Х ам есифонафиция  класы -  C ham aesiphonophycae

Б акы лау  сүрактары:
1.  Түр  систематикалык бірлік.
2.  Өсімдіктер ж үйесінің  категориялары.
3.  Төменгі 
сатыдағы 
өсімдіктер 
дүниесінің 
жалпы 
сипаттамасы , 
классификациясы.
4.  Прокариоттарды ң  белгілері,  жүйесі.  П рокариоттарды н 
эукариоттардан 
айы рм аш ы лы ғы .
5. 
Бактерияларды н 
кұрылыс 
ерекш елігі, 
морфологиялы к 
күрылымы. 
формалары экологиялы к топтары.
6.  Бактерияларды ң табиғаттағы  жэне адам  өмірідегі  маңызы.
7.  Вирустардың  морфологиялы к ерекш клігі. манызы.
8.  Көк-жасыл  балдырлардың негізгі  ерекш еліктері,  маңызы.
9.  П рокариоттардын  органикалы к дүние эволю циясындағы  орны.
ЭУ К А РИ О Т ТА Р -  EU C ARIO TA
Эукариоттар  -   ядро  калыптаскан  организмдер.  Қүрамы на  ДНҚ-лы 
хромосом алар  (генетикалы к  материал)  кіретін  ядро  цитоплазмадан  косарлы 
мембрана  (ядро  кабыкш асы) аркылы  окш ауланған.  Eucariota  гректің  еи-жаксы, 
сагіоп  -   ядро  деген 
сөзінен 
шыккан.  Цитоплазмасы  күрделі  құрылымды: 
м итохондрия, 
Гольджи 
аппараты, 
эндоплазмалы к 
тор, 
пластидтер, 
рибосомалар, лизосомалар,  т.б.  мембраналы органоидтардан  түрады.
Эукариоттарға  бактерия,  вирустар  жэне  көк-жасыл  балдырлардан  баска 
барлык  бір  жэне  көпклеткалы  тірі  организмдер 
(балдырлар,  кілегейлер, 
саңыраукүлактар,  өсімдіктер жэне жануарлар)  жатады.
Балды рлар - A lgae
Балдырлар  -   еш қандай  дене  м үш елеріне  бөлінбейтін,  сабағы ,  жапырағы , 
тамыры  болмайтын,  автотрофты  жолмен  коректенетін,  алғаш ы нда  сулы  ортада 
емір  сүрген  ағзалар.  Балдырлар  клеткасы нда  фотосинтезді  камтамасыз  ететін 
хлорофилла  жэне  баскада  пигмент  түрлері  кездеседі.  Балдырлар  түщы  ж эне 
мүхит  суларында,  кұрлы кта  (топырақта,  агаш  кабығында.  тастарда)  тіріш ілік 
етеді.  Балды рлар екі топка  бөлінеді:  ядросы з ж эне  ядролы.
Балды рларды ң  денесі  -   таллом  бір-  жэне  көпклеткалы,  колониялы ,  кейде 
клеткаланбаган,  ал  клеткаларының  орналасуы на  орай  жіп  тэрізді  жэне  такта 
тэрізді 
болып  келеді.
Клетка  ж асұны к (целлю лоза)  және  пектинді  заттардан  түратын  кабыкш амен 
капталган.  Клетка  кабыкш асыны ң  сырты  кремнеземмен  (диатомды  балдырлар) 
немесе  көмірқыш қыл  тұзы мен  (кызыл  балды рлар,  эвгленді  балдырлар) 
каныккан  сондыктан  ою -өрнекпен  безенген.  К летканы ң  цитоплазмасы нда  , 
клетка  ш ы ры ны на  толы  -  вакуоль  орналаскан,  бір  немесе  бірнеш е  ядросы 
(кейде  ядрош ы ғы   д а  болуы   мүмкін), 
пигментті  -хром атоф орлары   болады. 
Х роматофорлары  
такта  пішінді  (кладофора),  тостаған  тэрізді,  спиральды,
10

дискатәрізді 
(вош ерия), 
жулдызш а  (зигнема),  торлы  т.б. 
пішінді  болып 
келеді.  Х ром атоф орларда 
белокты  денеш ік  -  пиреноидтар  түзіледі, 
ал 
олардың  маңында қор заттары   корға жиналады.
Балдырлардьщ   ф орм алары   эр  турлі: 
Лмебоидты  (ризоподаильды) 
кұрылым,  кэдімгі  клетка  кабыкшасы  болмайтын,  тек  сыртын 
тығыздалған 
протоплазма бөлігі  -   перипластом   каптайтын  ағзаларға  тән.  Соган  байланысты 
денесінің белгілі  бір  ф орм асы  болм айды, үнемі  өзгеріп отырады.  Алтын түстес, 
сары-жасыл, эвгленді, пироф итті ж эне кейбір жасыл балдырларға  б \:і күрылым 
тэн.  Монадсты  курылым  барлы к  козғалғы ш   балдырларға тэн.  Псшьмеллоидты 
қурылымды  организм дердің  клеткалары  кілегеймен  коршалган,  бірак  бір- 
бірімен  байланыспай,  кілегей  ішінде  бос  жатады.  Мысалы,  носток.  КоккоиОты 
құрылым, 
барлы қ 
бірклеткалы , 
колониальды 
жэне  көп 
қозғалмайтын 
балдырларда  болады.  Ж іп и іе лі  курылым  пішіні  жіпш е  туріндегі  балдырлар. 
Әртүрлі  ж іпш елі  куры лы м.  Балды рдың  денесі  екі  түрлі  бөліктен  тұрады. 
Көптеген  ж іпш елерден  куралган  дөңгелек  келген  такта  тэрізді  (пластинкалы) 
бөлігі  төсеміш ке  (субстратқа)  бекініп  жатады.  Пластинкадан  жоғары  карай 
түссіз  жіпш елер  көтеріледі.  П ласт инкалы  қурылым.  Балдырлардың  пішіні 
пластинка  тәрізді  болады .  Х араф ит т і  күрылым  - 
тек  хара  балдырларына
ғана тән
тән.
Балдырлардың  кепшілігінде 
хлорофилл  болады  жэне  олар  автотрофты 
коректенеді.
Балдырлар  вегетативті,  жы ныссыз  ж эне  жынысты  жолдармен  көбейеді. 
егетативті  ж олм ен  көбейгенде  балды р  екі  немесе  бірнеше  беліктерге  тен 
оөлінеді.  У лотрикс  балды рлары нда  окинеттер, 
сфацеллерия  балдырында 
өлінгіш бүрш іктер,  ал хар а балды рлары нда түйнектер түзіледі.
Ж ыныссыз 
көбею  
козғалғы ш  
зооспоралар 
жэне 
козғалмайтын 
апланоспоралар  мен  автоспоралар  арқылы 
жузеге  асады.  Зооспоралар 
екіталдшқты 
(хлам идом онада), 
төртталшықты 
(лотрика), 
көпталшықты 
д 0ШеРия) 
немесе 
талш ы қтар 
топтамасынан 
(эдогоний) 
турады.
планоспоралар 
бір  спорангия  (моноспоралар), терт тетраспора жэне  көптеген 
апланоспоралар тузеді.
Ж ынысты ж олм ен көбею  бірнеш е эдістермен жүреді: 
ологамия  -   екі  козғалғы ш   жаланаш   клеткалардың  косылуы  («холос»  -
жалаңаш), тутас клеткаларды ң қосылуы. 
зогамия  - («изос»  - тең).  Е кі бірдей  қозғалғыш   гаметалардың  косылып, зигота
тузуі.
Гетерогамия  — (ам изогам ия). А налы к  гамета  улкен,  аталы к гамета  кіші.  Көбею
процесі екі  гаметаның косы луы  арқылы журеді.
огамия. 
Оогоняйлерде 
ж ұм ы ртка  клеткасы, 
антеридияда  сперматозоидтар 
түзіледі. 
Қозгалмайтын 
ж ұм ы ртка  клеткасы 
мен  кішкентай  козғалгыш
спрематозоидтар  косылады.
оньюгация. К онью гация екі жолмен ж уреді: сатылап және буйірлік. 
^&лдырлардьщ 
кейбір  түрлеріне  даму  сатыларынын  кезектесуі  тэн.  Даму 
атыларынын  кезектесуі гетером орф ты  ж әне изоморфты болуы  мумкін.

Д а м у  сат ыларыныц  гет ероморфты  кезектесуі.  Ж апырақ  тактасының 
бетінде 
көптеген  зооспоралары  бар  зооспорангиялар  тузіледі  (диплоиды 
ламинария).  Зоспоралар  түзілу  барысында  редукциялы  бөліну  жэне  көптеген 
гаплоидты  зоослоралардын  пайда  болуы  катар  жүреді.  Әрбір  зооспора 
м икроскопиялык  өскінге  айналады.  Бір  өскіндер  аналык,  ал  екіншілері 
аталыкка  айналады.  А налык  өскінде  жұмыртка  клеткалары  дамитын  оогония 
түзіледі,  ал  аталык  өскінде  сперматазоидтары  бар  антеридиялар  түзіледі. 
Бүлардын  қосылуы  нәтижесінде  жаңа  ламинария 
өсіп  шығатын  диплоидты 
зигота пайда болады.
Д а м у  сат ыларының  изоморфты  кезектесуі  (диктиота). 
Спорофитте 
ш артәрізді,  коңыр  түсті  тетраспорангийлер  түзіледі. 
Тетраспорангийлерде  4 
шар  пішінді  тетраспора 
дамиды.  Редукциялы  бөліну  барысында  оларда 
гаполоидты  хромосомалар  жүбы  пайда  болады.  Гаплоидты  тетраспоралардан 
сырткы  белгілері  спорофитке  үксас  балдырлар  өсіп  шығады.  Алайда  олардын 
бірінен  жүмыртка  клеткалары  бар  оогоний  тузіледі,  ал  екінші  біреулерінде 
сперматозоидтары  бар  антеридийлер  пайда  болады.  Ж ұмыртка  клеткасымен 
сперматозоид  бір-біріне  күйылып.  диплоидты  зигота  пайда  болады,  ал  одан  өз 
кезегінде диплоидты диктиота дамиды.
ДИ АТО М ДЫ   БАЛДЫ РЛАР бөлімі -  BACILLARIOPHVTA
Д иатомды  балдырлар  микроскопиялы  ұсак  бір  клеткалы,  колониалды, 
жіпш е балдырлар.
Түрлерінің  жалпы  саны  саны  6  мың.  Клетка  кабықшасы  кремнеземді  сауыттан 
түрады.  Қабыкшасы  екі  катты  жактаулардан  түрады.  Олардын  кішісі  гиподека, 
ал  үлкені  -   эпитека  деп  аталады.  Диатомды  балдырларды  жактаулы  немесе 
белдеулі  болады.  Ж актаулары нда  S  тәрізді  тігіс  болады.  Мүндагы  цитоплазма 
козғалып  балдыр  орын  ауыстырады. 
Клетканың  ішінде  цитоплазма,  ядро, 
хроматофорлар  болады.  Балдырлардьщ  түсі  жасыл  хлорофилл  пигментінің, 
сары  каротин,  ж эне  ксантофилл  мен  қоныр  пигмент  диатоминге  байланысты. 
Қор  заттары  май  ж эне  валютин  корға  жиналады.  Диатомды  балдырлар  дара 
немесе  колония  түзіп  таралады
Автотрофты  жолмен  коректенеді.  А ртық  кор  заттары  шыны  майы  , 
валютин, лейкозин түрінде жиналады.
Диатомды  балдырлар  вегетативті  жэне  жынысты  жолмен  көбейеді. 
Вегатативті 
көбейгенде 
екі 
жактау 
бір-бірінен 
бөлініп 
өздері 
кіші 
гипотекаларын  жасап  алады.  Вегетативті  көбею  балдырлардын  мөлшерінің 
кіш ірею іне  экеледі.  ¥сакталу  жынысты  жолмен  көбеюге  кедергі  келтіреді. 
Себебі  жынысты  жолмен  көбею барысында аукоспора (даму  спорасы, «аукос» - 
өсуші) түзіледі. Ж ы нысты көбею  процесі бірнеш е жолмен  жүреді:
Ядроларды ң  редукциялы  бөлінуі.  Екі  ядро  ыдырап  бір-біріне  косылады. 
Қ абы қш асы  түсіп,  аукоспора түзіледі.  Ол  өсе  келе, жаңа  ересек дараға айналып 
кремнеземді сауыт түзеді.
Екі  клетка бір-біріне  жақындап  клетка  кабыкшаларынан  тастайды,  сосын  эрбір 
клеткада  ядролардың  редукциялы  бөлінуі  жүреді.  Үш-үш  ядролары  ыдырап
12

кетеді  де,  ал  эр  клеткада  біреуден  калган  ядролар  косылып  аукоспора  түзеді. 
Екі  дара  бір-біріне  жакындайды  да,  клетка  кабықшаларын  тастайды.  әрбір 
клетка  екі  бөлікке  бөлінеді.  П айда  болған  жарты  клеткалар  бір-біріне  қосылып 
аукоспора  түзіледі. 
Оогамия. 
М елозираға  ғана  тэн. 
Кейбір  диатомды 
балдырларда  спора  түзіледі.  Д иатомды  балдырлар  юра  дәуірінен  белгілі,  110- 
150  млн  жыл  бүрын  пайда  болған.  Д ара  калдыктары  карбон  дәуіріненде 
табылған, ал бор дәуірінен  одан д а көп калдыктары табылған.
Диатомды  балдырлардың  балы к  ш аруаш ылығында,  судын  биологиялык 
анализінде  маңызы  өте  зор. 
Сауыттары  су  тубіне  түнып,  жыныстар  түзуге 
катысады.  Диатомды  балдырларды  кұрылыста,  металлургияда, 
металлы 
тегістеуде  және  әскери  ж ұмы старға  пайдаланады.  Диатомды  балдырлар 
жиынтығын  «теңіз  жайы лы м ы »  деп  атайды,  олар  көптеген  жануарлардың 
корегі.  М ысалы:  Баренцов  теңізінің  1  км2  ауданы нда  өсімдік  планктоны 
(негізінде диатомды  балдырлар) 500 т  жетеді.
Диатомды  балдырлар екі  класка бөлінеді:
П еннаттылар  классы  (Pennatophyceae)  өкілдеріне  пиннулярия,  навикула 
жатады.  О лар  косжактаулы  симметриялы.  П еннулярия 
вегетативті  жолмен 
көбейеді,  навикуленің  пішіні  кайықш аға  ұксас,  циклотела  түзды  суды  жаксы 
көреді.  Центрикалы ктар  класы  (Centrophyceae)  Екінші  класқа  -   циклотелла 
жэне  мелозира  дөнгелек,  сэулелі  симметриялы  болып  келеді,  ал  мелозиражіп 
тэрізді  колониялар түзеді.
Ж АСЫ Л   БА Л ДЫ РЛ А Р бөлімі  - CHLO ROPHYTA
Ж асы л  балды рлар  ең  ірі  бөлім  7000  түрі  белгілі.  О лар  суда,  кейбіреулері 
қар  бетінде,  ағаш  қабыгы нда,  топыракта  жэне  баска  организмдермен  (кына, 
карапайымдылар,  гидра)  селбесіп  те  тірш ілік  етеді.  Бүл  балдырлардың  жасыл 
болып келуі хлорофил  басы м болғандыктан.
Қатты клетка  кабыкш асы  целлюлозадан  жэне  пектинді  заттардан  турады. 
Қор  заттары  крахмал,  май.  Ж асы л  балдырлар  жоғарғы  сатыдағы  өсімдіктердің 
ата  -т е гі.  О лардың  бір  клеткалы,  көпклеткалы  ж эне  колониялы  түрлері 
кездеседі.  Ж асыл  балдырлар  денесі 
морфологиялы к  әр  түрлі:  монадты, 
коккоидты, 
пальмеллоидты, 
жіпш елі, 
пластинкалы,, 
және 
клеткасыз 
(сифональды).  М өлш ері  д е  алуан  түрлі:  микроскопиялы  бірклеткалы  түрлерден 
ірі  көп  клеткалы  үзы нды ғы   бірнеш е  см-ге  жететін  формалар  кездеседі.  Олар 
вегетативті, жынысты, жы ныссыз жолмен  көбейеді.
Ж асыл  балдырлар  тұщы  ж эне  ащы  суларда, 
тұзды 
теніздерде  де 
кездеседі.
Ж асыл 
балдырлар 
бірнеш е 
катарларга  бөлінеді: 
вольвокстылар 
(Volvocales), 
хлорококты лар 
(Chlorococaies), 
улотрикстар 
(Ulotricales), 
тіркеспелілер (C o n jg a le s).
Вольвоксты лар катары —  V olvocales
В ольвоксты ларға  бірклеткалы ,  көпклеткалы  балдырлар  жатады.  Ең
13

карапайым  туыс  -   Х лам идом онада  -  Chlam ydom onas.  Бүл  шартәрізді 
балдырлар.  Д енесінін  алдыңгы  ж ағы нда  екі  талшығы  болады.  Клетка  ішін 
хлоропласт алып  ж атады ,  төм енгі  ж ағы нда пиреноид орналасады.  Хлоропласта 
кызыл  көзш есі,  ойы ғы нд а  ядросы  орналаскан.  Онын  жан-жағын  цитоплазма 
толтырып түрады. Ж оғарғы  ж ағы нда екі жиырылғыш вакуолясы орналаскан.
Х лам идом онада қолайлы  ж ағдайда екі талшығы бар зооспора аркылы тез 
көбейеді.  А л жынысты  процесс  изогамия,  оогамия жолымен  жүреді-
Вольвокс  туы сы   -Volvox.  М өлш ері  2  мм-дей,  колониальды  шар  тәрізді 
балдырлар.  Тұщ ы  суда  планктоны.  Вольвоксті  кұрайтын  клеткалар  кұрылысы 
жағынан  хлам идом онадаға  үқсас.  Вольвокс  клеткалары  аткаратын  кызметіне 
карай  ірілі-ұсакты  больш   келеді.  Үсак  клеткалар  бөлінуге  ка  ілетсіз. 
лар 
көмір  кыш кы л  газынан  ж ары кта  көміртегін  ассимиляциялайды,  сөитіп  фо 
тосинтез  қызм етін  аткарады .  А л  ірі  клеткалар  көбеюге  кабілетгі. 
егетативті 
жэне  ж ы ны сты   ж олм ен  көбееді  .  Ж ыныс  процесі  -оогамия. 
олоиияд 
антеридий  ж эн е оогонийлер  пайда  болады.  Оогонийде  бір-бірден ірі  жұмыі 
клетка дам иды.  А нтеридийден  ш ы қкан  сперматазоидтар  жүзіп, оогонииге 
> 
жүмыртка  клетканы  ұры ктанды рады .  Ұрықтанудың  нэтижесінде  о 
немесе зигота пайда болады, одан ж аң а колония дамиды.
Х лорококты лар катары  -  Chlorococales
Х лорококтылар  бірклеткалы,  колонияльды  негізінен  тұщы  суда, 
а 
бірклеткалы  турлері  теңіз ж ағалауы ны ң  планктоны,  курлыкта (топыр 
’ 
кабығында) тіріш ілік  ететін балды рлар.  Клетка  кабықтары тығыз 
Бір  клеткалы  формаларды н  күрылысы  вольвокстерге  ұксас. 
к.й, шесі 
хлоропластасы  табақш а  пішінді,  бірак  жиырылғыш  вакулясы 
болып
болмайды.  О лар  К оккоидты ,  пальмелоидты  сирек  сифонды  күрыль 
келеді 
u 
•
Хлорококтылар  вегетативті  (жыныссы з)  ж эне  жынысты  жолмен  к 
~ 
Вегетативті 
клеткалардан  2  талшықты  жалаңаш  зооспорал  р,  .^.ыныСТЫ 
түрлерінде  талш ы ксы з  автоспоралар  аркылы  жыныссыз  кө  еиед  . 
кебею  -  изогамия,  гетерогамия  жэне оогамия жолдарымен жүреді.
Х лорококк т уы сы  -  C hlorococcum  
шар тәрізд», козғалғыш  тостағанш 
пішінді  хром атофоры   ж эне  пиреноиды  болады.  О лар түщ ы ж эне 
ЫҒЫНда 
топырақта,  ылғалды  қабырғаларда,  гүл  қумырларында,  аға
С у  торш асы   туы сы   -   H ydrodiction  ^зындьіғы  ^   ^ ^ ^ " п о р а л а р  
Көбеюі  үш   ж олм ен  өтеді.  Ж ы и .ю сы з  көбе^генде 
ендс  3()  мыңдай
түзіледі,  зооспорадан  ж аңа даралар  дамиды.  Ж ы ны с 
болады,  одан
изогаметарлар  түзіледі.  Екі  изогам еталар қосылып  зиг 
.   дамиды.
зооспоралар  дам иды ,  эрбір  зооспорадан  полиэдр,  одан  жаңа 
Гидродикцион  балы ктар үш ін  күнды  азык.
14

У лотрикалы ктар катары —  Ulotrichales
У лотрикалы қтар  көп  клеткалы  жіптесінді  балдырлар,  талломы  төсемікке 
бекініп  тіршілік етеді.  Клетка кабыкшалары  целлю лоза мен  пектин  заттарынан 
тұрады.
У лотрикс  туы сы   -  Ulotrix.  ¥зы н д ы ғы   10  см.  Тущы  суларда  кездеседі, 
базальды  клеткасы  арқылы  бекініп  тіршілік  етеді.  Олар  суға  ашық  жасыл  түс 
береді.  Ж іп  тәрізді  созылып  жататын  балдырлардың  ризоидтарынан  баска 
клеткалары  біркелкі  цилиндр  пішіңці.  Улотрикстың  бір  ядросы,  хроматофоры, 
пиреноиды болады.
Улотрикс  жы ныссыз  ж эне  жынысты  жолмен  көбейеді.  Ж ыныссыз 
процесс 
кезінде 
балдырдын 
кез-келген 
клеткаларында 
курылысы 
хламидомонадыға  уксас  -   зооспоралар  түзіледі  (айырмашылығы  талшығы  -4). 
Ж ынысты  процесте  кейбір  клеткалардан  гаметалар  түзіледі.  Ж ынысты  көбею -  
изогамия.
Улотрикс  су  коймаларында кездесіп, судың  гүлденуін туғызады.
Тіркеспелі  немесе  конъю гациялы   балдырлар  класы  - Conjgatophyceae
Тіркеспелі  балдырлардьщ   4700-дей  түрі  белгілі.  Бұл  класка  бірклеткалы 
жэне  көпклеткалы  балдырлар  жатады.  Олар  тұщы  суларда,  ылғалды  топыракта 
кездеседі.  Тіркеспелілердің  айырмаш ылыгы  талшықты  козгалыс  стадиясының 
болмауы.  Ж ыныс  процесі  тіркесу  арқылы  жүреді.  Зооспоралар  жэне  гаметалар 
болмайды.  Конъюгация  кезінде  гамета  кызметін  атқаратын  2  вегетативті 
клетканың  ішкі  протопласт  заттары  бір-біріне  кұйылады  д а  қалың  кабыкпен 
қапталган  зигота түзіледі.
М ею нтениялы ктар  қатары -  M esentaeniales
Қарапайым 
күрылымды, 
денесі 
сегменттерге 
бөлінбеген, 
клетка 
кабықшасы  тегіс,  саңылаулары  болмайды,  клетка  жэне  хлоропласта  пішіні 
әртүрлі,  зигота 4 өскін  береді.  Таспа тәрізді  хлоропластары  клетка  қабырғасына 
карай  спиральды  орналасады,  ал  тақта  пішінді 
түрлері  клетканың  ортанғы 
белігінде кездеседі.
М езентениялықтар  екіге  бөліну  аркылы  вегетативті  жолмен  көбейеді. 
Ж ыныс  процесі  -   клнью гация.  Олар  түщы,  батпақты  суларда,  ылгалды 
жерлерде  кездеседі.
Десм идиялы қтар катары  -  D esm idiales.
Әртүрлі  пішінді  бірклеткалы  балдырлар  4000-нан  астам  түрі  белгілі. 
Денесі  екі  жақты  симметриялы.  Екіге  бөліну  аркылы  вегетативті  жэне 
жынысты  жолмен  көбейеді.  Ж ы ны с  процесінде  гамета  түзілмейді,  клетка  іші 
заттары  бір-біріне  қүйылып,  конъюгация  жүреді.  О лар  тущ ы  суларда,  батпақты 
бөгеттерде, ылгалды топыракта, тіршілік  етеді, ортаның  өзгерісіне өте сезімтал.
15

Зигнемалы ктар катары -  Zygnem atales
Көп  клеткалы жіпшелі формалар 700-дей түрі белгілі.
Спирогиралылар  тұкьш дасы   -  Spirogyraceae 
340  түрі  белгілі.  Өкілі: 
Спирогира -Spiregyra  ағын  суларда  ризоидтарьш ен  төсем ікке  бекініп  тіршілік 
етеді.  Хлоропластаның  пішініне  орай  1820  жылы  неміс  ботанигі  Х.Линк 
спирогира  деп  атаған.  Оның  жасыл  жібі  ірі  цилиндр  пішінді  клеткалардан 
тұрады .  Вегетативті жэне  жынысты (клньюгация) жолымен көбейеді.
Зигнемалылар  гүкымдаеы  -   Zygnem aceae  126  турі  белгілі.  Олардын
клеткасы  кыска  цилиндр  пішінді,  хлоропластары  такта,  жұлдыз  тәрізді.
Пиреноидтары  хлоропластаның  ортасында  орналасады.  Зигота  конъюгация
каналында  түзіледі.  Қолайсы з  жағдай  туса  олар  жеңіл  жеке  клеткаларға 
ыдырайды.
Зигнемалықтар  таза,  түщ ы,  жарык  мол  суларда,  кейде  ылғалды 
топыракта, сулы жартастарда, бүлак манында кездеседі.
ҚОҢЫ Р БАЛДЫ РЛАР бөлімі ~ РНАЕОРНҮТА
Олардың 240 туы стаска жататын  1500-дей түрі белгілі.
Қоңыр  балдырлар  хлорофилдің  баска  коныр  түс  беріп  тұратын 
фукоксантин және косымш а ксантофильдін  сары  пигменттері  болады.  Ен  басты 
корегі  -   полисахарид  -   ламинарии  цитоплазмада  жиналады.  Ламинариннан 
басқа  заттарда  жиналады.  М ысалы:  спирт,  маннит,  май.  Қоңыр  балдырлардың 
клеткасы  целлюлозды 
қабығы 
кілегейленіп 
тұрады. 
Клеткалары 
шар, 
эллипсоид,  күбі  тәрізді  болып  келеді.  М өлшері  де  әр  түрлі.  Протоплазмасында 
бір ядросы, хлоропласталары  , пиреноидтары болады.
Қоңыр  балдырлардың  жоғарғы  сатыдағы  өсімдіктер  сиякты  ”сабак'\ 
"жапырак",  "тамыр"  тэрізді  бөліктерге бөлінген.  Ен  ірі,  үзын  балдырлар.  Бұлар 
көпклеткалы  макроскопиялы  организмдер  бүталарға  үксас.  Мөлшері  бірнеше 
миллиметрден 20-60 метр дейін.
Дамуы циклында диплоидты  фаза басым болады.
Жыныссыз 
көбеюі 
көпшілігінде 
зооспоралар, 
диктиоталарда 
козғалмайтын  тетраспоралар,  ал  тилоптеридияларда  моноспоралар  аркьглы 
болады.  Слоралар 
спорангияларда  жетіледі. 
Жынысты 
көбею 
процесі 
изогамиялык,  оогамиялық,  сирек  гетерогамиялык  жолмен  жүреді.  Гаметалары 
көпклеткалы гаметангияларда дам иды .
Қоңыр 
балдырларды 
үрпак 
алмасуына 
карай 
изогенераттылар 
(Jsogeneratophyceae), 
гетерогенераттылар 
(Н eterogeneratophy сеае),
циклоспоралар (Cyclosporophyceae) деп  3  класка бөледі.
Гетерогенараттылар класы -  Heterogeneratophyceae
Гетерогенераттылар  класы  5  катарга,  19  түкымдаска  бөлінеді.  Солардың 
ішінде 
көп  тараган 
түрі 
ж эне 
шаруашылыкта 
аса 
манызы 
бары 
ламинариялыктар  катары.  Л ам инария  —   Laminaria  туысының  30  шакты  турі
16

бар. Көпш ілігі  20  м -ге дейінгі  тереңдікте тірш ілік етеді.
Ламинариялы қтар  —   Lam inariaies  катары  спороф ит  пен  гаметофит 
ауысып  келіп  отыратын  гетероморфты  ұрпак  алмасуымен  сипатталады. 
Л аминария  туысын  теңіз  капуста  деп  атайды.  Ж етілген  спорофит  ірі,  биіктігі
0,5-6  м-ге,  кейбір  түрлерінде  50  метрге  дейін  жететін  көп  жы лдық  өсімдік. 
Талломының  паренхиматозды  болып  келуімен  ерекшелінеді.  Ламинария  -  көп 
жы лдык өсімдік.
Т алломдары нда гаплоидты  зооспоралар дамиды  олардан  зооспорангиялар 
жетіледі.  Зооспорангияда  64-ке  дейін  зооспоралар  күралады.  Сонан  кейін 
зооспора  токтайды.  екі  түрлі  гаметофитке  немесе  өскіншеге  айналады.  Аналык 
гаметофитте жұмыртка клеткасы  пісіп  жетіледі.
А талы к  гаметофитте  аналыққа  Караганда  көп  тармакталган  жэне  көлемі 
кіші, 
уак, 
түссіз 
клеткалардан 
түзіледі. 
Онда  сперматозоид 
түзілетін 
антеридийлер  дамиды.  Ұрықтанган  ж үмыртка  клеткасынан  жаңа  ламинария 
түзіледі. 
Ламинарияның 
талломынан 
йод 
алады. 
М едицинада, 
тағамга 
пайдаланады.

жүктеу/скачать 3,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: