Әл-фараби атын да ғы Қа зақ Ұлт тық уни вер ситеті жоғары мек теп

6.1. Жо ға ры мек теп – әлеу мет тік инс ти тут ре тін де 
115
ри ал дық кө мек бе ру мүм кін дік те рі бо луы шарт. Мұ ны: оқу – ең-
бек – ма ман дық тіз бе гі ар қы лы тү сін ді ру ге бо ла ды. Қа зір гі за ман 
пе да го ги ка сы мек теп тер дің қо ры тын ды нә ти же сі ре тін де өмір лік 
жә не кә сі би өзін-өзі бас қа ру ды са най ды. Өмір лік өзін-өзі анық тау 
ма ман дық ты та бу мен шек тел мей ді, бі рақ бұл тұл ға ның әлеу мет-
ті жә не пси хо ло гия лық күйіне жо ға ры сы нып тар да орын ала тын 
ма ман дық ты таң дау әре ке ті үл кен рөл ат қа ра ды. Кә сі би өзін-өзі 
бас қа ру жал пы көз қа рас тар ға, да му ға, жо ғар ғы сы нып оқу шы сы-
ның ұстаны мы на, бас қа да көп те ген фак тор лар ға, со ның ішін де 
кә сі би ба ғыт та лу дың қыз ме ті не бай ла ныс ты. Ке ше гі жо ға рғы сы-
нып оқу шы сы – бү гін гі жо ға ры мек теп сту ден ті. Мек теп бер ген 
түп кі лік ті бі лім мен тәр биені жо ға ры мек теп жал ғас ты ра ды, жа ңа 
бі лім дер мен то лық ты ра оты рып, ма ман даяр лап шы ға ра ды. Яғ ни 
жо ға ры мек теп әлеу мет тік инс ти тут ре тін де қыз мет ат қа ра ды. 
Кә сі би ба ғыт қа жә не мек теп тү лек те рі нің әрі қа рай ғы әлеу-
мет те ну ге бай ла ныс ты мә се ле ні ше шу дің бір фак то ры ре тін де 
бі лім алу шы лар дың ең бе гі, ең бек пен оқы ту жә не пе да го ги ка лық 
про цес те тәр бие леу бо лып та бы ла ды. Ең бек пе да го ги ка лық құн-
ды лық та, пе да го ги ка лық құ рал дар да бо лып та бы ла ды. Ең бек ті 
оқы ту про це сі не қо су идеясы ХVІІ-ХVІІІ ға сыр лар да қа лып та-
сып, ХІХ ға сыр лар да да мы ған, ал ең бек тің кө ме гі мен оқы ту бі-
лім бе ру про це сі нің бір бө лі гі ре тін де ХХ ға сыр да бар лық жер де 
дер лік мін дет ті бо ла бас та ды. Ке ңес тік мек теп бі лім бе ру дің бі лім 
алу шы лар дың ең бе гі мен бай ла ныс прин ци пі нің не гі зін де са лын-
ған бо ла тын, ол бір тұ тас ең бек мек те бі деп, кейін нен по ли тех ни-
ка лық мек теп деп ата лын ды. 
Жо ға ры мек теп оқы ту шы ла ры үш ка те го рияға бө лі не ді. Бі-
реуле рі сту де нт тер мен тәр бие леу жұ мы сын ар найы ұйым дас ты ру 
қа жет ті гін мой ын да май ды. Бас қа ла ры ол тәр бие леу қыз ме ті мен 
сәй кес оқы ту про це сі ке зін де жү зе ге асу ке рек деп айт са, үшін-
ші ле рі жо ға ры мек теп жағ дайын да мұн дай жұ мыс тың қа жет ті гі 
мол, өйт ке ні оқы ту про це сі тәр бие леу дің көп те ген мін дет те рін 
орын дау ға мүм кін дік бер мейді. 
Сту де нт тер мен ауди то риядан тыс тәр бие леу жұ мы сы оқы ту 
про це сі мен бай ла ныс қан өзін дік ка те го рия ре тін де қа был да ну ке-

6-бөлім. Жо ға ры мек тептегі тәрбие жұмыстары
116
рек. Тәр бие леу мен оқы ту дың мақ са ты ор тақ – бо ла шақ мұ ға лім-
про фес сио нал дың же ке тұл ға сын қа лып тас ты ру. Алай да тәр бие-
леу оқы ту про це сін жал ғас тыр майды, оны қо сым ша са бақ тар ға 
ті реуге бол майды. Тәр бие леу адам ның қа лып та су ына әсер ете-
ді. Со ны мен қа тар ол бір уа қыт та қо сым ша мін дет ті орын дайды, 
бо ла шақ мұ ға лім дер ді бір тін деп мек теп те тәр бие леу жұ мы сын 
ұйым дас ты ру ға дай ын дай ды. 
Өзін дік ка те го рия ре тін де қа был да на тын жо ға ры мек теп те гі 
тәр бие леу жұ мы сы өзін дік мақ сат пен бас қа ры ла ды – бо ла шақ 
мұ ға лім нің же ке тұл ға сы ның ин ди ви ду ал ды ғы на жү гі не оты-
рып, жан-жақ ты да муы. Бұл мақ сат тек бөл шек теп оқы ту про-
це сін де жү зе ге аса ды, өйт ке ні оқы ту дың өзін дік мақ са ты бар, ол 
оқу жос пар ла ры жә не бағ дар ла ма ры ше гін де ға на бо ла ды. Ал 
ауди то риядан тыс сту де нт тер ді тәр бие леу жұ мы сы бұл мақ сат ты 
орын дау үшін бар лық мүм кін дік тер ге ие. Олар дың жү зе ге асуы 
сту де нт тер дің же ке тұл ға сы ның жан-жақ ты қа лып та су ына әре кет 
ете ді. 
Тәр бие леу­
–
­
пе да гог тың сту де нт тер мен өза ра әре кет те су дің 
ар найы ұйым дас ты рыл ған, мақ сат қа ба ғыт тал ған пе да го ги ка лық 
про цесс, со ны мен қа тар сту де нт тер де саяси, өне ге лік, эс те ти ка-
лық, фи зи ка лық қа сиет те рін қа лып тас ты ру мақ са ты мен алуан 
түр лі әре кет ті ұйым дас ты ру дың жүйесі. 
Тәр бие леу – тәр бие суб ъек ті ле рі нің бел сен ді лі гі мен, әре ке ті-
мен бай ла ныс қан күр де лі пе да го ги ка лық про цесс. Ол же ке тұл ға-
ның ин тел лек ту ал ды, эмо ционал ды, фи зи ка лық са ла ла рын да ғы 
өз ге ріс тер ді, оның бай ыты лу ын жә не же тіл ді рі луін есеп ке ала ды. 
Сту де нт тер ді тәр бие леу тұ тас ұйым дас ты рыл ған про цесс ре-
тін де бел гі лі бір заң ды лық тар мен прин цип тер ге не гіз де ле ді. 
Тәр бие заң ды лық та ры
–
­
тәр бие про це сін де гі мән ді, ор нық ты 
бай ла ныс тар, олар дың жү зе ге асы ры луы оның жү рі сін, ба ғы тын 
жә не өнім ді лі гін арт ты ра ды. 
Тәр бие нің ба ғыт та луы, оның мақ сат та ры жә не маз мұ ны, өне-
ге лік-эс те ти ка лық құн ды лық та ры қо ғам сұ ра ны сы мен ал дын ала 
анық та ла ды. Тәр бие леу сту де нт тер ді оқы ту мен ор га ни ка лық түр-
де бай ла ны са ды, ол ор тақ мақ сат қа – бел гі лі бір тип тің же ке тұл-

6.1. Жо ға ры мек теп – әлеу мет тік инс ти тут ре тін де 
117
ға сын қа лып тас ты ру ға жү гі не ді жә не жо ға ры мек теп те про фес-
сио нал ды түр де ба ғыт та ла ды. Тәр бие леу дің про фес сио нал дық 
ба ғы ты сту де нт тер де пе да го ги ка лық ба ғыт тың қа лып та су ын да 
жә не пе да го ги ка лық әре кет ке құн ды лық ре тін де қа рауда кө рі ніс 
бе ре ді. Оның оп ти мис тік ба ғыт ты лы ғы сту де нт тер де оң бас тау-
лар алып ке ле ді. Әр бір сту де нт ті жақ сы лап зерт теп, оның әл сіз 
жә не күш ті жақ та рын, қа сиет те рін бі лу ке рек.
Тәр бие леу нә ти же лі лі гі бір уа қыт та сту дент же ке тұл ға сы на 
әсер ету дің вер бальды жә не вер бальды емес фор ма ла ры на бір дей 
жү гін ген кез де ар та ды. 
Қа зақ ті лін де әдеп ті лік, сы пайы лық, ізет-
ті лік де ген сөз дер дің түп ма ғы на сы бір. 
Ол – адам гер ші лік. Яғ-
ни ата-ана ны құр мет теу, үл кен ді сый лау, шын шыл жә не әді лет ті 
бо лу, сон дай-ақ адам ның көп ші лік ал дын да өзін-өзі ұс тай бі луі. 
Адам гер ші лік адам зат қо ға мы ның да му та ри хы ар қы лы қа лып та-
сып, әр бір дәуір дің өзін дік қай шы лық та ры мен бі те қай на сып, әлі 
де же ті ліп ке ле ді. Жо ма рт тық, ба тыл дық, шын шыл дық, сы пайы-
гер ші лік, әділ дік пен дос тық, ар мен на мыс жә не т.б. адам гер-
ші лік ка те го рияла ры со нау кө не дәуір ден бас та лып, кү ні бү гін ге 
дейін өз ма ңы зын еш жо ға лт пай ке ле ді. Со ны мен бір ге адам зат-
тың іш кі ру ха ни адам гер ші лік дү ниесі нің не гіз гі фор ма ла ры – 
үміт, се нім жә не ма хаб бат үне мі да му үс тін де. 

жүктеу/скачать 5,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: