Ц иклоспоралы лар  класы -  Cyclosporophyceae

спермация  суды ң  агысымен  карпогенге  келіп,  трихогинаға  жабысады  да, 
кабықпен  корш алады ,  одан  кейін  трихогина  аркылы  карпогеннің  кеңейген 
бөліміне  өтіп,  ж ұм ы ртқа  клетканы  ұрыктандырады.  Ұрықтанған  ұрык клеткасы
—   зигота  ж ек е  кабыкпен  капталмай,  карпоген  кабығынын  ішінде  калады. 
Зиготадан  ж аң а фукус  өсе бастайды.
Қ ы зы л балды рлар  екі  кластан тирады:  бангиевылар және флоридиевылар.
Х ара балды рлар  класы -  Charophyta
Бұл 
класка  6  туы ска  бірігетін  300  тур  жатады.  ТМД  территориясында 
кездеседі. 
К өпклеткалы  
балдырлар 
биіктігі 
30-50  см  жетеді.  Сырткы 
құры лы сы на карағанда қы ры кбуы нға ұксас.
Ең  көп  тараған  туы сы  Хара  -   Сһага.  Балдырдың  денесі  «сабактан», 
«ж апы рақтан»  жасы л  өркендерден  тұрады,  олар  буын-буынға  бөлінген. 
Ризоидтар  арқы лы   судың түбіне (төсемікке) бекініп түрады.
Қор  заты  крахм ал  жиналады.
Ж ы ны сты  
көбею і 
оогамиялы, 
оогония 
жзне 
антеридия 
дамиды. 
О огониядан  сопақш а  келген  бір  жұмыртка  клетка  пісіп  жетіледі.  Антеридия  - 
сперматоген  (антериді)  жіпш елері  дамиды.  Әрбір  жіпше  100— 300-ге  дейін 
ж алпақ  клеткадан  тұрады,.  Үрықтанғаннан  кейін  ооспора  пайда  болады. 
О оспорадан  ж аңа балды р дамиды.
Бақы лау  сұрактары:
1.  Э укариотты   организмдердің ерекш елігі, классификациясы.
2.  Э укариотты   балды рларды ң  морфологиясы, биологиясы.
3.  Б алды рларды ң  систематикасы ,  экологиясы.
4.  Ж асы л  балды рларды ң  морф ологиялы к ерекшеліктері.
5.  Ж асы л  балды рларды ң  классификациясы  , таралуы, манызы.
6.  Х ара,  әртүрлі талш ы кты   балдырлар.
7.  Д и ато м д ы ,  коңыр  ж эне  қызыл 
балдырлардың  кұрылыс  ерекшелігі, 
айы рм аш ы лы қтары   мен ұсастыктары,  маңызы.
8.  Қ оңы р, диатом ды ,  қызыл балдырлардың классификациясы, таралуы.
9.  Ж асы л  балды рларға  тэн  касиеттер.  Нағыз  жасыл  балдырлар  мен  тіркеспелі 
балдырлар  кластары ны ң бір-бірінен кандай  белгілері  бойынша ажыратылады? 
Ю .Ж асыл 
балды рлар  ды ң  табиғаттағы 
жэне  халықшаруашылығындығы 
маңызы.
11. Б алды рларды ң  өсімдіктер  эволю циясындагы орны.
М И К С О М И Ц Е Т Т Е Р НЕМ ЕСЕ  КІЛЕГЕЙЛІЛЕР белімі 
M Y C O M YC E TES (М ҮХОМ ҮСОТА)
М иксом ицеттер  бөлімінде  500-дей  түр  белгілі.  Кілегейлілердін  денесі 
плазмодий  деп   аталатын  ж алаңаш   көп  ядролы  цитоплазмадан  тұрады. 
П лазмодий  кұрам ы нда  70%   судан  жэне  30%   акуыздан  тұрады.  Мөлшері
18

микроскопиялык  құрылымнан  бірнеш е  ондаған  сантиметрге  дейін  барады. 
Плазмодийлер 
төсеміктің  арасы нда,  шіріген  ағаш  калдықтарында,  шіріген 
жапырактар  астында  тірш ілік  етеді. 
Кілегелейлілердің  көбі  сапрфиттер. 
Қоректік  кор  заты  -   гликоген.  Плазмодийдің  калыгіты  трофотаксисті  (корекке 
карай  жылжу),  қалыпты  гидротаксисті және кері  фототаксисті  касиеті бар.
Кілегелейлілердің  плазмодийі  өте  тез  өсуімен  ерекшеленеді,  аптасына  25 
см-ге  дейін  өседі.  Ө ніп  шыккан  плазмодий  төсеміктің  бетіне  шығады,  тығыз 
қабықпен қапталып  ж еміс эталия түзіледі.  А ш ық-сары, кызғылт, қызыл,  күлгін, 
тіпті  қара  түске  бояйтын  пигменттері  және  жиырылғыш  вакуолясы  болады. 
Эталияның  құрамы нда  шашылып  козғалмайтын  споралар  түзеді.  Споралардьщ 
сырты  қатты  қабыкпен  қапталган  ж эне  кор  заты  гликоген  өте  көп  болады. 
М иксомицеттердің  көбінің  спорангиялары  мен  эталияларынан  шапш  тәрізді 
капиллицийлер  түзіледі. 
Капиллиция  - 
кілегейлілердің  систематикалык 
белгісі.
Кілегейлілер 
бөлімі 
миксогастралар 
(Myxogasteromycetes),
плазмадиофорлар 
(Plasm odiophorom ycetes), 
акразиалар 
(Acrasiomycetes) 
кластарынан түрады.  Бірінші  кластың өкілдеріне спора түзетін  ерекше орны бар 
сапрофиттер  жатса,  екінш і  класқа  спора  түзетін  орны  болмайтын  паразиттер 
жатады.
М иксогастралар  класы -  M yxogasterom ycetes
М иксогастраларды ң 400-дей  түрі  белгілі.  Бүларды ң вегетативтік денесі 
плазмодий,  ол  тірш ілігін  жойган  өсімдікті,  ж ерге  түскен  жапыракты,  агаштың 
кабыгын  мекен  етеді.  П лазмодий  —   көлемі  бір  миллиметрден 
бірнеше 
сантиметрге дейін  жететін жалаңаш   тор тэрізді  көп ядролы дене.
В егетативтік  көбейгенде  споралар  түзіледі.  Бүл 
кезде  плазмодий 
төсеміктің  қалың  кабатынан 
жарык 
түсетін  құргақ 
бетіне  карай  жылжып 
шыгады  да,  букіл  денесі  споронгияларга  айналады. 
Спорангиялардың  жэне 
эталияларды ң  іш індегі  заттары  бір  клеткалы  қалың ты гыз  кабыкты  кішкентай 
спораларға  бөлінеді.  Қ уаңш ылық  ж ағдайда  спора ұзак  сақталып,  қыстап  шыга 
береді. Сулы, ды мкы л  болган  кезде  спора тез өсіп, бір  не екі, көпшілік жағдайда 
төрт  амеба  тэрізді  түссіз  зооспораға  айналады.  Зооспоралар  әрі  карай  бөліну 
арқылы  көбейе  алады.  Бұдан  кейін  кешікпей,  талшықтарын  тастап  екі-екіден, 
кейін  бірнеш еуі  косылыгі.  плазмодий  түзеді.  М үнда  ядро  да  косылады. 
М иксомицеттердің дам у  циклінде  диплоидты  фаза  басым,  ал  гаплоидты  фаза  - 
спора,  зооспоралар  жэне  копуляциялануға  дейінгі  миксоамеба  есептеледі. 
Плазмодий  еріген  заттармен ж эне бактериялармен  коректенеді.
М иксогастериялы ларды ң  түріне  ормандағы  агаш  түоірлерінде  жиі 
кездесетін ликоголя  -  Lycogala жатады.
П лазм адиоф орлар класы - Plasm odiophorom ycetes
Бүл класқа паразитті  тірш ілік ететін миксомицеттер жатады.
Ө кілі:  плазмодиоф ора —  Plasm odiophora  brassicae  капустаның  тамырында
19

жэне  баска  шаршы 
гулділерде 
кил  ауруын  тугызады. 
А уру  капуста 
тамы рлары нда  түйе жаңғағының үлкендігіндей  буылтык ісіктер  пайда болады. 
Осы  кезде  капуста  тамырының  ішінде  миксоамебалар  түзіледі,  олар  қосылып 
плазмодийге  бірігеді,  сонан  кейін  споралар  пайда  болады.  К апуста  тамыры 
шірігеннен  кейін  споралар  босайды.  Олар  көктемде  эрі  карай  там ы ры на  түсіп 
тез  өсіп  көбейеді.
Спорофиті  кілегейлілер  колайсыз  жағдайларда 
ортаны ң  колайсыз 
жағдайларынан  қорғайтын  катты  кабыкпен  капталған  склероцийлер  түзеді. 
Склероцийлер топыракта 20 ж ы лға дейін  тіршілікке қабілетін  сақтауы   мүмкін.
С АҢ Ы РАУҚҰЛ АҚТА Р белімі  -  МҮСОТА  (FU N G I)
С аңыраукұлактар  төменгі  сатыдағы  өсімдіктердің  іш індегі  ең  үлкен  топ, 
олардың  100  000-  ға  жуык  түрлері  белгілі.  Гетеротрофты  (сапрофиттер, 
паразиттер),  күрлык  организмдері.  Саңыраукұлақтар  табиғатта  зат  айналым 
процесінде 
бактериялармен 
бірге 
негізгі 
редуценттер. 
Қазіргі 
кезде 
органикалы к  дүние  жүйесінде  саңыраукүлактар  жеке 
M ycota  патшалығына 
бөлінеді.  Олардың  клетка  қабығындағы  хитин,  гетеротрофты  коректену,  қор 
заты  гликоген  және  несеп  түзілу  -  жануарларға укеайтын  болса,  ал  козгалмай, 
бекініп  тірш ілік ету,  қоректік заттарды сорып  сіңіру, үздіксіз өм ір бойы  бойлап 
өсу,  клетка  кабырғасы  тұрғысынан  өсімдіктерге  ұқсас  келеді.  Өсімдіктерден 
басты  айы рмаш ылыктары  пластидтері,  хлорифилі  болмайды.  Бұлар  дайын 
органикалы к  заттармен  коректенуге  бейімделген  гетеротрофты  өсімдіктер. 
Саңыраукұлақтардын  басым  көпшілігі  күрлыкта 
тез  өсіп  көбейетіндіктен, 
табигатта  кең  тараган  организм.  Саңыраукұлактар  ферменттерге  бай  келеді. 
Саңыpayқұлактардың  клетка  кабықшасының  80-90%  белокпен  байланыскан 
полисахаридтер,  липидтер  жэне  полифосфаттардан  (меланин)  түрады. 
Тек 
оомицеттердің  кабыкшасы  целлюлозадан  тұрады.  Ц итоплазма  сы ртында  жұка 
40%  
липид,  30%  
акуыздан  түратын  плазмалеммамен  қоршалған.  Онда 
организмге  кажетті  заттарды  өткізетін  ферменттер  болады.  Ц итоплазма 
коймалж ың сүйыктык,  онда клетка органоидтары орналасады.
Саңыраукүлақтардың  денесі  —  мицелий.  Ол  матаскан  гифалардан  - 
жіңішке 
жіпш елерден 
түрады. 
М ицелийдің 
қүрылысына 
байланысты 
саңыраукұлақтар 
2  топка  бөлінеді.  Төменгі  сатыдагы  саңырауқүлақтардың 
клеткасыз,  денесі  жалаңаш  немесе  кабыкшалы  цитоплазмадан  түрады  ( 
мицелийі  көп  адролы),  ал  жогары  сатьщагы  саңыраукұлактардың  мицелийі 
көпклеткалы, көлденең перделерге бөлінген  бунакты болып  келеді.
М ицелийдің  көмегімен  саны pay қүлактар  төсеміктен 
қоректік  заттар 
жэне  су  алады.  Тарамдалған  гифалары  матасып  жалган  үлп а -  плектенхиманы 
тузеді,  ал  одан  өз  кезегінде  саңыраукүлактың  жемісті  денелері  пайда  болады. 
Ішкі  гифалардың  кабықш алары  болмайды,  олар  қоймалжын  ортаның  қызметін 
атқарады.  Кейбір  саңы раукұлақтарда  ризоморфалар  пайда  болады.  Ризоморфа
-  үзын ж уан ж іпш елер,  олардың аткаратын  кызметі:  кұрамында еріген  қоректік 
заттары  бар  суды 
мицелийден  субстрат  бетіндегі  саны pay күлак  денесіне
20

тасымалдау. 
„ 
жагдай  туған  сәтте  гифалар
Көптеген  саңыраукүлактар  і колаиСЫ 
анад Ы.  С клероцийдің  сырткьі 
тығыздалып,  қатып  -  склероцийге  айиалып  к  ^ ыкшамен  капталған.  Мүіндай 
клеткалары  қор  заттарына  бай  калын  к’  |леді_
склероций  кастауыш с an ы pay кұлактар ы н да  т 
ж әне 
жынысты 
ж олм ен
С аңы раукрактар 
вегетативті, 
жыныссыз 
көбейеді. 
мицелийдін  көмегімен  немесе
Вегетативті  көбею  саңыраукұлак  P 
асады.  Оидиялар 
-  мицелии 
оидий  жэне  хламидоспоралар  аркылы  жүз 
.  ^   деңелер. Хламидоспоралар 
ыдыраған  сәтте оның шетінен  түзілетін  шар 
денесі ыдыраған сэтте  пай да
-  бұларда шар тәрізді денелер, мицелийдш  бар
болады. 
беюі 
спорангияларда 
түзілген
Саныраукұлактардьш 
жы ныссыз 
конидиялар  көмегімен  жүзеге
эндогенді  споралар  көмегімен  немесе  экзог
асады. 
жыныс процесі -  оогам ия және
Төменгі  сатыдағы сакыраукүлактарды 
асады .
зигогамия жолдарымен  гаметалар аркылы 
көбею   процесі  екі  кезеңнен
Ж оғары 
сатыдағы  саны раукрактарды н 
тұрады: 
япасының  плазмаларының  бір-бф іне
Плазмогамия  (аталык  ж эне  аналы к  клетк 
тек  дикарион  түзіледі-
қүйылуы).  Ядролар  бүл  * агд ай д а  крсылмаидь,
Кариогамия (ядролардын косылуы). 
жыныс  мүшелері болады.
Қалталы саңыраукұлактарда жаксы даіу 
инадан  т^радЫ.  Антеридии
А налық  -   архикарп  аскогон  жэне  тр 
аск0Г0Нға  кұяды.  Аталык
трихогина  аркылы  өзінін  көпядролы  с¥ иь 
түзеді.  Дикариондар 
шеткі
жэне  аналық  ядролар  қосылып  дикарио 
дикарионы  бар  аскогенді
бөлігіне  жылжиды.  Бұдан  кейін  аскогоНН 
ізді  иіледі.  Дикарион  ядросы  екі
гифалар  өсіп  шығады.  Гифанын  ¥ шы  ілмек 
қарай  көтеріліп  аякша түзшедц
ұқсас  емес  ядроларға  ыдырайды.  Біреуі  жоғ 
кейін  дикарионнын  ядролары
ал  екінш ісінен  ілмек  пайда  болады. 
бөлінеді  сүйтіп  калтада  8  спора 
қосылып  диплоидты  ядро түзеді  де,  ол үш  р
түзіледі. 
мүшелері 
болмайды.  Жынысты
Базидиальды  саңыраукүлактарда  жь 
аркылы жүзеге асады. Ядролар
көбею   процесі екі  клетка  ядроларынын кось 
п  д ИКариотикалык  гифалар
дикариондар  түзеді.  Ал  олар  бір-бірш ен 
ы>  оЛ  пряжка  деп  аталады.
калыптасады.  М үндай  гиф ада  бүртік  паид 
„  кетеді.  біреуі  аяғына
Дикарионны ң  ядролары  бөлінеді:  екеуі  ж   ^
  аякд т м е н   пряжка бір-оірінен 
кетеді,  ал  енді  біреуі  пряж кага  кетеді. 
од
жактау  арқылы аж ырайды. 
төменге  карай  созылып  аякшаға
Д икарион  ядролары  қосылады,  пря*   йыкшасы  еріп  кетеді  де  жан|| 
бекиді,  оларды ң  арасы ндағы  жақтау  к 
пл0ИДТы  ядро  екі  рет  бөлініп
дикариондар  түзіледі.  Ж оғары  бөліпнде 
М0„ф измімен  айрыкшаланады, яғни 
базидиоспора түзеді.  Санырауқүлактар  пле? пііад ЬЬ
эрбір  саңы раукұлакты н споралары әртүрлі‘ 
миНерализациялап,  топырак 
Саны раукұлақтар  органикалы к  за

түзілу  процесіне  қатысады.  Табиги  биоценозда  зат  алмасу  процесінде  орны 
айтарлықтай.
А ш ыткы  саңыраукұлактары  нан,  спирт,  шарап,  квас,  сут  өндірістерінде 
кеңінен  пайдаланылады.  Аспергилл  саңырауқұлакгарынан  лимон,  қымыздык 
т.б.  қыш кылдар  жэне  ферменттер  алады.  Бұл  кышқылдар  мен  ферменттерді 
мата, тері  және  тамақ өнеркәсібінде пайдаланады.
Көптеген  саныраукүлактар  жеуге жарамды,  күрамында акуыз,  май,  көмір 
сутекті  заттар  жэне  дәрумендер  болады.  Оларды  тамаққа  қуырылған, 
кептірілген, түздалған жэне маринадталған  күйде  пайдаланады.
Саңырауқүлактардан 
кептеген 
антибиотиктер 
(пенициллин, 
стрептомицен,  аспергиллин, ауремицин, хлоромицетин,  т.б.) алады.
Саңырауқұлақтардьщ   көбі  ауылшаруаш ылығына  зиян  келтіреді:  тат  жэне 
күйе саңырауқұлактары.
Паразитті  саңырауқұлактар  адам  мен  жануарларда  «микоз»  ауруын 
туғызады .О лар адамның терісін,  шаш түктерін,  тырнағын закымдайды.
Улы  саңыраукүлактардан  (солғын  поганка,  кызыл  мухомор, т.б.) адам тез 
уланады.
Саңыраукүлақтар 
бөлімі 
мицелийлерінін 
болуына, 
оның 
морфологиясына,  жемісті  денесінің  құрылысына,  спора  түзуші 
мүшесінің 
сипаты на карай  6  класқа бөлінеді:
1.  Х итридиомицеттер  класы  -  Chytridiomycetes.  Мицелийлері  ж ок  немесе 
алғаш қы  нышаны  ғана бар, наш ар дамыған.  Клеткасы  болмайды.
2.  О омицеттер  класы  —   Oom ycetes.  М ицелийлері  көшпілігінде  жақсы 
ж етілген, бірак клеткасы жоқ.  Ж ынысты көбею процесі -  оогамия.
3.  Зигомицеттер  класы  —   Zygom ycetes.  М ицелийлері  жаксы  жетілген, 
клеткасы  болмайды. Ж ынысты  көбеюі —  зигогамия.
4.  А ксомицеттер  немесе  қалталы  саны раукұлактар  класы —  Ascomycetes. 
М ицелийлері жаксы  жетілген,  кеп  клеткалы.  Ж ынысты  спора түзуші  мүщесі
—  қалта.
5.  Базидиомицеттер  класы  —   Basidiomycetes.  М ицелийлері  жақсы  жетілген, 
көп  клеткалы.  Ж ынысты  спора түзуші  мүшесі —  базидия.
6.  Ж етілмеген  саныраукүлакггар  класы —   D euterom ycetes  немесе  Fungi  —  
im perfect.  Мицелийлері  ж ақсы  жетілген,  көп  клеткалы.  Ж ынысты  спора 
түзуш і  мүшесі  байкалмаған.
С аны раукүлактарды н экологиялы қ топтары
Саңыраукүлақтар  кен 
таралған,  әсіресе  топы ракта  көп  кездеседі  (1  г 
топы рақта  шамамен  саныраукұлактын  100  000  клеткасы,  ал  калыңдыгы  20  см 
құнарлы  топыракта 5  т саңыраукұлақтар  мен бактериялар  кездеседі). 
Саңыраукүлақтардың экологиялы қ топтары:
1.  Топырақ саңырауқұлактары
2.  Кератинофилдер  -   түяқтылардың  муйізінде,  адамнын  тырнағында 
тіршілік етеді.
3.  Капрофилдер  -   жануар  (мал)  қиында,  карашірікке  бай  топырақты
22

мекен  етеді.
4.  Үй  саңыраукұлактары -  агашты  курылыстарды  мекендейді..
5.  Су  саныраукүлактары.  Олар  сапрофиттер  жэне  паразиттер  болып 
екіге  бөлінеді.  Сапрофиттер  -  өлі  калдыктармен  коректенеді. 
П аразиттер 
үсак  балықтар, 
зоопланктон 
ж эне 
балыктардык 
денесінің  паразиттері.
6.  Ө ндірістік 
материалдарда 
(өндіріс 
өнімдерінде) 
мекендейтін 
саңырау кұлақтар.
Саңырауқұлақтардың 
пайда 
болуы 
полифелитті, 
олар 
эртүрлі 
хлорофилсіз  талшықты  жэне  козғалмайтын  флалеломдардан  пайда  болған. 
С онш лары нан  зигомицеттер,  ал  зигомицеттерден  калталы  ж эне  базидиальды 
саңыраукұлактар пайда болған.
Х итридиялардын арғы  тегі  бірталшықты  флагеляттар  болып табылады.
О омицеттердін  пайда  болуы  белгісіз.  Мезозой  дэуірінде  (185-70  млн  жыл 
бұрын)  сапролегниялылар  мен  жетілмеген  саңырауқұлақтар  пайда  болды.  Бор 
дәуірінде  калталылар  пайда  болды.  50-20  млн  жыл  б\;рын  палеоген  кезеңінде 
қазіргі  заманғы  тат саңырауқұлақтарының споралары  табылған.
Х итридиомицеттер класы -  C hytridiom ycetes
Х итридиомицетті 
санырауқулақтарға 
денесі 
жалаңаш 
плазмалы 
массадан 
немесе  көбеюге  бейімделген  мицелийден  тұратын  саныраукұлактар 
жатады. 
Маңызды  өкілі:  Olpidium   brassicae.  О рамжапырак  өскіндерін 
зақымдап,  ауруға  ш алдықтырады,  өскіннің  кара  түсті  аяқшасы  пайда  болады. 
Саны pay құлактың  зооспорасы  жас  өсімдікке  түсіп,  оған  өзінін  сұйыктығын 
жібереді,  ал  одан  колба  пішінді  зооспорангий  пайда болады. Зооспорангий  өсіп 
көп  ядролы  болады,  онын  мойны  үзарып  өсімдіктін  кабығын  жарып,  сыртқа 
шығады.  Одан  зооспоралар  түзіледі. 
Даму  циклі  бірнеш е  күн  аралығында 
өтеді.  Кейде  зоспоралар  бір-бірімен  қосылып  зигота  ,  кейін  қалын  кабықпен 
қапталган  цистаны  түзеді.  Зооспоралар  вирустардың  тасымалдагышы.  Күресу 
шаралары:  топырақты  формалинмен  өңдеу  (1:300) жэне топырақтын бетіне  кұм 
себу  (2-4 см).
Синхитриум  —   Synchytrium   endobioticum   картоптын  түйнегінде 
қатерлі 
ісік  ауруын 
туғызатын 
паразитті 
саңырауқұлактар.  Ж ыныссыз 
кебейгенде 
зооспорангиялар  пайда  болады.  Ж ыныс  процесі  изогамия.
Ж азда  ж үка  қабықты  цисталар,  ал  кыста  калың  кабыкты  цисталар  пайда 
болады.
О омицеттер класы -  Oom ycetes
Бұл 
класқа  м ицелийі  өте  жақсы  дамыған 
300-дей  түрі  бар 
саңыраукүлақтар  жатады.  Олардың  мицелийі  көп  ядролы  гифалардан  түрады. 
Ж ыныссыз  көбею  зооспоралар  арқылы  өтеді,  ал  жынысты  көбею  оогамиялы. 
Сапролегниялар  (Saprolegniales) 
ж эне 
переноспоралар 
(Perenosporales) 
қатарына бөлінеді.
23

Сапролегниялылар катары -  Saprolegniales
Сапролегниялар 
суда, 
су  жәндіктерінің  калдығында,  ш абактарда 
дамитын  саны pay кұлактар.  М ицелийлері  дұрыс  дамымаған,  көп  ядролы 
төсеміктің  бетінде  орналаскан.  Ең  маңызды  өкілі  —  сапролегния  (Saprolegnia) 
суда  өмір  сүреді,  бунақденелілердің  елекселерінде, 
балыктардың  денесіне 
бекініп тіршілік етеді. Сапролегнияға дипланитизм тэн, яғни  оның денесінде екі 
типті  споралар  түзіледі.  Бір  споралардын  пішіні  саныраукұлакка  үксайды. 
Белгілі  бір  уакыт  суда  жүзіп  жүріп  саныраукұлақтар  төсемікке  бекініп,  өзінің 
ішінде  сүйыктығын  бүрш ік  тэрізді  зооспоралар  түрінде  шығарады.  Бұл 
зооспоралар  балдырлар  аркылы  балыктардың  денесіне  бекініп  тірш ілік  етіп, 
өзінің  мицелийін  балыктын  денесіне  енгізеді.  Сонан  кейін  мицелий  пайда 
болады,  онда  оогонийлермен  антеридийлер  дамиды.  Ұрыктанғаннан  кейін 
ооспорадан ж аңа гифа өседі.
Пероноспорылар  катары  - Perenosporales
Бұл  катарға  картоп  фитофторасы  —   Phytophthora  infestans  жатады. 
Пероноспоралылардың  өкілдері  жоғарғы  сатыдағы  өсімдіктердін  паразиті, 
есімдікте  "картоп  зілі"  деп  аталатын  ауру  туғызады.  Картоптың  жапырағында 
саныраукұлактың  мицелийі  орналасады.  Клетка  заттарымен 
коректеніп, 
жапыракта дактар  пайда болады. М ицелийлерде  зооспорангийлер дамиды,  одан 
зооспоралар  пайда  болады.  Олар  топыракқа  түсіп  картоптың  түйнектерін 
закымдайды.  Сонымен,  топыракта  ооспоралар  түзіледі,  олар  келесі  жылы  ж ана 
өсімдікті  закымдап, ауру туғызады.
Саңыраукүлактың  картопты  закымдағаны 
анықталғанда. 
картоп 
егістігін  улы  бордосс  сұйығымен  өндейді.  Картопты  қоймаға  сактау  алды вда 
койманы  дезинфекциялап,  картопты  мүкият  сүрыптап,  4— 5°-тан  артпайтын 
температурада  сақтау  керек.  Оны  келесі  жылы  оты рғызғанда  да,  таза 
закымдалмаған  түйнектерді  іріктеп  алу  кажет.  Картоптың  ауруга  төзімді 
іріктемелерін  отырғызу д а —  фитофторамен  күресудің  манызды  шарты.
Зигомицеттер  класы  -  Zygom ycetes
Зигомицеттерге  мицелийі 
жаксы 
жетілген,  көп  ядролы,  клеткаға 
бөлінбеген, 
зигогамды  жынысты  жолмен  көбейетін  500-дей 
түрі  белгілі 
саныраукұлактар жатады.
М укор  туы сы   -   M ucor. 
М укорлардың  450  түрлер  белгілі,  олар 
өсімдіктердің  калдығында,  топырақта,  көкөністерде,  мал  қиында,  нанда  өседі. 
Ж ыныссыз  жолмен  көбейгенде  спорангийлердің  ішінде  споралар  дамиды, 
олардан  жаңа  гифалар  өседі.  Ж ынысты  көбейгенде  эртүрлі  мицелийдін 
гетеротальды  ұш тары  жуандап  түйіседі,  ядролары  қосылады,  зигота  пайда 
болады,  одан  зигоспорангий  жэне  гетеротальды  зигоспоралар  дамиды. 
М укорлардың  кейбір  түрлері  бронхо  -   пневмония  ауруын,  құлақ  ауруларын 
туғызады.  М укордың  ферментативтік  касиеті  бар,  кейбір  ұлтты қ  тағамдарды

жүктеу/скачать 3,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: