Гімелер, аудармалар

323
БӨЛІМ МАҚСАТЫ. ЖАРАТЫЛЫСТАҒЫ ДАҒДЫЛЫҚ. 
ӨЛКЕТАНУ ТУРАЛЫ
Бір-бірімен тығыз байланысты осы мақалалар топтамасы тұңғыш 
рет «Жаңа мектеп» журналының 1929 жылғы 11-санында жарық 
көрді. Мақаланың бас жағына «Мұхтар» деп қол қойған.
Мақалалар топтамасында М. О. Әуезов журналда ашылып 
отырылған «Аймақтану, білім арттыру» атты бөлімнің негізгі 
мақсаттарын айта келіп, өлкетану (аймақтану) ісінің маңызы мен 
міндеттерін ашып көрсеткен. Өлкетанудың басты мақсаты, автордың 
пайымдауынша, Қазақстанның тарихы мен мәдениетін, оның табиғи 
байлықтары мен шаруашылығын жан-жақты зерттеу болып табыла-
ды. Бұл іске әртүрлі дәрежедегі мектептер мұғалімдерінің, жалпы сау-
атты адамдардың тікелей қатысуы қажет екендігі айтылады.
Мақала 1930 жылғы сәуір айында өткен Қазақстан 
өлкетанушыларының (ай мақ танушыларының) Бірінші құрылтайының 
қарсанында жазылып, жа рияланған.
К. Нұрпейісұлы,
Қазақстан Республикасы Ғылым академиясының корреспондент
мүшесі, тарих ғылымдарының докторы

324
ӨЗ ЖАЙЫМНАН МАҒЛҮМАТ
М. Әуезовтің осы өмірбаяндық мақаласы өз архивінен алынып 
(382-папка, 1–6-бет), елу томдық академиялық толық басылымға 
ұсынылып отыр.
Мақала – Смағұл Сәдуақасовтың сұрағына жауап ретінде жазылған. 
Жиырмасыншы жылдардың екінші жартысында ол танымал ақын-
жазушыларға алты сұрақ қойып, олардың өмірі, шығармашылығына 
қатысты деректер жинаған екен. Жазушы мақаласының соңына 
«Мұхтар, Ленинград, ғинуардың 29-ы», сыртына «Өз жайымнан 
мағлұмат» деп жазыпты, осыны тақырып ретінде қолдандық.
Жазушының отызыншы жылдарға дейінгі шығармаларынан 
сақталып қалған қолжазбалар жоқтың қасы десек, «Өз жайымнан 
мағлұмат» – сол аздың бірі. Сол кезден бүгінге жеткені «Хан Кене» 
пьесасының араб әрпінде жазылған бірінші нұсқасы, осы туындысын 
өзінің орыс тіліне аударғандағы қолжазбасы мен қырғыздың батырлық 
эпосы «Манасты» зерттеп жүрген кезінде Бішкек пен Ыстықкөл 
маңайындағы ауылдарда болғанда көрген, естігендері, манасшы-
лардан тыңдаған жырлары жазылған шағын блокнот қана. Бұлардан 
басқа бұл кезеңнен жарияланғандарының да, жарияланбағандарының 
да түпнұсқалары біржола жоғалған. Бұлардың ішінде Қызылордада 
1927 жылы басылып шыққан «Әдебиет тарихының» 2-кітабы, «Жетісу 
қазақтарының фольклоры» деп аталатын үлкен монографиясы, 
Кронның «Мстислав Удалой» пьесасының аудармасы болса, тағы да 
қандай туындыларының жоғалғандығы осы өмірбаяндық жазбасынан 
көрінеді. 1930 жылы қамауға алынғанда, бүкіл кітап, қолжазбалары 
қолды болды.
Ал осы «Өз жайымнан мағлұматтың» жазушының өзіне қайтып 
оралуынын айта кетерлік тарихы бар. Елуінші жылдардың аяғына 
таман Мәскеуде С. Сәдуақасовтың жұбайы Елизавета Әлиханқызы 
Бөкейханова Мұхаңа бір бума қолжазбалар табыс еткенін Ләйла 
Мұхтарқызы айтады. Смағұл дүниеден өткеннен кейінде бұларды 
ешқайда тапсырмай, жоғалтпай Елизавета сақтап келген де, Әуезовке 
тапсырғанды жөн көрген. Қазақстаннан кетуі, қызметіндегі өзгерістер 

325
оған әу бастағы жоспарларын жүзеге асыртпаған секілді, оның 
үстіне, көп ұзамай дүниеден де өтіп кетті. Қазақстанның мәдениеті, 
тарихы, шаруашылығы, тағы басқа салалары жөнінде жазып жүрген 
мақалалары мен көркем шығармалары аз емес еді. Елизавета тапсырған 
қолжазбалардың ішінде оның кейбір мақалалары мен «Сәрсембек» 
деген романы да бар. Алты сұраққа М. Әуезовтің «Өз жайымнан 
мағлұматы» сияқты Жүсіпбек Аймауытов, Ілияс Жансүгіров, Сәбит 
Мұқановтар жауап қайтарған. Бұлардан басқа Ж. Аймауытовтың 
«Ақбілек» романын, Бернияз Күлеевтің бір томдық өлеңдер жинағы 
мен Сұлтанмахмұт Торайғыровтың поэзиялық туындыларының 
қолжазбаларын айта кетуге болады. Ал Торайғыровтың қолжазбаларын 
оның екі томдық шығармалары жинағын бастыруды дайындап 
жүргенде ғалым Ысқақ Дуйсенбаев Ләйла Мұхтарқызынан уақытша 
пайдалануға сұрап алған болатын, артынан ол қайтыс болып кетті де, 
қазір сол қолжазбаның қай да екендігі белгісіз күйінде қалып отыр. 
Смағұлдың «Сәрсембегі» ұзын ша енсіз қағазға түсті қаламмен араб 
әрпінде жазылған, Аймауытовтың қолжазба ларындай емес, бұларды 
айырып, ажыратып оқу мүлде қиындық тудырады.
1. 67-бет. 

жүктеу/скачать 4,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: