Әдебиет теориясы. 1-том

білмейтін. Шынтуайтына келгенде, Грейс сол кезде: «Нейлге үйленсем бе,
əлде Моридің етегінен ұстағаным жөн бе?» – деп бас қатырып жүрген.
Оның санасында тартымды, бірақ анасына ұқсаған əрі əдепсіз жайттарға
ұрындыратын тұрлаусыз ұлдың ба, жоқ əлде, өз əкесін еске салатын буржуа
ұл, өзіне үйленгісі келген жігіттің қолынан ұстағаным жөн бе деген таңдау
тұрды. Манроның өз ұластырушысы («Енді бұл жер ауылға айналды»)
ОСЫ ШАҚТА сипатталған, СЫРТҚЫ, АШЫҚ жəне БЕЙТАРАП, себебі ол
өткен өмірді асықпай, баппен əңгімелейді. Менің тəжірибемдегі
оқырмандармен салыстырғанда, Манро алда кездесер бұралаңдарға көз
жұма қарамайды. Алайда ол өткелдер мен тығырыққа қатысты баяндау
ұғымдарының жүйесін тануға бей-жай қарауы мүмкін деген күдік ұялатуы
да кəдік. Ол мұны шығармасында бір рет пайдаланып көреді де, əрі қарай
қолданады. Грейстің Нейлмен бірге жүріп өткізген күні – классикалық жол
оқиғасы. Кейіпкерлердің таңдауы түскен жолдар сериясы, жаңа аумаққа
ену, жаңа білімді санаға тоқу (жол бойы Грейс көлікті қалай «айдау
керектігін» үйренеді), сонымен бірге бағыттар сериясы. Бірақ мұнда əңгіме
өзінің құрылған жүйесінен кеңдеу. Ұғымға жеңіл болу үшін мұны,
Пикассоның портреті оның иконографиясынан ауқымдырақ еді деп
салыстырып кеткен де жөн шығар. Сонымен, менің жүргізген тəжірибем
«Құштарлық» 
əңгімесінің осы «кеңдеу» ұғымын анықтай түсе ме?
Мен осы уақытқа дейін əңгіменің кіріспе бөліміне жіті назар аударып
келдім. Енді рұқсат болса, əңгіменің соңына көңіл бөлейік. Бір жолдық бос
орын тастаған соң, əңгіме төрт абзацпен аяқталады. Мұны эпилогтың бір
түрі делік, бірақ оқиға əрекеті сəл кейінірек жүзеге асады. Грейс Моридің
атастыру жайлы ұсынысын қабылдамай, оған хат жолдайды. Осы арқылы
Грейс өзін Нилмен бірге ауылға сапар шегуге мəжбүр екеніне сендірді.
«Жоқ, – дейді ол, – менің сондай барғым келді» (196; бастапқы екпіні).
Бірақ қазір оған басқа ұсыныс жасалмақ; ол – бас тартқан жағдайда біраз
əуреге салатын мистер Треверстің ұсынысы. Мистер Треверс Грейстің
қолына чегі бар конверт ұсынады. Ондағы ойы – Грейстің Моримен
арақатынасын үзіп қана қоймай, сонымен бірге миссис Треверспен де
достық қарым-қатынасын үзуі үшін іштей алдарқатып өзіне тарту.
Қысқасы, Треверс əулетіне қатысты кез келген байланысты үзгенін
қалайды. Треверстер əулетінің арасында Грейс – жағымсыз адам (
persona
non grata
).
Бұрын
Грейске бəрі құшағын айқара ашатын. Сол бір көңілсіз өткен
Ризашылық Күні, Треверстің үйінде Грейс аяғын абайсызда жарақаттап

алып, өзін ауруханаға жеткізуге бəйек болып жүрген (
charismatic
) Нилді
күтіп отырған. Осы оңаша сəтті пайдаланып, миссис Треверс ешкімге сыр
білдірмей, Грейстен Нилді ішкілікті қоюға, оның жын-шайтан жайлаған
мекеннен бойын аулақ салуға көндіруді өтінді. Кейінірек, ауруханадан
Моримен (ол Грейсті өзіне қайтармақ оймен келген) емес, Нилмен бірге
кетуге бел байлаған. Нил өзін қолтықтап, емен-жарқын жүрек елжіретер
əңгіме айтқан соң сезімге берілген ол (онда ішкі түйсігімен етене
байланысты сезеді), Грейс, миссис Треверстің тапсырмасын былай
қойғанда, ақыры өзінің болашақ жарына ғана емес, Нилдің əйеліне де
опасыздық жасайды. Бұл байланыстың соңы – үмітін үзген Нил,
шарасыздықтан өз-өзіне қол жұмсауға мəжбүр болады. Енді Грейс бұл
жағдайға Нилдің өлімін ішкіліктен көретін мистер Треверстің көзімен
қарай бастайды. Мистер Треверс – жүйке күйзелісінен дəрінің көмегімен
емделіп, айығуға болады, қысылып-қымсынудан айла асырып арылуға
болады, қайғы-қасіреттен «демалысқа ... жылы жаққа кетіп қалып» айығуға
болады деп санайтын адам (196). Əңгіме оның Грейсті өз ыңғайына
жыққысы келетін ұсынысы туралы 7 сөйлеммен жəне Грейстің оған берген
жауабымен аяқталады.
Əлгі жағдай Грейстің сол жазда қызметші боп жұмыс істеп жүрген
қонақүйде болады. Бұл – Грейстің Нилмен бірге өткізген, таңдай қағып,
тұла бойды шымырлатар ғажап саяхатынан кейінгі, көп ұзамай Нилдің
өзіне қол жұмсағаны туралы жаңалықты естігендегі сəт болатын. Мистер
Треверс Грейстің оралымсыз іс-əрекетін жуып-шайып, ретке келтіру үшін
оған келеді. Оның кейпі суреттелгендей «сыпайы əрі іскер, өзіне бек
сенімді, сабырлы, қатқыл емес» (196). Сауалнамада мен əлгі 7 сөйлемді
қаз-қалпында, бірақ орнын ауыстырып тізіп шықтым, оны «Сөйлемнің
орын тəртібі» деп атаймын. Мен сөйлемдерді жайдан-жай араластыра
салғаным жоқ, қайта, түпнұсқа мəтінге мағыналы контраст ұсынатындай
етіп реттедім. Алғы сөзде оқырмандарға Моридің əкесі мистер Треверс
Нилдің өлімінен кейін Грейсті көруге келгенін түсіндіріп өттім.
Сауалнамадағы сөйлемдерді мынадай тəртіпте орналастырдық:
Т-1. Оның қолын қысып, қоштасып тұрып, конвертті ұстатты.
Т-2. «Екеуміз де бұны қуанышыңызға пайдаланарсыз деген үміттеміз», – деді ол.
Т-3. Сосын ол кетуі керек екенін, əлі де шаруалары көп екенін айтты.
Т-4. Чек мың долларға жазылыпты.
Т-5. Бұл ақша сол кезде оған жаңа өмір бастау үшін жеткілікті қомақты қаржы еді.
Т-6. Оған сол кезде қайтарып жіберу немесе жыртып тастау туралы ой келген болатын, ал кейде
дəл солай істегенім жөн деп те ойлады.
Т-7. Дегенмен бəрібір олай істей алмас еді.

1-сурет. Сөйлемнің орын тəртібі
Əрбір респондентке əңгімені аяқтау үшін сауалнамадағы сөйлемдерді өз
ыңғайына қарай құруға, яғни үйлесімді етіп жеке-жеке реттеу үшін өз
сөйлем тəртібін жасауға тапсырма берілді. Маған өзімнің балама сөйлемдер
тəртібін ойластыруыма болар еді. Ондай жағдайда бұл барып тұрған
көзбояушылық болып шықпақ. Өзім іздеген жауапты табу мүмкіндігінен де
айырылар едім. Маған студенттердің оқиғаны баяндаушы ретінде əрекет
еткені, алдағы мəтін үзіндісінен (бұл жолы басынан емес, соңынан) шешім
шығарғаны керек болды. Содан кейін осы үзінділерді пайдалана отырып,
ұласқан шағын əңгімеде (

жүктеу/скачать 5,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: