Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| серіктестікке
қол жеткізеді, бірақ айқындықты жоғалтып алудың болмашы қатеріне ілігеді. Екінші жағдайда ол барынша диссоциацияға тап келеді де, қол жеткізген жоғары айқындығы тұтастықты емес, тек қана бөлінуді, ажырауды мақұлдай түседі. Сөйтіп, сын екі түрлі мүмкіндік арасында құбылып тұрады: түсінусіз одақ жəне одақсыз түсіну. Мен оқып жатқан дүниеммен тұтастай бірігіп кететінім соншалық – тіпті өз санамды ғана емес, шығармада тіршілік етуші өзге сананы да жоғалтып алуым мүмкін. Оның жақындығы жолымды бөгеп, мені соқыр етеді. Бір жағынан, өзім қарастырып жатқан дүниеден өзімді толықтай бөліп ала алам, арақашықтыққа бөліну өзім ешқашан қарым-қатынас құрмаған болмыстың қырларымен байланысты деп ойлаймын. Дəл осы кезде де, басқа уақытта да оқу барысы мені эгоөзектік пиғылдан айықтырды: өзгенің ойы маған ұялайды я болмаса ізімнен қалмайды, біріншісінде мен өзімді жат əлемде жоғалтып алам, ал екіншісінде біз арақашықтықты сақтай отырып, бірегейліктен бас тартамыз. Əсіре жақындық пен əсіре алшақтық ( extreme closeness and extreme detachment ) екеуі де мені толыққанды сыни əрекеттен көп ұзатпай сүріндіретін, ұқсас трагедиялық ықпалға ие. Бұл оқу мен тілдің дəнекер болуымен оқылған шығарма екеуміздің арамызда өзара екі жақты қанағат табуға сүйенген тылсым қарым-қатынасты зерттеу болып шығады. Əсіре жақындық ( extreme proximity ) пен əсіре алшақтықтың екеуі де азды- көпті кемшіліктен ада емес. Сезімдік ой туындының жүрегіне дереу орнығып алып, өз өмірімен бөлісетін өзіне ғана тəн ерекшелікке ие болса, айқын ой өз объектілерін дəлдіктің, ұқыптылықтың ең жоғарғы деңгейімен безендіретін артықшылықты меншіктейді. Бұл жерде ішкі сəулеленудің екі түрі ажыратылады я болмаса өзара эксклюзивті сипат табады: сезім арқылы ену мен сəулемен шағылысқан сана арқылы ену. Енді бұл сыни пайымның екі түрін бір-біріне қарсы қойғаннан гөрі бір уақытта қолданбай (мұндай тəжірибе мүмкін емес), қандай да бір жолмен оларды, кем дегенде, өзара түсіністік жағдайда біріктіріп, алма-кезек қолдануға болар ма еді? Енді соған келейік. Бұл – Жан Старобинскийдің бүгінде қолданып жүрген тəсілі. Мысалы, оның еңбектерінен Морис Бланшомен байланыстыратын мəтіндерді табу қиынға соқпайды. Бланшо секілді, ол да қайталанбас айқындық пен алшақтықты терең сезінуді ашып көрсетеді. Дегенмен ол Бланшоға тəн пессимизмнен бас тарта қоймайды. Керісінше, оптимизмге бейіл. Кей уақытта тəтті сезімге бөлейтін утопизмге де бой алдырады. Бұл тұрғыдан алғанда, Старобинскийдің интеллекті экстатикалық бақыт қойнауында бір- бірін ұғуға мүмкіндік беретіндіктен, барша болмыстың бір-бірінің алдында мейлінше таза болуына барынша мəн беретін Руссоның интеллектіне ұқсас. Бұл көзқарас бойынша, сынның идеалы көше мерекесі ( fête citadine ) немесе ауыл мерекесі ( fête champêtre ) арқылы анық берілмей ме? Мереке кезінде барлығы бір-бірімен араласып, жүректер кітап секілді ашық болатын орта мен сəттер бар. Кітапты оқу барысында да дəл осындай жағдай, өте шағын ауқымда болса да, жүзеге асып жатпайтын ба еді? Белгілі бір болмыс саған ішкі əлемін ашқандай болып, өзге болмыс мұндай жағдайларға тəнті болғандай сəттер болады ғой енді… Ендеше, Старобинскийдің сынынан музыканың мөлдір ырғағын, түсіну кезіндегі шынайы лəззат сезімін, енуші интеллекті мен оны қарсы алушы интеллект арасындағы кемел сезім толқынын жиі кездестіреміз. Үйлесімнің мұндай сəтінде сыртта да, іште де ешқандай сыртқа тебу болмайды. Бланшоның ойынша, кемел мөлдірлікке жету айырылысуға ұластырмайды. Керісінше, Старобинский үшін мұның бəрі керемет келісім, ортақ қуаныш, түсіністік жəне түсінуден лəззат алу саналады. Бұған қоса, мұндай лəззат алу түрі қанша жерден интеллектуалды болса да, бұл жерде тек қана сананың лəззаты болып есептелмейді. Өйткені автор мен сыншы арасында қалыптасқан мұндай деңгейдегі қарым-қатынас мұнтаздай саналар арасындағы қатынас болып саналмайды. Мұның орнына, кемелдікке ұласқан болмыстар арасындағы қатынас пен олардың физикалық тіршілігінің ерекшеліктері түсіністік үшін кедергі болмайды. Керісінше, өзара түсіністікті арттыратын əрі құпиясын ашу қажет түпнұсқа тілдің қосымша белгілерінің кешеніне айналады. Сыншыдан гөрі дəрігерге көбірек ұқсайтын Старобинский үшін жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|