечества имели место разные 
типы и формы социальной стратификации, они достаточно исследованы, хотя имеются и не-
исследованные области. В каждой стране или группе стран имеется своя система социальной 
стратификации, с некоторыми особенностями, связанными с социальной структурой. Во мно-
гих аспектах Казахстану присуща своя собственная социальная стратификация, своя социальная 
структура, являются также классово-стратовой, которая связана с историей страны: обычаями, 
традициями, культурой, идеологией и многими другими явлениями и процессами. 
  Серьезной  проблемой  являются  критерии  социальной  стратификации,  которые  могли 
стать объектом самостоятельного научного исследования. В основании стратификации лежат 
явления, процессы, признаки называемые критериями, разные по количеству. 
В целом же, в мировой социологии довольно хорошо разработаны общие признаки и про-
цессы стратификации, их перечень и даже последовательность. Это: доход, расход, власть, про-
фессия, образование, уровень культуры, обычаи, традиции, религия, психология [3]. 
Среди  ученых  постоянно  идут  дебаты  по  поводу  критериев  выделения  среднего  класса. 
Чаще всего в качестве основных объективных критериев называют уровень образования и до-
ходов, стандарты потребления, владение материальной или интеллектуальной собственностью, 
а также способность к высококвалифицированному труду. Кроме этих объективных критериев 
большую роль играет субъективное восприятие человеком своего положения – то есть его са-
моидентификация как представителя «социальной середины». В связи с тем, что нет четких и 
единых критериев выделения среднего класса, существуют трудности с количественной оцен-
кой. Например, в России к среднему классу по разным оценкам относят от 10 до 60 % населения. 
Такая же несогласованность наблюдается в оценках казахстанских экспертов, которые утверж-
дают, что к среднему классу в нашей стране относится от 18 до 60% населения республики [2, 
С.2]. 
В демократически развитом государстве, одним из проявлений экономических отношений, 
позволяющих обществу быть стабильным и развивающимся, является средний класс. Самый 
факт существования среднего класса становится возможным при развитой экономике. Не сред-
ний класс создает развитую экономическую систему (хотя он и поддерживает ее в развитом со-
стоянии), скорее средний класс и уровень развитости и стабильности экономической системы 
являются двуединым процессом. 
Применение в нашей действительности такого определения, как «средний класс», пока воз-
можно лишь в том смысле, что в Казахстане на сегодня стоит задача создания более благопри-
ятных условий для его формирования. 
Для того, чтобы средний класс самоопределился по многим взаимосвязанным характери-
стикам, параметрам, показателям, например, по уровню дохода или по покупательной способно-
сти, или по участию в производстве, либо по социальному статусу. Экономика должна стабиль-
но воспроизводится. Эти критерии пока в казахстанском обществе не работают [4].
История и теория развития общества показывает, что средний класс выполняет важнейшие 
функции: во-первых, политическую – гарантирует стабильность сложившейся системы власти; 
во-вторых, экономическую – создает новые и сохраняет имеющиеся рабочие места, обеспечива-
ет платежеспособный спрос; в-третьих, социальную – сглаживает общественные противоречия, 
обеспечивая эволюционный характер развития. 
С точки зрения функционального подхода, средний класс обладает четырьмя основными 
признаками, а именно: 
выполняет функцию посредника между богатыми и бедными; его представители являют-
1) 
ся и собственниками, и трудящимися;
ему принадлежит функция социального стабилизатора развития общества, средний класс 
2) 
обладает личной экономической независимостью, имеет среднее качество жизни и уверенность 
в завтрашнем дне;
среднему классу принадлежит роль ведущего агента социального прогресса; отли
3) 
чается 
высоким профессионализмом, гражданской активностью;

211
обладает функцией культурного интегратора, является носителем национальной культуры. 
4) 
Процесс становления среднего класса в Казахстане обычно описывается в категориях «за-
рождение» и «становления». Но представляется, что ситуация выглядит несколько иначе. В ка-
захстанском обществе есть значительная атомизированная масса индивидуумов, которые впол-
не могут быть отнесены к среднему классу по ряду существенных признаков. Но нет среднего 
класса как интегрированного субъекта, выполняющего свою специфическую экономическую и 
социально-политическую роль. Однако задача его создания ставится и рассматривается как одна 
из основных в деле стабилизации политической и экономической системы государства. Средний 
класс играет стабилизирующую роль в развитых странах, и появление его в объективных инте-
ресах большинства нашего общества. 
Следует отметить, что задача «создания» среднего класса как самоцель весьма абсурдна, 
так как его нельзя создать просто по желанию. Для возникновения среднего класса требуется со-
вершенствовать гражданско-правовые отношения, сделать реально функционирующими инсти-
туты и другие социальные институты. Только тогда появятся реальные условия возникновения 
среднего класса. Здесь возникает проблема, суть которой состоит в том, что население, имеющее 
большой  трудовой  потенциал,  имеющее  довольно  высокую  квалификацию,  в  существующих 
условиях этот потенциал постепенно теряет в силу своей невостребованности со стороны госу-
дарства и работодателей. [5].  
Современное социально-экономическое положение Казахстана не столько позволяет, сколь-
ко требует определения комплекса государственных мер по опережающему моделированию по-
зитивных тенденций развития отечественного среднего класса, а также конкретных масштабных 
механизмов  по  их  внедрению.  Институциональная  среда  современного  казахстанского  обще-
ства еще не оформилась окончательно в соответствии с демократическими традициями и ры-
ночными основами хозяйственной деятельности. Влияние институциональных установлений не 
только на деятельность хозяйственных субъектов, но и на повседневную жизнь людей все еще 
незначительно, а граждане по-прежнему, как и в 90-е годы прошлого столетия, практически не 
рассчитывают на поддержку и защиту соответствующих социальных институтов. В целом, мы 
видим, что на сегодняшний день в большей своей части средний класс в Казахстане не обладает 
необходимым потенциалом самозащиты и самоорганизации. Он состоит из людей с индивидуа-
лизированными социально-политическими установками, которые предпочитают индивидуаль-
ные способы адаптации и отстаивании своих прав. 
Современные проблемы и перспективы казахстанского среднего класса во многом связаны 
с успехом политики по поддержанию устойчивой бизнес-среды. Развитие малого бизнеса яв-
ляется одним из условий и источников формирования среднего класса в Казахстане. Имеется 
и еще один важный аспект проблемы становления среднего класса в Казахстане. Невозможно 
сформировать сколько-нибудь устойчивый средний класс без того, чтобы его снизу «не подпи-
рал» достаточно жизнестойкий слой работающего населения, т.е. необходимо, чтобы имелась 
потребность в функционировании так называемого «нижнего класса», причем именно работаю-
щего, а не состоящего из безработных и нищих. 
Средний класс, который, согласно теории, должен стать опорной конструкцией нового ка-
захстанского социума, формируется медленно. Основная часть казахстанского общества – это 
конгломерат слабо консолидированных групп, чье экономическое положение, ценностная ори-
ентация, социальные признаки еще не обрели отчетливо выраженного и устойчивого характера. 
И, тем не менее, факт формирования среднего класса можно рассматривать в качестве свиде-
тельства эффективности реформ и социально-экономических институтов. Кроме того, по мне-
нию профессора Иватовой Л.М., одними из основных критериев казахстанского среднего класса 
является потенциал в инновационной деятельности и способность к самодостаточному разви-
тию. [6].  
Современное положение вещей в Казахстане говорит о развитии новых тенденциях разви-
тия казахстанской социологии, и науки в целом. Развитие промышленности, среднего и мало-

212
го бизнеса, других направлений в больших городах являются привлекательными сферами для 
изучения  казахстанскими  учеными.  Таким  образом,  значение  роли  и  возможностей  среднего 
класса становится особенно важным в свете развития урбанистики. Ведь именно представители 
среднего класса должны стать основными «локомотивами» развития урбанизации. Для любого 
государства, а для Республики Казахстан в особенности, важно чтобы прирост городского насе-
ления произошел из представителей среднего класса. Но это не всегда так. Для того, чтобы по-
нять каково значение среднего класса в процессах урбанизации, необходимо дать определение 
понятию «урбанизация». Урбанизация (от лат urbanus – городской) – процесс повышения роли 
городов в развитии общества. Главное социальное содержание урбанизации заключено в осо-
бых городских отношениях (К Маркс), охватывающих социально-профессиональную и демо-
графическую структуру населения, его образ жизни, культуру, размещение производительных 
сил, расселение. Предпосылки урбанизации – рост в городах индустрии, развитие их культур-
ных и политических функций, углубление территориального разделения труда Для урбанизации 
характерны приток в город сельского населения и возрастающее маятниковое движение насе-
ления из сельского окружения и ближайших мелких городов в крупные города (на работу, по 
культурно-бытовым надобностям) [7]. Урбанизм – направление в градостроительстве ХХ века, 
утверждающее необходимость создания и развития больших городов. 
Кроме того, современные казахстанские ученые утверждают о бинаправленности развития 
урбанистики. Так, по мнению профессора Забировой А.Т., современная урбанистика развивает-
ся в двух направлениях. Первое, это – урбанизм, означающий исследования городской жизни и 
влияние городов на поведение человека. Второе, это – урбанизация, предмет которой составляет 
рост городов и их значение в современных экономиках. [8]. Шире, урбанизация означает про-
цесс концентрации населения в городах, а также экспансию, «выход» городов в окружающие 
пригороды и в целом в окружающие их регионы. 
Таким образом, можно сделать следующие выводы: 
процесс становления среднего класса является одним из приоритетных направлений го-
1) 
сударственной политики Казахстана; 
казахстанские ученые заявляют о невозможности создания среднего класса без крепкой, 
2) 
стабильной экономики; 
казахстанский «middle class» обладает своими особенностями и характеристика;
3) 
урбанизация, как процесс развития городов и близлежащих пригородных зон, является 
4) 
неизбежной в силу развития глобализационных процессов;
средний класс должен стать основным кластером качественного развития городов и при-
5) 
городов Казахстана. 

жүктеу/скачать 2,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: