Т. В. Шевякова Редакциялық алқа мҥшелері

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Филология» сериясы, №2 (40), 2012 г. 
 
94 
 
жазушылардың негізгі құралы, кӛркем сӛз шеберлері адамның ойын, сезімін, әсерін, іс-әрекетін тіл 
арқылы бейнелейді.  
Қазақ әдебиеті тарихында халықтың тілін, сӛз ӛнерін шебер пайдаланған ақындардың бірі – ХХ 
ғасыр  басындағы  ақын-жазушылардың  кӛрнектісі  Сұлтанмахмұт  Торайғыров.  С.Торайғыров 
туралы  халық  жазушысы  Д.Әбілевтің:  «Абайсыз  қазақ  әдебиеті,  қазақ  ақындығы  қандай  жұтаң 
болар еді десек, тап осы мағынаны Сұлтанмахмұт поэзиясы туралы да айтуға тиіспіз» деген пікірі 
– ақынның қазақ әдебиетіндегі орнын нақтылап тұрған тұғырлы тұжырым [2]. 
С.Торайғыров – ӛзінің саналы да салиқалы қаламгерлік ғұмырын: 
Шындықтың ауылын іздеп түстім жолға, 
Разымын не кӛрсем де осы жолда. 
Шаршармын, адасармын, шалдығармын, 
Бірақ бір табамын деп, кӛңілім сонда, – [3, 90] 
деген  ӛмірлік  сертпен  бастады  және  ӛмірінің  соңына  дейін  осы  сертін  орындау  жолында 
қажымай, талмай табанды да қажырлы еңбек ете білді. С.Торайғыров – қазақ халқының бай ауыз 
әдебиетінің,  шығыс,  батыс  классиктерінің,  ХХ  ғасырдың  екінші  жартысындағы  ағартушылық-
демократтық бағыт-тағы әдебиеттің үздік үлгілерін оқып, жанына серік, шығармашылығына үлгі 
еткен  ғұмыры  қысқа,  мұрасы  мол  ақын.  Зерттеушілердің  пікірінше,  ӛзінің  қысқа  ғұмырында 
С.Торайғыров артына 110-дай ӛлең, 5-6 поэма, 2 роман, 7-8 мақала,очерк, әңгіме қалдырған екен. 
Міне  осындай  саналы  ғұмыр  иесі  С.Торайғыровтың  мол  мұрасын  мектеп  оқушыларына  жан-
жақты таныту қазақ әдебиеті пәні мұғалім-дерінің басты міндеті десек қателеспейміз. 
С.Торайғыров  ӛз  шығармаларында  аз  сӛзбен  терең  мағына  беріп,  халықтың  асыл  мұрасы  сӛз 
ӛне-рін  шебер  де  тиімді  пайдаланған.  Орта  мектептің  5-сыныбында  тілдегі  сӛздердің  жалпы 
жиынтығын зерттеп қарастыратын қазақ тілі білімінің лексика саласы оқытылады. Оқушылардың 
тілін дамыту, сӛздік қорын байыту мақсатында жүргізілетін тіл дамыту сабағында С.Торайғыров 
шығармаларын  пайдалануға  болады.  С.Торайғыровтың  шығармаларында  5-сынып  оқушылары 
лексика саласынан оқып-танысқан синоним, омоним, антоним, кӛнерген сӛз, ауыспалы мағынада 
қолданылған  сӛздер,  кӛп  мағыналы  сӛздер  кӛп  кездеседі.  Осыған  орай  тіл  дамыту  сабақтарында 
оқушыларға тӛмендегідей тапсырмалар түрін орындатуға болады.  
І тапсырма. 1. Берілген ӛлең жолдарынан омоним сӛздерді табу:  
Қалқам, жаным, қарағым, 
Бетіңе келмес қарағым. 
2. Ӛлең жолдарындағы омоним сӛзді пайдаланып оқушының ӛзіне сӛйлем құрату.  
3. Осы жолдардан кӛп мағынаға ие болатын сӛзді табу, оны мысалмен дәлелдеу, сӛйлем ішінде 
пайдалану. 
ІІ тапсырма. 1. Ӛлең жолдарынан әрі антоним, әрі омоним болатын сӛзді табу: 
Кӛріп жүрсем күндеймін, 
Кӛрмей жүрсем түндеймін. 
Қимақ түгіл жат жаннан 
Кӛлеңкеңді күндеймін. 
2. Сол сӛзді пайдаланып оқушының ӛзіне сӛйлем құрату. 
3. «Жат» сӛзінің синонимдік қатарын жасау. Оларды пайдаланып бірнеше сӛйлем құрау. 
ІІІ  тапсырма.  1.  Ӛлең  жолдарынан  кӛнерген  сӛзді,  кірме  сӛзді,  ауыспалы  мағынада 
қолданылған, кӛп мағынаға ие болатын сӛзді табу:  
Әкемнен «Әліп-биді» үйде оқыдым, 
Үйреніп намаз сабақ жат тоқыдым, 
Әлі молда алдында дәл екі жыл 
Әр түрлі ескі кітапты бір шоқыдым. 
Ғылымның орны бас пен кӛкіректе 
Бүйірі шығып, қампия тоймас қарын. 
2. Сол сӛздерді пайдаланып шағын мәтін құрату. 
ІҤ тапсырма. 1. Ӛлең жолдарынан антоним сӛздерді, омоним бола алатын сӛздерді табу:  
Анау қырда татар тұр, 
Басқалармен қатар тұр. 
Мынау ойда қазақ тұр, 
Қастарында азап тұр. 
Ұйқысы кӛп, ояуы аз 
Бұл не деген ғажап түр? 
2. Омоним бола алатын сӛздерге әр түрлі мағынада сӛйлем құрату. 
3.  Ӛлең  жолдарындағы  «азап»  сӛзінің  синонимдік  қатарын  жасау.  Оларды  пайдаланып 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Филология» сериясы, №2 (40), 2012 г. 
 
95 
 
сӛйлемдер құрау. 
V  тапсырма. 1. Ӛлең жолдарынан омоним бола алатын және эвфемизм мен дисфемизм сӛздерді 
табу:  
Кеше шал келмеді ме қайыр сұрап, 
Белі аспанда, кӛзі ірің, мүкіс құлақ. 
2. Дисфемизм сӛзді эвфемизм сӛзбен ауыстыру. Эвфемизм сӛздің мағынасын түсіндіру. 
3.  Ӛлең  жолдарынан  кӛп  мағынаға  ие  болатын  сӛзді  табу,  оны  сӛйлем  ішінде  пайдаланып, 
мысал келтіру.  
VІ тапсырма. 1. Ӛлең шумағынан антоним сӛзді табу:  
Жақсылық кӛрсем ӛзімнен, 
Жамандық кӛрсем ӛзімнен. 
«Тағдыр қылды» деулерді 
Шығарамын сӛзімнен. 
2. Антоним сӛзді пайдаланып шағын мәтін құрау. 
«Тағдыр» сӛзінің синонимдік қатарын жасау, оларды пайдаланып сӛйлемдер құрау. 
Мұндай тапсырмалар жүйесін жұптық және топтық жұмыс түрінде орындатқан жӛн. Жұптасып 
немесе  топтасып  жұмыс  істеу  барысында  оқушылар  білмегенін,  түсінбегенін  басқалардың 
кӛмегімен түсініп, тапсырманы орындауға деген құлшынысы артады. 
С.Торайғыровтың  халық  ауыз  әдебиетінің  бай  мұрасы  болып  табылатын  мақал-мәтелдер  мен 
тұрақ-ты  сӛз  тіркестерін  де  ӛз  шығармаларында  молынан  пайдаланғанын  Сұлтанмахмұттанушы 
Б.Кенжебаев-тың:  «Сұлтанмахмұт  қазақтың  бұрын-соңды  ақын-жазушылары  ішінде  ӛз 
шығармаларында  мақал-мәтелдерді  ең  кӛп  қолданған  жазушы  деуге  болады.  Сұлтанмахмұт  ӛз 
шығармаларында  қазақтың  жетпістен  астам  мақал-мәтелін  қолданған»,  –  деген  пікірінен  білуге 
болады [4, 83]. 
С.Торайғыров мақал-мәтелдерді екі түрлі тәсілмен қолданған. Бірінші, халық мақал-мәтелдерін 
ешқандай ӛзгеріссіз пайдаланса, екінші кейбірін ӛз қажетіне қарай ӛңдеп қолданған. 
Тіл  дамыту  сабағында  ақын  С.Торайғыров  ӛз  шығармаларында  пайдаланған  қазақ  халқының 
мақал-мәтелдерінен де тапсырмалар беруге болады. Мысалы:  
І тапсырма. 1. Берілген мәтіннен мақал-мәтелдерді табу, олардың мағынасын түсіндіру:  
«Байтал  тұрсын  бас  қайғы»  молданың  бес  теңгелік  ақ  шапаны  да  әркімнің  қолында  кетті. 
«Бастан  құлақ  садақа»  астындағы  атынан  және  айырылып,  жаяу  үйіне  қашты.  «Ілем  деп  жүріп, 
ілігіп кетті» деген сол, әйтпесе, он теңге мен бір жақсы шапан кимеймін деген молда бишараның 
ойы бар ма еді?» 
2. Берілген мақал-мәтелдерді пайдаланып сӛйлемдер құрату. 
ІІ  тапсырма.  1.  С.Торайғыров  ӛңдеп,  ӛзгертіп  қолданған  мақал-мәтелдің  негізгі  нұсқасын 
табу: 
 
С.Торайғыров пайдаланған нҧсқа 
Мақал-мәтелдің тҥпнҧсқасы 
Жалғыз қаздың үні шықпас, 
Жаяудың шаңы шықпас. 
Жалғыздың үні шықпас, 
Жаяудың үні шықпас. 
Тоғыз қырлы, тоқсан сырлы. 
Сегіз қырлы, бір сырлы. 
 
Оқушылардың  ойлау  қабілетін  дамыту,  сӛздік  қорын  молайту  мақсатында  С.Торайғыров 
шығар-маларындағы  мақал-мәтелге,  нақыл  сӛз  түрінде  пайдалануға  лайық  жолдардан 
тапсырмалар беру де артық емес.  
Мысалы, ӛлең шумағынан нақылға, мақал-мәтелге лайық жолдарды табу: 
1. Мен қазақ, қазақпын деп мақтанамын, 
Ұранға «Алаш» деген атты аламын. 
Сүйгенім қазақ ӛмірі, ӛзім қазақ, 
Мен неге қазақтықтан сақтанамын. 
2. Жақсылық кӛрсем ӛзімнен, 
Жамандық кӛрсем ӛзімнен. 
«Тағдыр қылды» деулерді 
Шығарамын сӛзімнен. 
3. Дүние бәрі у екен, 
Мені алдаған қу екен. т.б. 
Қазақ тілі пәнінде жүргізілетін тіл дамыту сабақтарын әдебиет пәнімен байланыстыра отырып, 
кӛркем  әдеби  шығармалардан  үзінділер  пайдалану  оқушылардың  пәнге  деген  қызығушылығын 
оята-ры сӛзсіз. Ӛздеріне осындай іздену тапсырмалары берілсе, оқушылардың танымдық қабілеті 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Филология» сериясы, №2 (40), 2012 г. 
 
96 
 
дамиды,  зерттеушілік,  шығармашылық  әрекеті  артады,  сонымен  бірге,  белгілі  бір  заттар  мен 
құбылыстарды  салыстыра  отырып,  ұқсастық  пен  айырмашылықты  таба  білуге  машықтанады, 
заттарды  салыстыру,  сәйкестендіру,  қарама-қарсы  қою,  елестету  арқылы  логикалық  ойлау 
дағдысы қалыптасады. 
 
1. Ильин Е.Н. Урок продолжается. – Л.: Просвещения, 1973. – 67 б. 
2. Ақиқат. – 1993. – №5. – 83-85. бб. 
3. Торайғыров С. Сарыарқаның жаңбыры. – Алматы: «Жазушы», 1987. – 90 б. 
4. Кенжебаев Б. Сұлтанмахмұт Торайғыров. – Алматы: ҚазМем КӘБ., 1957. – 83 б. 
5. Торайғыров С. Қамар сұлу. – Алматы: «Атамұра», 2002. 
6. Торайғыров С. Шығармалар жинағы. – Павлодар: «Рухнама», 2003. 
7. Еспенбетов А. Уақыт ӛрнегі. – Алматы: «Інжу-маржан», 2005. 
 
Резюме 
В статье анализируются вопросы изучения творчество С.Торайгырова. 
 
Summary 
This article examines the issues of studying creativity S.Toraigyrov. 
 
СОВРЕМЕННЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОЦЕНКИ ЗНАНИЙ 
СТУДЕНТОВ И ПРОВЕДЕНИЕ ТЕСТИРОВАНИЯ 
 
С.А. Аскарова – к.ф.н., доцент, 
С.М. Копбаева – ст. преподаватель кафедры английского языка для 
специальных целей (гуманитарное направление) КазНПУ имени Абая 
 
Правильно  организованное  тестирование  достижений  студентов  дает  возможность 
преподавателю  точно  определить  уровень  знаний  студентов  в  изучении  иностранного  языка. 
Проанализировав  результаты  тестирования,  преподаватель  может  заметить  недостатки, 
допущенные  в  применении  методов  и  приемов  в  процессе  обучения.  Эта  работа  поможет 
преподавателю  улучшить  активностьи  качество  обучения.  Вот,  что  пишет  П.Олива:  «Тест 
определяет  не  только  знания  студентов,  но  также  оценивает  эффективность  объяснений 
преподавателя. Тесты выполняет и диагностическую функцию. Кроме этого, тест демонстрирует, 
где  у  студентов  возникают  трудности.  Тест  представляет  информа-цию,  которая  побуждает 
преподавателя  улучшить  процесс  объяснения  материала»  [1]  и  другое  опре-деление  тесту  дает 
методист  С.И.  Воскерчиан:  «Тест  –  кратковременное,  технически  просто  обстав-ленное 
испытание, проводимое в равных для всех испытуемых условиях и имеющее вид такого зада-ния, 
решение  которого  поддается  количественному  учету  и  служит  показателем  степени  развития  к 
данному моменту известной функции у данного испытуемого» [2]. 
Согласно вышеупомянутым определениям можно  выделить следующие  характеристики теста: 

 
Тест – это кратковременная проверка; 

 
Тест  дает  возможность  проверить  умения  и  навыки  по  использованию  определенного 
лингвис-тического материала как можно большего количества студентов за определенный период 
времени; 

 
Тест должен быть легко организован; 

 
Результаты тестов всегда объективны, так как тесты должны быть надежными и ценными; 

 
Будучи  кратковременными,  тесты  позволяют  преподавателю  проводить  их  так  часто, 
насколько это необходимо для диагностирования и стимулирования учебы студентов; 

 
Формы заданий в тестах должны быть довольно конкретными.                                         
Тесты составляются так, чтобы они стимулировали преподавателя, а тестируемый студент смог 
про-явить свои знания ответов на поставленные задачи. Ответы студентов  могут быть двух типов: 
«свобод-ные»  –  когда  они  дают  свой  ответ  и  «с  множественным  выбором  ответов»  –  когда  они 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Филология» сериясы, №2 (40), 2012 г. 
 
97 
 
просто  выбирают  ответы  из  двух  или  трех  альтернативных  вариантов.  В  связи  с  таким  делением 
тесты  называют  субъек-тивными  и  объективными  Многовариантные  тесты  считаются  наиболее 
эффективными  из  объективных  видов.  Они  состоят  из  двух  частей:  задания,  которое  определяет 
проблему  и  списка  возможных  ответов.  В  списке  возможных  вариантов  дается  только  один 
подходящий  ответ.  Остальные  содержат  ошибки  и  провоцируют  их.  Количество  альтернативных 
ответов не должно быть меньше четырех, чтобы избе-жать простого угадывания правильного ответа, 
и  они  не  могут  быть  более  пяти,  чтобы  не  занимать  мно-го  времени  на  обдумывание  ответа. 
Некоторые  методисты  считают,  что  многовариантные  тесты  слиш-ком  примитивны,  потому  что 
студенты не думают над своим собственным ответом, а просто выбирают. Это не совсем правильно. 
Перед тем, как сделать правильный выбор студент должен вспомнить воз-можные ответы, сравнить 
их  с  данными  ответами,  проанализировать.  Психолог  А.Р.  Луриа  в  связи  с  этим  отмечает,  что 
выборочные тесты требуют не простой подстановки, а выбора, основанного на осо-знанном анализе 
предлагаемых  вариантов  ответа.  Такой  процесс  выбора  наиболее  вероятного  решения  тестовой 
задачи  на  основе  сознательного  перебора  вариантов,  т.е.  на  основе  логики  рассуждения,  обес-
печивает развитие у обучающихся аналитического мышления. 
Многовариантный  тип  теста  это  довольно  адекватное  средство  проверки  на  начальном  этапе 
опоз-навания.  Но,  чем  ниже  уровень,  тем  труднее  найти  подходящие  неверные  варианты  для 
усложнения  множественности  выбора.  Чтобы  проверить  усвоение  материала  и  степень  развития 
навыков  можно  использовать  так  называемые  тесты  на  память.  Студенту  следует  вспомнить 
языковой материал и самому дать ответ без бумажки. Студент думает, какой дать ответ и в связи с 
этим подобные тесты можно назвать работами со свободными ответами. Однако следует признать, 
что «свобода» в этих тестах лимитирована и зависит от рассматриваемой ситуации. 
Размер теста зависит от формы, уровня знаний и учебного материала. Размер теста не должен 
быть  большим,  текущие  тесты  планируются  на  2-3  минуты.  Время  на  проведение  итоговых, 
заключитель-ных тестов от 10 до 30 минут. 
Желательно,  чтобы  текущие  тесты  студенты  корректировали  сами,  в  аудитории  используя 
ключи, подготовленные к каждому тесту. Таким образом, у студента есть возможность исправить 
ошибки  сразу  после  выполнения  теста.  Второй  критерий  надежность.  Если  работа  дает 
одинаковый результат в первый день и в следующий, т.е. результат стабильный, это достоверный 
тест. Время, затраченное на проведение теста очень ценно. За час мы проверяем то, что изучалось 
за месяц, год или несколько лет. Тесты исполнимы, если любой преподаватель, даже специально 
неподготовленный  может  управ-лять  проведением  с  легкостью,  не  применяя  сложное 
оборудование. 
Тестирование  и оценка  знаний студентов в изучении языка  очень  важный процесс. Студенты 
при-выкают  работать  систематически  над  тематическим  словарем.  Проблема  обучения 
заключается  не  в  том,  чтобы  ввести  материал  в  мозг,  а  в  том,  как  вывести,  когда  он  нужен  для 
говорения, понимания, чтения и письменной речи. Проблема менее всего в сохранении материала, 
чем  в  доступности.  Через  тестирование  каждый  студент  может  показать,  как  он  может 
воспользоваться тем, что  выучил. Хотя,  тесты используются для оценки достижений  в  изучении 
языка,  они  также  выполняют  функции  обуче-ния.  Каждый  тест  помогает  студенту 
сконцентрироваться  на  конкретном  материале  и  языковых  навы-ках  и  способствует  успешному 
овладению.  Тесты  сопровождаются  оценкой  знаний  каждого  студента  и  стимулируют  желание 
учиться.  Оценка  это  важная  часть  обучения,  это  процесс  определения  уровня  достижения 
поставленных задач. Когда студенты готовятся к экзаменам или текущим тестам, препо-даватель 
не  только  помогает  им  довести  уровень  владения  языком  до  необходимого  по  требованиям,  он 
также знакомит их с различными типами тестов, которые их ожидают, учит, как успешно выпол-
нить задания. Студентов можно подготовить к предстоящим тестам и экзаменам, применяя разно-
образные способы проведения: 
1.  Подготовка  к  различным  тестам.  Мы  можем  помочь  понять  цель,  поставленную 
составителем, показать шкалу используемых оценок и объяснить, как достичь успеха. Мы можем 
научить  их  эффек-тивным  методам  достижения  решения  задач.  После  заполнения  теста  можно 
показать, какие баллы получит по результатам ответов студент сдающий экзамен, а самое главное 
почему. 
2.  Обсуждение  экзаменационных  навыков.  Большинству  студентов  полезно  напомнить  о 
необхо-димых навыках, без которых большая часть работы будет напрасной. Например, такие, как 
правиль-ное  изучение  поставленной  проблемы,  затем  повторное  чтение,  чтобы  убедиться,  что 
следует сде-лать, Студентам нужно тщательно проверить работу перед завершением выполнения. 
Надо задать темп, чтобы не израсходовать время на выполнение только одной части экзамена или 
теста. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Филология» сериясы, №2 (40), 2012 г. 
 
98 
 
3. Обеспечение  автономии.  Хотя мы  можем провести  подготовительную работу в  аудитории, 
нуж-но объяснить, что шансы будут выше, если они будут учить и повторять сами, читать больше, 
слу-шать  больше,  выполнять  самостоятельные  упражнения,  пользоваться  словарями  и  другими 
средства-ми, чтобы пополнить свой словарный запас. 
4. Тесты  не  должны  превращаться в скучное  и  напряженное  занятие.  Студенты  могут и сами 
сос-тавлять  тесты,  основанные  на  пройденном  материале.  Эти  тесты  можно  дать  другим 
студентам, что-бы посмотреть насколько правильно, они написаны, и насколько они сложные. Эта 
работа поможет студентам понять цели выполнения тестов и тех, кто их пишет. 
Оценка  тестов.  Конечно,  надо  оценивать  работы  объективно.  Оценке  работы  студентов  тоже 
надо  обучать.  Надежнее,  если  просматривают  работы  более  одного  преподавателя.  Чем  больше 
преподава-телей  проверили  тест,  тем  выше  возможность  точности  в  оценке.  В  некоторых 
университетах к этой работе привлекают модераторов, чья работа заключается в контроле работы 
проверяющих, в провер-ке соблюдения общих экзаменационных стандартов. 
В разные периоды нашей преподавательской карьеры мы составляем тесты и экзаменационные 
вопросы  для  тех  студентов,  которых  мы  обучаем  и  оцениваем  выполненные  работы.  Они 
меняются  от  текущего,  проводимого  в  конце  недели    до  заключительного,  проводимого  в  конце 
семестра или года. Перед тем, как составить тест и дать его студентам надо определить контекст, в 
котором  он  прово-дится.  Необходимо  определить,  сколько  времени  потребуется  на  его 
проведение,  когда  и  где  прово-дится,  сколько  времени  отводится  на  оценку  работы.  Важно, 
составить список проблем, которые  будут внесены в тест и точно написать поставленную задачу. 
Тестирование  и  оценка  знаний  студентов  важная  и  существенная  часть  процесса  обучения 
студен-тов  иностранному  языку,  требующая  творческого  и  профессионального  отношения 
преподавателя  и  студентов,  способствует  дальнейшему  улучшению  навыков  и  умений  в 
правильном овладении все-стороннего подхода к освоению всех видов речевой деятельности.   
 
1. Рогова Г.И., Методика обучения английскому языку, – М.: Просвещение, 1983. 
2. Хармер Джереми, Преподавание английского языка, – Longman: Кембридж, 2001.  
3.  Бим  И.Л.  Методика  обучения  иностранным  языкам  как  наука  и  проблемы  школьного 
учебника, – М.: Рус-ский язык, 1977. 
4. Пассов Е.И. Основы методики обучения иностранным языкам, – М.: Русский язык, 1977. 
 

жүктеу/скачать 1,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: