М э д е н и м у р а «Мэдени мұра»

ғылымнан гөрі, қолданбалы мүмкіндіктер мен іс-1әжірибелкк 

қорытындылардың камымен болған. Оның үстіі е, индивіГ 

дуализм әрдайым еш шүбәсіз натурализмге әке і соқтыр 

ды, себебі, табиғатган үстемнің күллісі қисындь  түрде 

өзіһ 

алғандағы индивидуумнің шамасы жетер аядан т >іс жатадь 

Шын мәнісінде, натурализм жөне метафизикань  терістеу  - 

бүл бір нэрсе.  Интеллектуалды интуиция мойын іалмайты 

жерде ешқандай метафизиканың болуы мүмкін і  мес. Жөне 

де, егер кейбір авторлар бос әурешілікпен әлдеб ір “жалға: і 

метафизиканы”  ойлап  шығару талабында табағ цап түры і 

алса, неғүрлым ашық айтатын екінші біреулері о тың прин 

ципті түрде мүмкін еместігіне сендіріп бағып, үз: иді-кесіді 

түрде барлық формасындағы — Канттың “крити дизмінең 

Огюст Канттің позитивизміне дейін — релятиви: м үстаны 

мы жағында түрады. Ақыл-ес өте-мөте қатысты с, жэне те 

қана сондайлық қатыстық салада қолданымды  шденс бс 

лып  табылатындықтан,  рационализмнің  табиғі  нөтижесһ 

“қатыстылық”, релятивизм болып шығатындығь  кисындіі [ 

жоне түсінікті болмақ. Бірақ, осылайша релятивь зм өзінен; 

озі  қисынды  түрде  озін-озі жоюшылыққа  келе, ;і.  Мосел 

мынада,  “табиғат” және “қалыптасу”, жоғарыда  ітап өтке 

німіздей,  — бүлар  синонимдер.  Бірізді  (тізбекті  “натура 

лизм” тек “калыптасу философиясы” бола аладь:, ал, оньи 

ерекше қазіргі заманғы формасы эволюционизм болып та, 

былады.  Бірақ,  дэл  осындай тәсіл,  ақыр-соңың, ;а,  рацио 

нализмді  терістеуге,  оның,  бір  жағынан,  тек  қ< на  үдайь 

озгерісте,  үдайы эволюцияда болатын қүбылысі арды тал 

дауға қабілеттілігінен,  ал,  екінші жағынан,  айқы вдап бол 

мае  зор  және  күрделі  сезімдік нысандар  саласы s  қамтуғі 

қабілетсіздігінен де, баламалы еместігін ашуға ал  іп келедіі 

Дэл осы дөйекгерді рационализмді сынау барысыі  да кейбір 

эволюционистік ілімдер, оның ішінде, Бергсонның  нтуицио- 

низмі  келтіреді,  өйткенмен,  солардың оздері де,  рациона 

лизмнің озіндей-ақ, индивидуалистік және анти-і  етафизи 

калық болып қалады.  Бүған коса,  дәл осы раци<  нализмд 

сынаушылықтыц есебінен интуиционизм ой-маи  ыкты аз 

дыру жолымен одан өрі асып, ой-қиялмен азды-к эп аралас 

комескі, айқын емес сезімдік интуиция сынды жс  гкіліксіз 

ақыл-есті, инфра-рационалды сапаға, яғни, ақьір нә' ижесіндс

инстинкттщ сентиментпен  қоиыртпағына ден  к

корнектісі, интуиционизмде “ақиқат” жонінде ең  ;ігі соз де

йды.  Бір

6 8

болмайды.  Мэселе тек “шындық”  (“реалдылық”)  туралы, 

онын үстіне, бөле-жара оның ең төменгі сезімдік деңгейіне 

өкеп тіреліп,  үздіксіз қозғалыста болатын және өз мәнінде 

түраксыз әлдене ретінде түсінілетін  “шындық” турасында 

ғана  койылады.  Осы  іепетті теорияларда  бүкіл  интеллект 

өрісі онын ең төменгі қабатына шейін түсірілгендігі сонша- 

лык, әуелі, ақыл-ес (рацио) не мүлде жоққа шығарылады, 

не өнеркәсіптік мақсаттарда материяны өндеу үшін қажетті 

күрал ретінде жіберіледі.  Осының бәрінен кейін қисынды 

ақырына шейін бір ғана қадам жасау қалады — өздерін ал- 

ғандағы  интеллект  пен  білімді  толықтай  және  абсолютті 

түрде терістеу және “ақиқаттылық” критерийін  “пайдалы- 

лық” критерийімен үзілді-кесілді алмастыру.  Бүл қадамды, 

біз жогарыда еске салып откен,  “прагматизм”  өкілдері жа- 

еауда. Жоне де, бүл жерде біз ендігі,  рационализм жағдай- 

ындағыдай, жай ғана таза адамдық өріспен бетпе-бет кел- 

мейміз; заттардың бүкіл қалыпты иерархиясын басын аяғына 

келтіре  төңкерушіліктің  соңғы  стадиясын  нышандайтын 

“түпсаналылыққа” ден койғандьпска орай, біз түп-тура “түп- 

адамдық”, создіңтура мағынасындағы,  “жеткіліксіз-адам- 

дық” орісіне аяқ басамыз.  Міне, өз билігі өзінде жөне күллі 

білім  саласын  өзінің тар  көкжиектерімен  шектеуге дәмелі 

“қарабайыр” философия қисынды қажеттілікпен жүріп отуге 

мәжбүр  жолдың  жалпы  нобайы  осы  және  де,  біз  қазіргі 

уақытта дәл соның болып та жатқандығын көреміз. Егер де 

таза адамдық философиямен қатар неғүрлым жоғары рет- 

жосықты  білім  бар  болса,  күллі  білім  өрісін  тар  индиви­

дуалиста  шеңберлермен  бүндай  шектеушілік  болмас  еді, 

өйткені,  бүл жагдайда философия,  ең кемінде,  озі игеруге 

Қауқары жетпейтін, бірақ, шын болымдылығын жокка шы- 

ғаруға  өлі  келместі  сыйлауға  можбүр  болатын  еді.  Бірақ, 

бүл жоғары білім жоғалған кезде, бүндай білімді пост-фак- 

тум  терістеу дүниетанымның  теріс  іргетасы  бола,  теория 

Дәрежесіне котеріледі. Дәл осы жағдай түтас әрі толыктай 

осындай терістеуге негізделген қазіргі заманғы батыс фило- 

софиясының басына түсті.

Алайда, біз философия мөселесін қарастыруға тым айна- 

льіп  қалдық,  замандастарымыздың  бүл  түрғыдағы  сенім- 

пиарлері қандай болмасын, оған мүншалық көп көңіл бөлудің 

еш жөні жоқ.  Біздің пікірімізше, философия тек қана әлдебір 

Диклдік  кезеңге  тән  негіздік  тенденцияларды  мейлінше

69

айқындылықпен  кескіндейтіндігі  себебінен  қьгзғылықты, 

тіптен,  ол  тенденцияларды  туындататындыктан  қызықтьі 

болмақ емес. Ал, егер қайсыбірде ондайлық болып, филосо­

фия шынында да өркениеттік тенденцияларды Іәлдебір та- 

рапқа бағыттаса да, оның ролі, әйткенмен, әрқашан екінші- 

лікті болып, тек қана мүлде озге зандар -  басқі болмыстық 

деңгей зандары бойьшша ендігі қалыптасып қойғанды бейне- 

лейді. Бүкіл қазіргі заманғы философия Декарттан өрістейтін 

айқын факгіне қарамастан, оньщ өз дөуірінің ақыл-ой ауаны- 

на, ал кейінірек келесі үрпақтарға да ықпалы -  оның үстіне 

бүл ықпал тек бір ғана таза философтарға таралған жоқ — 

осыншалық шешуші орі жалпыға бірдей бола алмас еді, егер 

де  оның  түжырымдамалары  түтастай  оның  замандастары 

арасында басым болған және кейінірек Жаңа заманның бас­

ка ғасырларының ойшылдары мүра еткен тенденцияларға 

барынша дәлдікпен сэйкес келмеген болса. Картезиандықта 

ерекше  қазіргі  заманғы  дүниетаным  барынша  дөрежеде 

корініс тапқан жэне де, дәл осы  картезиандық арқьшы да 

ол  бүрынғыдан  горі,  неғүрлым  айқын  озіндік  сана-сезім 

тапқан еді. Бүған қоса, егер философия саласында картези- 

андықты  орнықтырумен  қатар  жүрген  озгерістер  тәрізді, 

күшті озгерістер басқа салаларда да андалып жатса,  әдетте, 

олар, тіптен, бастапкы нүктелер емес, нәтижелер болып та­

былады.  Олар кейде солай корінгенмен, әсте аяк асты бол- 

маған,  олардьщ  алдында,  сыртқа  шықпаса да,  ррасан  зор 

күш-жігер  жүмсалып,  өрекеттенушіліктер  жүрген.  Егер 

Декарт сияқты адам қазіргі заманғы азғандықтың флді жүзеге 

асырушысы ретінде, әсіресе, таньшғаны сонша|, |белгілі бір 

козқарас түрғысынан, оны сол анайылықтың, азгандықтың 

интеллектуалды түлғаланған корнекті окілі атауға болса, бүл, 

ойтсе де,  дәл  оның шын  моніндегі туындатушысы  немесе 

негізін қалаушысы болып  табылатынын білдірмесе керекті. 

Бүл азғандықтың, осы бір жалпы анти-дөстүрлі Ігенденция- 

ның ақиқи бастауларына жету үшін, біз тарихтьщ мейлінше 

ерте кезендеріне терендеуге тиіспіз. Дэл осылайша, айрык- 

ша қазіргі заманғы дүниетанымның алғашқы ірі кёрінімдері 

ретінде санау қалыптасқан Қайта Оркендеу жэне Реформа­

ция ақиқи Дәстүрден ажыраушылықтьщ бастауы болған жок, 

қайта,  оны аяғына жеткізген еді.  Біздің козқарасымызша, 

бүл ажыраушылықтың бастауын  14-ғасырдан іздеген жон, 

міне, бірнеше келесі жүзжылдықтардың ірі оқиғаларын емес

70

il

л  осы 

кезді  “казіргі  заманғы  дәуірдің”  шын  мәніндегі 

бастауы 

ретінде қабылдау керек.

Дәстүрден ажыраушылық такырыбьг бүдан әрі дамыту- 

ды қажет етеді,  себебі,  дэл осындай ажыраушылыкка  ай- 

пыкша казіргі заманғы дүние өзінің тіршілігімен борыштар, 

бүл  дүниенің  барлық  сипаттамалары  біреуіне  -   дәстүрлі 

дүниетанымға  мүлде  карама-қарсылыкка  келіп  тіреледі. 

Бірак, дәстүрді терістеу жэне индивидуализм — бүл бір-ақ 

нөрсе. Тегінде, бүл біздің жоғарыда айтқанымызбен әбден 

келіседі, себебі, дөл сол интеллектуалды интеллект және ме- 

тафизикалық доктрина дәстүрлі оркениет атаулыны оның 

Принципімен  байланыстырады.  Сол  Принцип  терістеле 

қалса, мейлі, айқын болмаса да, оның бүкіл салдарлары да 

теріске  шыға  береді,  сондықтан да,  занды түрде  “дөстүр” 

атауына лайықтының баршасы қисынды түрде жойылады. 

Біз ғылымдар саласында бүл процестің қалайша жүргенін 

кордік. Бүл тақырыпқа оралмай-ақ, анти-дәстүрлік дүние- 

танымның корінімдері бүдан да зор дәрежеде козге үратын 

баска салаға ауысайық, ойткені, ол корінімдер туындаткан 

озгеріс,  қайта  қүрулар  Батысты  мекендеуші  орасан  коп 

жүртшылык қауымдарын шарпыған еді. Ортағасыр замана- 

ларында дөстүрлі  гылымдар  аз  қүрамды  элитаның  игілігі 

болатын,  ал,  ол  ғылымдардың  кейбіреуі,  создің  ең  толық 

мағынасындағы,  эзотеризмді таныта отырып,  қатаң түрде 

жабық  мектептердің  монополиясы  болып  табылатын  еді. 

Бірақ, бәрінің һәм орбірінің колы жетер достүрдің сырткы 

бөлігі де  болатын.  Міне,  осы  сыртқы болігі турасында  біз 

оңгіме  қозғамақпыз.  Бүл  доуірде дәстүр  Батыста  сыртқы 

түрғыда боле-жара діни формада, католицизм формасында 

корінім тапкан. Сондықтан, дәстүрлі дүниетанымға қарсы 

төңкеріс  ең бірінші кезекте дәл сол дінді шалған болатын. 

Бүл тоңкеріс оте-моте айқын форма — протестантизм фор- 

масын қабылдады. Протестантизмнің айқын түрде дәл сол 

индивидуализмнің,  ал,  дәлірек  айтсақ,  дін  саласындағы 

индивидуализмнің корінімі болғандығын байқау қиын емес. 

Протестантизм,  күллі  қазіргі  замангы  дүние  тәрізді,  таза 

терістеуге,  оз мәніндегі индивидуализм де негізделетін сол 

бір  Принципті терістеушілікке  негізделеді.  Міне,  дәл  осы 

протестантизмнен  біз  терістеу  атаулыдан  қажеттілікпен 

өрютейтін анархия мен ыдыраушылык жай-күйінің аса ай- 

шьіқты мысалдарының бірін кореміз.

71

Индивидуализм индивидуалдылық шекарасынан асьщ 

кететін бедел атаулыдан бас тартушылықты, сондай-ақ, ин­

дивидуалды ақыл-ой деңгейінен басым түсетін кез-келгең 

білімнен бас тартушылықты түспалдайды.  Бүл екі элемент 

іс жүзінде бір-бірінен ажырағысыз. Бүдан шығатыны, қазіргі 

заманғы дүниетаным адамилықтан жоғары деңгейге жата­

тын рухани бедел атаулыны, сонымен бірге, әлдебір дәстүрлі 

оркениетке карай табиғи түрленіп отыратын нақты форма­

дан тыс, өзінің табигаты бойынша әрқашан дэл сол рухани 

беделге  негізделетін  ақиқатында дөстүрлі  үйым атаулыны 

қисынды түрде жоққа шығаруы тиіс.  Дөл  осы протестан­

тизм жағдайында болды да. Протестантизм Батыстағы діни 

дөстүрдің  занды  интерпретациясына  жауапты  үйымның 

беделін ашық түрде терістейді, ал оның орнына “еркін кри- 

тицизмді”, яғни, ара-түра, тіпті, ең надан және кәсіби мағ- 

лүматсыз жеке түлғаның жеке ой-түжырымдары негізінде 

алынған жоне, басқасынан бүрын, айрықша адамдық ақыл- 

естің ой-түйіндеріне негізделетін интерпретацияны орнық- 

тыруға  үмтылады.  Бүл  жағдайда  дін  саласында,  рациона­

л изм а  бекіткеннен  кейін  философияда  болғанға  үксас, 

әлдебір жайт болған  еді.  Есік бүдан  былай  пікірталас,  бір 

мэселеге  қатысты  бастары  бірікпейтін  сан  қилы жорамал 

мен кереғарлық атаулыға ашық болды. Осыдан келіп әбден 

занды нәтиже шықты:  әрқайсысы әлдебір жеке алғандағы 

индивидуумдардың жеке пікірінің ғана көрінісі болып та- 

былатын барған сайын қаулап бара жатқан секталар пайда 

болды.  Бүндай  жагдайларда  негізгі  докгрйнаға  қатысты 

келісімге  келу мүмкін  емес  болғандықтан,  ол  шетке  ысы- 

рылды да,  діннің екінші дөрежелі аспектісі,  яғни,  мораль, 

алдыңғы  шепке  шыккан  еді.  Қазіргі  заманғы  протестан- 

тизмнен айтарлықтай аңғарылатьш морализм деңгейіне дейін 

азғындау осьщан. Осылайша, біз бүл жерде де қазіргі заманғы 

философиядағы ахуалмен көп түспалдас феноменмен — док- 

тринаның  қүлдырауы  және діннің  өзінің  интеллектуалды 

элементтерін жоғалтуымен кезігеміз.  Рационализмнен дін, 

шарасыз  түрде,  сентиментализмге  де  түсуі  тиіс  еді,  оныц 

солекет үлгісін біз ағылшын-саксон елдерінен кореміз.  Бар­

лык осы азғындықтардьщ нәтижесінде қалғанды ендігі жерде, 

тіптен, ең бүрмаланған, нашар формадағы дін деп те атауға 

болмайды.  Бүл  енді  қарапайым  “діншілдік”,  яғни  — еш- 

қандай шынайы білімге негізделмеген бүлдыр өрі парыксыз

72

жан күштарлығы. 

Діни азғындаушылықтың осы шекгік нүк- 

тесіне 

Уильям Джеймстің “діни төжірибесі” сәйкес келеді, 

онын 

жеткен жері сол, адамның түпсанасын қүдайы дүние- 

Мен 

тікелей байланысқа кіру қүралы көреді.  Осы стадияда 

Мэресіне  жеткен  діни  және  философиялық  азғындықтың 

жсмістері бір-бірімен араласады да,  “діни тәжірибе” прагма- 

тизммен оп-оңай астасып кетеді, соның мүратымен “шек- 

телген 

күдай” шексіз күдаймен салыстырғанда, зор артық- 

шылыктар 

дарыған деп танылады, өйткені “шектелген қүдай- 

ды” 

асқақ адамды қалай сүйсек, дәл солай сезімталдықпен 

сүюге 

болады.  Бүнымен бір мезгілде түпсаналыға ден қою- 

шылық 

казіргі  заманғы спиритуализммен және,  біз  баска 

жүмыстарымызда талдаған, барша жалған діндермен кере- 

метгей үйлеседі. Протестантизм дамуындағы басқа бағыт — 

протестанттық морализм  — күллі доктриналық түпнегізді 

біртіндеп жоя отырып, осы морализмнің, өзінің жолын үс- 

танушыларды 

“либералды протестантизмнің” барлық түрінен 

де, 

дол  солай,  діни  идеяның  ашық  жаулары  арасынан  да 

табатын, былайша аталатын,  “зайырлы моральға” айналуы- 

на 

әкеп соқты. Өз мәнінде, аталғандардың біріншілерін де, 

екіншілерін де бір ғана тенденциялар қозғалысқа келтіреді, 

тек бір айырмасы сол, біреулері барлық осы тенденциялар- 

дың 

негізінде  жатқан  мазмүнды  қисындатып  дамытуда 

екіншілерінен асып түсіп жатады.

Мәні түрғысында достүрдің формасы болып табыла оты­

рып, дін анти-достүрлі дүниетанымға оппозицияда болмай 

қоя алмайды, ал, бүл анти-дөстүрлі дүниетаным, оз кезегінде, 

анти-діни  болмай түра  алмайды.  Анти-дәстүршілдік дінді 

бүрмалаудан бастайды,  бірақ,  әрдайым оны толык жойып 

тынады.  Протестантизм өз негізінде қисынсыз:  кез келген 

күнмен дінді “адамиландыруға” үмтыла отырып, ол, ойткен- 

мен (ең берісі, теория жүзінде), аянды адамилықтан жоғары 

элемент ретінде мойындайды. Ол терістеуді қисынды ақыры- 

на дейін жеткізуге  батпайды,  бірақ,  аянды таза  адами  ой- 

пікірлерге  негізделген  қисапсыз  коп  айтыс-тартыстардың 

нысанына  айналдыра  отырып,  іс  жүзінде  ол  аянды  жөне 

оның қүндылығын “жоққа” тән етеді. Христиандар саналу 

талабында  табандап түратын,  бірақ,  сойте  түра,  Айсаның 

Күдайылығын  терістейтін  адамдардьщ  қылығын  бақылай 

отырып, олардың адалдығына сену киын, ойткені,  бүл рет­

те әлгіндей  “христиандардың”  оздері не деп сендіруге ты-

73

рыспасын, бүндай үстаным, қандай да болмасын, христиан- 

дықтан гөрі, Айса мен христиандықты таза терістеуге әлде- 

қайда жақынырақ. Алайда,  бүндай қайшылықтар бізді таң 

қалдырмауы тиіс, себебі, олар протестантизмді қисапсыз көп 

секталарға дәйім бөлушілік сияқты,  біздің заманымыздың 

бей-берекетгігі мен анархия дертінің айшықты  белгісі бо­

лып  табьшады.  Бүл  өрши  түскен  бөлшектілікке тән  көрі- 

німдердің бірі,  ол,  біз көрсетіп кеткендей,  қазіргі заманғы 

өмірдің және қазіргі заманғы ғылымның негізінің өзін қүрай- 

ды.  Бүған қоса, дел сол протестантизм өзін жандандыратын 

терістеу  рухының  есебінен  сол  жойымпаз  “критицизмді” 

туындатқаны, ал оның (критицизмнің), былайша аталатын, 

“дін тарихшыларының” қолында өзін алғандағы дінге қарсы 

бағытталған  қаруға  айналып,  тіпті  бірден-бір  жалғыз  бе- 

делдің -  Қасиетті Інжіл беделінің — мойындалуынан дәмелі 

протестанттық қозғалыс шын мөнінде бүл беделдің, яғни, 

протестанттардың қүзырында қалған дәстүрдің соңғы ми- 

нимумының  да  жойылуына  септескендігіне  дейін  істің 

жеткені табиғи нөрсе.

Бүл жерде  бізге дау айтылуы  мүмкін:  тіпті,  протестан- 

тизмнің католик үйымынан қол үзгендігіне қарамастан, ол 

(протестантизм) өзінің Інжілді мойындағандығьша орай, хрис- 

тиандықта түнған достүрлі докгриналарды сақтап қалған жок 

па?  Алайда,  “еркін  критицизм”  туралы  тезистің  енгізілуі 

бүл долбарды жоққа шығарады, себебі, ол кез-келген инди­

видуалиста  қиялдарға  мүмкіндік  ашады.  Бүнымен  қоса, 

докгринаның сақталғандығы қажетгі дәстүрлік және бүлжы- 

мас бағытты интерпретацияны қуаттап отырар үйымдасқан 

дәстүрлі оқытуды діттейді, бірақ, батыс дүниесінде  бүндай 

оқыту жүйесі түтастай  католицизмге  барабар  етілген.  Еш 

күмөнсіз, басқа өркениеттерде сэйкес функциялар формасы 

бойынша мүлде озгеше үйымдар тарапынан орындала ала­

ды,  бірақ,  бүл  жерде  біз  батыстық  өркениет  туралы және 

тек бір соған тэн ерекше жағдайлар туралы айтып отырмыз. 

Үндістанда папалық институтына үқсас ештеңе жоқтығына 

өкініш білдіру мағынасыз болар еді.  Бүл мүлде басқа жаг­

дай,  біріншіден,  себебі,  дөстүр  Үндістанда  Батыс  дінінен 

толығымен өзгешеленетін форманы  қабылдады,  ал, демек, 

оны жеткізу амал-тәсілдері де қажеттілікпен батыстықтан 

өзгешеленуі тиіс. Ал, екіншіден, индуизмдік ой-машықтын 

еуропалық ой-машықтан елеулі озгешелігі есебінен, Үндістан

74

дәстүрі,  берік  қүрылымды  қатаң  және  сыртқы  деңгейде 

үзілді-кесілді үйымсыз бола алмайтын, батыстық дөстүрдің 

мүмкіншіліктерінен әлдеқайда басым, анағүрлым салмақты 

ішкі 

күшке ие.  Біз батыстық дәстүрдің, Батыста Христиан- 

дьктьщтаралуьшан бастап, бөле-жара дін формасында көрінім 

табатындығын 

айтып кеткен едік.  Бүл жерде біз бүндай іс 

жай-күйінің 

себептерін түсіндіруге барынша нақты тоқта- 

ла  алмаймыз,  бүл,  басқадан  бүрын,  осы  тезистің  барабар 

және 

жан-жақты қабылдануы үшін қажетгі мейлінше күрделі 

түжырымдамалардың мазмүндалуын талап етер еді. Әйткен- 

мен, 

бүл терістеу мүмкін  емес  факт болып табылады1.  Ол 

фактіні 

мойындаған  болсақ,  біз  одан  келіп  шығатын  бар­

лык салдарларды, жекелей алғанда, дөл осындай айрықша 

батыстык дөстүрлік формаға  сәйкес  келетін  үйым  қажет- 

тілігін 

де мойындауға кисынды түрде мәжбүр боламыз.

Әбден айқыны сол,  біз оны жоғарыда корсеттік те, тек 

қана католицизмде Батыстың дөстүрлік рухының жүрнақ- 

тары  сақталып  қалуы  мүмкін.  Бірак,  бүл  католицизм 

дәстүрдің барша толымдылығын сактап қалды және қазіргі 

заманғы рухқа мүлде шарпылмастан қалды дегенді білдірмейді 

ме?  Қатаң түрде  айтқанда,  дәстүрдің  сыртқы  қабыршағы 

түтастыкта сақталғандығьш және де, осьшьщ озі-ақ зор игілік 

екендігін мойындау керек.  Бірақ, окініштісі,  бүл дәстүрдің 

аса терең мән-мағынасы, ең болмағанда, сандық түрғыдан 

ең 

елеусіз  элита тарапынан  айқын  үғынылатындығы  оте- 

моте  күмонді болып көрінеді. Егер бүл болса, сондай руха­

ни  элитаның  тіршілікте  болуының  озі  әрекеттен  немесе, 

дөлірек айтқанда, белгілі бір ықпалдан міндетті түрде корін- 

ген болар еді, бірақ,  мүның іздері, окінішке қарай,  бүгінде 

еш 

жерден андалмайды.

Әсілі, достүрдің жасырын күйде, яғни, тіпті, егер қазіргі 

уақьпта ешкім оның мән-мағыналық барша толымдылығын 

тиісінше үғынбаса да, бүны істеуге қабілеттілерге оның сол 

ақиқат мән-мағынасын  ашуға мүмкіндік қалатындай күйде 

сақталуы турасында айтуға болады.  Бүған қоса, діни сала- 

дан тыс та батыстық дүниеде ежелгі дәстүрлі доктриналар- 

Дьщ  белгілері  мен  символдары жер-жерде  шашырап  жүр,

1  Бүған  коса,  Ізгі  Хабарға  сәйкес,  бүл  іс  жай-күйі  (яғни,  дәстүрдің 

атыста дін  формасында,  Шіркеу  формасында  тіршілікте  болуы)  сонау 

заманақырға шейін,  яғни,  қазіргі  циклдің ақырына дейін сакталуы тиіс.

75

олар түсінілуден мүлде қалғандығына қарамастан, сақталып 

қалған.  Бүндай  жагдайларда  үйқьщағыны  ояту үшіи және 

жогалган түсінушілікті қалпына келтіру үшін, тірі дәстүрлік 

рухпен байланыс,  қатынас қажет.  Және бүл жерде осы бір 

мақсат үшін, өзінің дәстүрі турасындағы білімді қайта қал- 

пына  келтіру үшін,  Батысқа дәстүрлі  Шығыстың жәрдемі 

міндетті  түрде  қажет  болатындығын  тағы  қайталап  өткен 

жөн.  Бүл жерде сөз болып отырған нэрсе католицизмде жа­

сырын,  бірак,  түрақты  жөне  өзгеріссіз  түрде  сақталатын 

мүмкіндікгерге қатысты. Осылайша, католицизмге қатысты 

қазіргі  заманғы  дүниетанымның  ықпалы  католиктердің 

кейбір  маңызы зор дөстүрлік ақиқаттарды толықтай жөне 

шынайы  түсінуіне тек кедергі келтіруі жөне  оны  — белгілі 

бір  мерзімге  шегере түсуі мүмкін.  Алайда,  қазіргі заманғы 

дүниетанымның католицизмдегі өзекті іс жай-күйіне бүдан 

да  гөрі  салмақты  және  терең  ықпалын  атап  етуге  болады, 

егер  жалпы  “салмақты”  және  “терең”  создерін  оз  тегінде 

түтастай  һәм  толыгымен  теріс,  еліктеу  мәнді  әрі  үстіртін 

болып табылатынға қатысты пайдалануға болса, әрине.  Бүл 

жерде біз протестанттық дүниетанымды католик Шіркеуінің 

озіне сіндіруге — бақытқа орай,  сәтсіз — эрекеттенген азды- 

копті катаң белгілі бір ағымдарды (бүгінде  “модернизм” ата- 

лып жүрген) айтып отырган жоқпыз. Біз, бәрінен де, бүлың- 

ғырлығы есебінен одан бетер қауіпті бола түсетін сананың 

жүктеу/скачать 13,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: