«Царская семья»: In this picture are the Romanov’s family. «Cакские курганы», Here we can

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Филология» сериясы, №2 (40), 2012 г. 
 
114 
 
see the artefacts. 
Подробнее  о  способах  семасиологии  можно  рассмотреть  в  специальных  учебниках  по 
лексикологии.  
Контроль  понимания  проводится  главным  образом  после  использования  беспереводной 
семанти-ки. Контрольным  вопросом может быть: What‘s the Kazakh/Russian for to be king? или ―Will 
you translate the word dynasty, please?‖ 
В тех случаях, когда слово предлагается в одном значении или ситуации, можно использовать и 
бес-переводные формы контроля. В частности, преподаватель может проверить понимание значения 
pyramids,  orda,  slave,slavery,  tsarism.  Правильность  ответов  на  вопросы  преподавателя  будет 
свидетель-ствовать  о  правильности  понимания  значения  слова.  Преимуществом  контроля  с 
помощью  перевода  является  то,  что  он  дает  большую  экономию  времени,  причем,  созданная  в 
процессе  беспереводной  семантики  прямая  связь  между  иностранным  словом  и  понятием  не 
разрушается, так как после этого вновь используются упражнения, предложения из текста в которых 
перевод полностью исключается. 
Вторичное воспроизведение слова помогает создать более четкое понимание значения, без чего 
нельзя  успешно  проводить  последующие  действия  со  словом.  Вторичное  воспроизведение  слова 
это его проговаривание обучающимися после того, как данное слово выделено из контекста. 
Подробное  описание  этапов  работы  над  словом  может  создать  впечатление,  что  работа  эта 
занима-ет  много  времени.  В  среднем,  для  работы  над  словом  на  слуховой  основе  требуется  2-3 
минуты, в зависимости от типа слова. Исходя из этих расчетов, нецелесообразно вводить более 9-
10 слов на одном уроке, так как помимо работы над лексикой на уроке решаются и другие задачи. 
Упражнение на подстановку было бы неправильно считать механическим, так как в данном случае 
элемент  созна-тельности  гарантируется  градацией  трудностей  и  переводом  образца  на  родной 
язык,  а  творческий  элемент  в  работе  обучающихся  проявляется  в  том,  что  употребляют  новое 
слово в составляемых предложениях. 
Самостоятельность в конструировании этих предложений, несмотря на то, что они строятся по 
образцу,  так  как  с  их  помощью  обучающиеся  в  речевой  форме  отражают  ситуацию.  Данные 
упражне-ния  на  подстановку  можно  проводить  и  без  использования  наглядности.  Обучающиеся 
воспроизводят свои  предложения.  
Например,  в  процессе  обучения  лексике  английского  языка,  при  чтении  исторической  и 
науч-ной  литературы,  мы  замечаем  и  обращаем  внимание  на  то,  что  автор  также  использует 
непосред-ственно свой лексический запас. Со временем, натыкаясь на какие-то высказывания или 
афоризмы, устойчивые выражения, можно определить по стилистике и способу изложения мыслей 
–  автора  про-изведения.  Точно  также,  как  и  при  прочтении  художественной  литературы,  почти 
всегда  точно  и,  не  глядя  на  заголовок  и  обложку  можно  предположить,  какому  автору 
принадлежит данное произведе-ние, настолько он для нас узнаваем. 
Употреблять  в  своей  устной  и  письменной  речи,  редкие  фразеологизмы,  выражения, 
отражающие культурные особенности, использовать юмор, употреблять малоизвестные идиомы и 
сложные  устой-чивые  выражения  при общении с  носителем языка. Есть  действительно сложные 
идиомы, которые даже  невозможно дословно перевести и которые не  имеют аналогов в русском 
языке.  В  некоторых  случаях,  уже  даже  не  представляется  возможным  проследить  историю 
появления  и истоки  того или иного выражения.  Но оно является эхом истории,  напоминанием о 
корнях  и  культуре  целых  народов,  колоссальным  наследием.  Некоторые  идиомы  закрепились  в 
языке и использовались носителями на протяжении целых столетий. 
Часто  преподаватели  приводят  известный  пример  студентам  предысторию  возникновения 
данной  идиомы.  Речь  идет  об  известном  «белом  слоне».  Итак,  существует  выражение:  «a  white 
elephant», час-то употребляемое в разговорной речи носителей языка, и означает «что-то такое, что 
очень дорого в содержании и что не приносит прибыли владельцу этого чего-то, является обузой, от 
которой  невоз-можно  избавиться».  Выражение  возникло  на  основе  легенды  о  слоне.  В  древние 
времена, в Таиланде и Индии, Белый Слон почитался, как божество. Владельцу Белого Слона было 
весьма  накладно  платить  непомерную  мзду,  т.е.  налог.  Соответственно,  это  было  весьма 
обременительно  и  накладно,  отсюда  и  пошло  выражение,  и  его  значение.  Есть  также 
удивительные  статьи  лингвистов-англофонов,  где  они  подробно  рассматривают  употребление  «a 
white  elephant»  в  обиходе,  в  разных  смысловых  ключах,  существует  множество  поговорок  и 
присказок  в  английском  языке,  где  «слон»  упоминается  постоян-но,  в  качестве  сравнения  с 
жизненными  ситуациями.  В  английском  языке,  к  примеру,  часто  встреча-ется  выражение  «white 
elephant  sale»  –  «продажа  белых  слонов»,  что  означает  продажу  вполне  себе  хороших  и 
качественных, но не нужных владельцу вещей. Или также часто можно встретить выраже-ние «to 
see  the  elephant»  –  «увидеть  слона»,  смысл  выражения  в  русской  интерпретации  означает,  что 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Филология» сериясы, №2 (40), 2012 г. 
 
115 
 
человек  уже  многое  в  жизни  повидал,  «понюхал  пороху,  ещѐ  не  то  видел,  набрался  мудрости  и 
опыта, съел на этом пуд соли». В деловой сфере может проскочить выражение «to kill elephant» – 
«убить  сло-на»,  это  означает,  что  человек  провернул  серьезное  дело,  справился  со  сложнейшей 
задачей.  Интерес-но,  что  русская  поговорка  «Слон  в  посудной  лавке»,  а  английском  варианте 
звучит, как «Bull in a china shop», то есть – «бык».  
 
1. Бархударов Л.С. «Язык и перевод», – М.: Международное отношение, 1975, – сс. 55-65. 
2. Мильруд Р.П. «Методика преподавания английского языка», – М., 2005, – с. 145-152. 
3. Коломыйцева И.В. Дополнительные материалы в обучении студентов – Киев, 2005. – сс. 67-
73. 
 
Тҥйін 
Мамандық бойынша мәтінді меңгертуде жаңа сӛздердің қолданысы қарастырылады. 
 
Summary 
This article is considered the introduction of new words at the texts on specialty 
 
ШЕТЕЛ ТІЛІН ОҚЫТУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ПРАГМАТИКАЛЫҚ КӘСІБИ 
БАҒДАРЛЫ МІНДЕТТЕРДІ ТИІМДІ ШЕШУ 
 
З.Н. Утегулова – Абай атындағы ҚазҰПУ-нің оқытушысы 
 
Қазіргі  заманда  білім  беру  әлеуметтік  құрылымның  маңызды  элементтеріне  айналды.  Себебі 
дүние  жүзінде  білімнің  әлеуметтік  рӛлі  артты.  Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы» 
заңында:  «Білім  беру  жүйесінің  басты  міндеті  –  оқытудың  жаңа  технологияларын  енгізу,  білім 
беруді  ақпараттанды-ру,  халықаралық  коммуникациялық  желілерге  шығару,  ұлттық  және  жалпы 
азаматтық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, 
дамытуға  және  кәсіби  шың-дауға  бағытталған  білім  алу  үшін  қажетті  жағдайлар  жасау»,  деп 
кӛрсетілген.  Заманауи  білім  беру  үрдісі  ең  алдымен  жеке  тұлғаға  бағытталып,  студенттің 
іскерлігін,  қатысымдық  құзіреттілігін  дамыту  міндеттерімен  ұштасып  жатыр.  Қазіргі  заман 
талабына сай шетел тілін меңгертуде озық технология-ларды, ұтымды әдіс-тәсілдерді пайдалану, 
білім  беру    саласында  жүйелі  жұмыстар  атқару  –  еліміздегі  ең  маңызды,  әрі  кезек  күттірмейтін 
ауқымды мәселелердің бірі болып отыр. 
Студенттерді шетел тілінде кәсіби сӛйлеуге үйретуде тиімді әдістердің бірі  – кейс әдісі. Кейс 
әдісі латын тілінде шиеленіскен немесе ерекше жағдай дегенді білдіреді. Бұл әдісте оқу материалы 
тіл  үйренушілерге  проблемалық  жағдаяттар  арқылы  ұсынылады,  студент  шетел  тілінде  кәсіби 
сӛйлеуге  шешім  қабылдау  барысында  белсенді  зерттеу  және  шығармашылық  әрекет  арқылы 
үйренеді. Соны-мен, Кейс әдісі – бұл шын ӛмірдегі кездесетін жағдаятты талдауды қажет ететін, 
тек  белгілі  бір  мәсе-лені  ғана  шешіп  қоймай,  сипаттау  барысында  осы  мәселені  шешуге  қажетті 
білім кешенін қайта еске түсіруге, пайдалануға мүмкіндік беретін әдіс. Тағы бір ерекшелік  – бұл 
әдісте алынған жағдай бір шешімді емес бірнеше шешімді болуы мүмкін. 
Кейс-әдісін интерактивті оқыту әдісі ретінде падалану студенттер тарапынан жағымды әсер етуі-
мен  ерекшеленеді,  оның  себебі  оқыту  барысында  теория  жүзінде  алынған  білімді  іс  жүзіне 
пайдалануға мүмкіндік беретін ойын ретінде қабылдануына байланысты. Сонымен бірге жағдаятты 
талдау  студент-терге  кәсіби  қызығушылықты  арттыруға,  оқуға  деген  қызығушылығының 
қалыптасуына кӛмектеседі. 
Келесі маңызды сұрақ – кейстерді құру. Кейстерді құрудың негізгі сатылары мынадай: 
-
 
мақсаттарды анықтау; 
-
 
әр түрлі жағдайларға ӛлшемдерді тағайындау; 
-
 
қажетті ақпарат кӛздерін белгілеу; 
-
 
кейстегі алғашқы материалдарды жинау, сараптама жасау; 
-
 
оны қолдану бойынша қажетті материалдар дайындау. 
Ал оқу үрдісіндегі кейстермен жұмыс жасау технологиясы келесі кезеңдерден тұрады:  
1.
 
Дайындық кезең (аудиториядан тыс) 
Оқытушы: 
-
 
кейс дайындайды; 
-
 
кейс материалдарын студенттерге үйге оқуға таратып береді; 
-
 
негізгі және қосымша әдебиеттерді пайдалану бойынша нұсқаулар береді; 
-
 
қажет кеңестер береді. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Филология» сериясы, №2 (40), 2012 г. 
 
116 
 
Студенттер: 
-
 
кейс материалын зерттейді; 
-
 
ұсынылған әдебиеттермен жұмыс істейді; 
-
 
қойылған сұрақтарға жауап дайындайды. 
2.
 
Негігі кезең (аудиториялық) 
Бірінші: 
-
 
оқытушы студенттерді сабақ барысымен таныстырып шығады; 
-
 
студенттер кіші топтарға бӛлінеді және – оқылған материалды ӛзара талдайды, пайда болған 
сұрақтарға жауап береді; 
-
 
тақырыпты  талдауда  пайда  болған  қиын  сұрақтарды  оқытушы  мен  студенттер  бірге 
талдайды; 
Екінші: 
-
 
оқытушы кейстен жағдаяттық тапсырмаларды таратады; 
-
 
студенттер тапсырмаларды кіші топтарда талқылайды; 
-
 
талқылау нәтижелері барлық топпен талқыланады. 
3.
 
Қорытынды кезең 
-
 
Оқытушы топтың кейспен жұмысын қорытындылайды, студенттерге талқылауға қатысуына 
және тақырып бойынша дайындығын тексеру нәтижесі бойынша бағалайды. 
-
 
Ӛзіндік  талдау: оқытушы әр студенттен бүгінгі тақырып бойынша  «Материал бойынша  ең 
маңыздысы...» не болғандығын сұрайды. 
Осылайша оқыту нәтижесінде кейс әдісі арқылы студенттің бойында келесі дағдыларды 
дамытуға болады: 
Аналитикалық  дағдылар  –  студентке  аналитикалық  қажетті  және  қажетсіз  ақпаратты 
ажыратуға, жіктеуге, талдауға, баяндап беруге; 
Тәжірибелік дағдылар – білімді іс жүзінде пайдалануға; 
Творчестволық дағдылар – жағдайды шешуге, шығармашылық тұрғыдан қарауға; 
Қатысымдық дағдылар – пікірталас жүргізуге, ӛз ойын жеткізуге және ӛз кӛзқарасын қорғауға 
және дәлелдеуге, топта бірлесіп жұмыс істеуге, қысқа, негізді есеп жасауға; 
Әлеуметтік  дағдылар  –  басқалардың  іс-әрекетін  бағалауға,  бірін-бірі  тыңдап  үйренуге, 
пікірталас-қа белсенді қатысуға немесе қайшы келетін ойды негіздеуге; 
Ӛзін-ӛзі басқару – пікірталас кезінде ӛз ойын және басқалардың ойына талдау жүргізуге, пайда 
болған этикалық және әлеуметтік мәселелерге кӛңіл бӛліп, ӛзін дұрыс ұйымдастыруға мүмкіндік 
береді. 
Кейс әдісін қолдану тек оқытумен ғана шектелмейді, бұл әдіс зерттеу әдісі ретінде де белсенді 
қолданылады.  Сонымен  қатар  білім  және  ізденіс  мазмұнын  біріктіру  арқылы  студенттің  кәсіби 
құзі-реттілігін  кӛтеруге  болатындығы  белгілі.  Бұл  әдістің  тиімділігі  –  ол  басқа  оқу  әдістерімен 
оңай байла-ныса алады.  
Қорыта  айтқанда,  бұл әдістің кӛмегімен студенттер ӛз  беттерінше  теорияны  меңгере  отырып, 
практикалық  дағдыларға  да  үйренеді,  сонымен  қатар  ӛз  ойын  жүзеге  асыру  мүмкіндігіне  де  ие 
бола-ды. Студенттер жағдаятқа талдау жасау арқылы болашақ маман ретінде қалыптасып, сабақты 
қызы-ғып оқуға тырысады. 
 
5.
 
Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы»  Заңы  /баптары  бойынша  түсіндірмелерімен/ 
және оны жүзеге асыру жӛніндегі негізгі құжаттар. – Астана, 2000. 
6.
 
Абдиева Ш.Д. Кейс әдісі арқылы студенттердің қазақша сӛйлеу белсенділігін арттыру. 
7.
 
Нұралиева  Ұ.Ә.,  Қуандықов  Е.Ӛ.  Кейс  әдісін  интерактивті  оқыту  әдісі  ретінде  пайдалану 
арқылы  оқу  үрдісінде  жетілдіру.  Оқу-әдістемелік  конференция  материалдары  //  ҚазҰМУ 
ХАБАРШЫСЫ, – Алматы, 2011. 
8.
 
http//www.casemethod.ru/. 
 
Резюме 
В  этой  статье  рассматриваются  эффективное  решение  прагмо-профессиональных  задач  в 
обучении ино-странным языкам с использованием кейс-стади. 
 
Summary 
This  article  deals  with  effective  ways  of  solving  pragmo-professional  tasks  in  teaching  foreign 
languages using the case-study. 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Филология» сериясы, №2 (40), 2012 г. 
 
117 
 
 
ЖЕКЕ ТҦЛҒАНЫ РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУ 
 
Б.Жанкушков – Абай атындағы ҚазҰПУ-дың аға оқытушысы 
 
Елімізде  болып  жатқан  саяси  әлеуметтік  мәдени  этикалық  ӛзгерістер  халыққа  білім  беру  ісінің 
маз-мұнын түбегейлі ӛзгертуді қажет етеді. Бүгінгі ӛмірді жалғастырушы ұрпақ бұл қоғамнан ӛзінің 
келе-шегіне не ала алады деген сұраққа жалпы қауым болып жауап іздестіруде. Бүгінгі таңда білім 
беру  жүйесіндегі  бірінші  міндет  –  ол  дүниежүзі  елінде  жастарды  бейбітшілік  рухта 
ынтымақтастыққа,  руха-нилыққа  тәрбиелеу  және  әлемдік  мәдениет  пен  әр  халықтың  ұлттық 
мәдениетін біріктіре меңгерту.  
Сонымен  бірге,  бүгінгі  таңдағы  сұраныс  қоғамды  ізгілікке,  руханилыққа  бет  бұрғызып,  оқу-
тәрбие  жұмысын  рухани-адамгершілік  тәрбие  негізінде  ұйымдастырып,  білімалушы  студенттің 
рухани-адам-гершілік  тәрбиесін  қалыптастыру  қажеттілігін  айқындап  отыр.  Олардың 
отансүйгіштік  сезімін,  білім  мен  біліктілік,  дағдысы  мен  шеберлігін,  асқақ  адамгершілік  қадір-
қасиеттерін, жаңа дүниетанымдық кӛзқарастарын салауаттылық дағдыларын, ұнамды мінез-құлық 
нормаларын  рухани-адамгершілік  құндылықтар  арқылы  қалыптастыру  үлкен  қажеттілік.  Осы 
тұрғыда, біздің ойымызша қай заманда болмасын, сол қоғамға сай азаматты тәрбиелеудің бірден-
бір  жолы  адамның  рухани  байлығын  артты-ру.  Жеке  тұлғаның  адамды  адам  ете  түсетін 
қасиеттерін  ашып  кӛрсету,  яғни  руханилығын  дамыту  –  заман  талабының  бірден-бір  кӛрсеткіші 
болып табылады.  
Адамгершілік  ұғымын  –  адамдардың  күнделікті  қарым-қатынасына  байланысты  гуманизм 
прин-циптерін бейнелейтін моральдық қасиет деп танимыз. Яғни, тарихи-мәдени дамудағы рухани 
қажет-тіліктің нәтижесі [1].  
Адамгершілік  тәрбиесі  –  тұлғаның  адамгершілік  сана-сезімін,  іс-әрекетін  қалыптастырып, 
құнды-лық бағдарын айқындайтын  тәрбие  десек,  адамның адамгершілігі  –  оның жоғары  қасиеті, 
жалпы  айтар  болсақ,  кісілігі.  Оның  негізгі  белгілерінің  бірі  –  адамдық  ар-намысты  ардақтау,  әр 
уақытта жақ-сылық жасауға ұмтылу, соған арқашанда даяр болуды білдіреді.  
Баланың  адамгершілігі  мен  мәдениетін  қалыптастыру  тәрбиесін  жүзеге  асыру  проблемасы 
педаго-гикада  ӛзекті  мәселердің  бірі.  Педагогика  ғылымына  ӛз  еңбегін  елеулі  сіңірген 
М.Жұмабаев: «Жер жүзіндегі басқа жан иелерімен салыстырғанда адам баласы туғанда ӛте әлсіз, 
зағып,  осал  болып  туа-ды.  Малдың  тӛлі  туа  сала  аяқтанады.  Тауықтың  балапаны  жұмыртқадан 
жарылысымен жүгіріп кете-ді. Ал адам туғанда іңгәлаған айғайы  мол берік кесек  ет.  Ақылы, есі 
жоқ. Денесі тым әлсіз, ӛсуі, ұлға-юы тым сараң, тым шабан. Мінеки, адам баласы осылай ӛте әлсіз 
болып  туып,  аса  сараң  ӛсетіндігі-нен,  оның  денесіне,  жанына  азық  беріп  ӛсуіне  кӛмек  кӛрсетпей, 
яғни оны тәрбие қылмай болмайды», – деген пікірін білдіреді.  
Адамгершілік  тәрбиесінің  нәтижесі  –  адамдық  тәрбие.  Ол  тұлғаның  қоғамдағы  бағалы 
қасиеттері  мен  сапаларын  қарым-қатынас  барысында  қалыптастырады.  Рухани  адамгершілік 
тәрбие  –  бұл  түзу  дағдылар  мен  ӛзін-ӛзі  ұстау  дағдыларының  нормалары,  ұйымдағы  қарым-
қатынас  мәдениетінің  тұрақтылығын  қалыптастырады.  Сонымен  бірге,  адамгершілік  тәрбиесі  – 
белгілі-бір  мақсатқа  негіз-делген  кӛзқарасты,  мінез-құлық  дағдылары  мен  әдеттерді 
қалыптастырудағы  және  адамгершілік  сезімді,  қарым-қатынасты  дамытуда,  жалпы  адамзаттық 
құрамдас бір бӛлігі.  
Адамгершілік тақырыбы ешқашан ескірмейді, ол – мәңгілік тақырып. Адамгершілік әр адамға 
тән  қасиет  болғандықтан  жас  ұрпақтың  бойына  адамгершілікті  күнделікті  тұрмыс-тіршілігенен, 
ӛзін  қор-шаған  ортадан,  табиғаттан  сіңіреді.  Нақ  осы  тұрғыда  істелінген  оқытушының  жұмысы 
еңбек  сүйгіш-тікке,  ізгілікке,  ұжымдық  пен  отан  сүйгіштікке,  қадірлеу  сезімдері  мен  рухты 
тәрбиелеуге,  елін,  жерін,  отанын  сүйіп  ғана  қоймай,  мемлекеттің  келешекте  ӛркениетті  елдердің 
қатарында  болуға  ӛз  еңбегін  сіңіріп,  жасалынған  әр  еңбегінің  нәтижесін  анықтап,  дұрыс  тәлім-
тәрбие беруге мүмкіндік жасайды.  
Ғұлама  әл-Фарабидің  «адамға  ең  бірінші  білім  емес,  рухани  тәрбие  берілу  керек,  тәрбиесіз 
беріл-ген білім адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның барлық ӛміріне апат әкеледі» деген сӛзі 
жеке тұл-ғаның тәрбиесіне басты кӛңіл бӛлуді атайды.  
Жеке  тұлғаның  қалыптасуына  дұрыс  тәлім-тірбие  беруде  педагогика  ғылымында  еңбегін 
сіңірген  ғалымдар  әл-Фараби,  Ибн  Сина,  Ж.Баласағұн,  Я.А.  Каменский,  А.С.  Макаренко, 
Ы.Алтынсарин,  Ш.Уәлиханов,  А.Құнанбаев,  Ш.Құдайбердиев,  М.Жұмабаев  сияқты  ойшыл 
оқымысты  ғалымдардың  бірде  бірі  адамгершілік  құндылықтарды  қалыптастыру  мен  дамытудың 
мәні мен мазмұнына кӛңіл бӛлмей ӛткен емес [2].  
Қазақ  энциклопедиясында  «адамгершілік  тәрбиесі  –  тәлім-тәрбиенің  ықпалды  әсері  мен 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Филология» сериясы, №2 (40), 2012 г. 
 
118 
 
мораль-дық  сананы  қалыптастырудың  этникалық  білімділікті,  адамгершілік  сезімді  дамытудың 
сара жолы» деп түсіндіріледі.  
В.В. Макаев адамгершілік тәрбиесінін негізгі бӛліктерге бӛліп кӛрсетті: 
а) адамгершілік түсініктерді, ұғымдарды, идеяларды қалыптастыру; 
ә) адамгершілік сезімдерді дамыту; 
б) адамгершілік сенімдерді қалыптастыру; 
в) мінез-құлық дағдылары мен әдеттерді қалыптастыру; 
г) ӛзін-ӛзі тәрбиелеу; 
д) жағымсыз қылықтарға, теріс әсерлерге қарсы тұра білу іскерлігін қалыптастыру.  
Бұл  кӛзқарастың  құндылығы  адамгершіліктің  бірі  ретінде  ӛзін-ӛзі  тәрбиелеу  мәселесіне  жіті 
кӛңіл аударылған.  
Тәрбие ӛмір-бақи үздіксіз жүретін үрдіс болса да, қазақ халқы жеке тұлғаның сипатын «Сегіз 
қыр-лы  бір  сырлы»,  –  деген  бір  ауыз  сӛзбен  туйіндеген.  Яғни,  ұрпақ  тәрбиесі  –  келешек  қоғам 
мұрагерле-рін тәрбиелеу ісі. Ол мемлекеттік маңызы зор, аса жауапты іс. Дені сау, сезімі сергек, 
ақыл-ойы жетілген «сегіз қырлы, бір сырлы» абзал азамат ӛсіру ісі халқымыздың ғасырлар бойғы 
ой-арманы  болып  келді.  Осы  арман  дене,  ақыл-ой,  адамгершілік,  кәсіптік  және  эстетикалық 
тәрбиенің түрлері арқылы  ұрпақтан-ұрпаққа заманалар  бойы  халықтың салт-дәстүрлер мен әдет-
ғұрыптарда марапатта-лып, сіңіріліп, іске асырылып отырды.  
Тәрбие адам тағдырын ойластырады, болжайды, алдын-ала адамның рухани ӛмірінің кӛптеген 
негіздерін  сақтайды,  тәрбие  алыс  пен  жақын  адамдарға  және  ӛзін  қоршаған  ортаға  қатынас 
орнатады.  Тәрбие  ұлылар  ӛсиетін  сақтай  отырып,  олардың  адамгершілік  құндылықтарын 
ұрпақтан-ұрпаққа,  ата-дан-балаға  жеткізеді.  Адам  тіршілігіне  тек  қана  материалдық  жағдайлар 
емес,  тәрбие  –  адамзат  тірші-лігінің  міндетті  шарты  екені  белгілі.  Олай  болса,  болашақ 
ізбасарларға  адамгершілік  қасиеттерді  қалыптастыруда  ойындардың,  мақал-мәтелдердің,  салт-
дәстүрлердің, жұмбақтардың, ертегі-аңыздар-дың алар орны ерекше. Ертегі мен аңыздар баланың 
тұлғалық  дамуына  ерекше  әсер  береді.  Ал,  мақал-мәтелдер,  салт-дәстүрлер,  жұмбақтар  баланы 
ерекше  ізгілік  қасиеттерге,  адамгершілікке  бау-лиды.  Демек,  халық  ауыз  әдебиетінің  адам,  жеке 
тұлғаның қалыптасуына берер әсері мол деп білеміз.  
Рухани  адамгершілік  тәрбие,  жоғарыда  атап  ӛткеніміздегідей,  адам  ізгілікті  қарым-қатынас 
ұстау  дағдыларының  нормалары,  ұйымдағы  қарым-қатынас  мәдениетінің  тұрақтылығын 
қалыптастырады.  Адамгершілік  тәрбиесінің  әрқайсысының  ерекшеліктерін  жетік  білетін  ұстаз 
халық  педагогикасында-ғы  ғасырлар  бойы  қалыптасқан  салт-дәстүрлерді,  әдет-ғұрыпты  жан-
жақты  терең  білумен  қатар,  ӛр-кениетті  ӛмірмен  байланыстыра  отырып,  білім  берудің  барлық 
кезеңдерінде пайдаланғаны дұрыс [4].  
Еліміздің  ертеңі,  болашағы  ӛскелең  ұрпақтың  қолында.  Ӛз  тарихын,  әдебиетін,  мәдениетін, 
дәстүрін,  салтын,  әдебін,  ділін,  тілін  берік  ұстата,  келешекке  сапар  шегетін  жеке  тұлғаны 
адамгершілікке  баулу-дың  маңызы  зор.  Қорыта  келгенде,  жас  ұрпақты  тәрбиелеуде  білім  берудің 
шынайы  мақсаты  –  адамға  белгілі-бір  білімді  жеткізу  ғана  емес,  сондай-ақ  оның  рухани, 
адамгершілік  тұрғыдағы  мәнін  дамыту.  Қазіргі  білім  беруде  басым  міндеттердің  бірі  жас  ұрпақты 
ғасырлар  бойы  жинақталған  халық  даналы-ғының  жалпы  адамзаттық  құндылықтарын  меңгерту 
негізінде тәрбиелеу қажеттігін дәлелдеп отыр.  
Себебі,  «Қазақстан-2030»  Ел  Президентінің  Қазақстан  халықтарына  жолдауында  Қазақстан 
аза-маттарының денсаулығын,  білімі мен әл-ауқатын арттыруға, экологиялық ортаны  жақсартуға 
ерекше  мән  берілген.  Демек,  жас  ұрпақтың  денсаулығын  нығайту,  рухани-адамгершілігін 
жетілдіру  мәселе-леріне  тың  кӛзқарастардың  қажеттігі  туындауда.  Сондықтан  да,  ұрпақ 
тәрбиесіндегі кӛкейтесті мәсе-лелердің бірі – жеке тұлғаны тәрбиелеу [3].  
 
1.
 
Усенова  А.М.  Рухани-адамгершілік  тәрбиесінің  негізгі  ерекшеліктері.  //  Абай  атындағы 
ҚазҰПУ Хабар-шысы. «Педагогикалық ғылымдар» сериясы, №1 (25), 2010. 
2.
 
Зулхарова А. Жеке тұлғаны адамгершілікке тәрбиелеу. // Педагогика мәселелері. №4, 2010. 
3.
 
Абирова  Қ.  Адамгершілікке  тәрбиелеудегі  халық  ауыз  әдебиетінің  мүмкіндіктері.  //  Абай 
атындағы ҚазҰПУ. «Педагогикалық ғылымдар» сериясы, №4 (28), 2010. 
4.
 
Иманбеков Б. Тәрбиеге жетекші. – Алматы. 

жүктеу/скачать 1,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: