Бала психикасычың дамуындағы сензитивтік кезеңі

21 
бара жатыр бұл мысал әуелгі кездегі жастардың өмірі үлкендерге қарағанда өзінше 
сензитивтік кез екеніне дәл бола алады.
Бірақ сензитивтік кезең тек осылай болып келмейді. Кейде тиісті қабілеттіктің 
айқын білуіне де байланысты. Бастауыш мектеп жасындағыларды /7-10/ алсақ,бұларда 
мұғалімнің айтқанына сын көзімен қарау онша кезеспейді. Аузынан шыққан сөздерінің 
бәріне сенеді. Осыны пайдаланып, бұл жастағыларға көп мағулматтарды ұқтыруға 
болады. Ал егер осы мезгілді толық пайдаланбаса, алдағы кезде баланы оқыту қиынға 
соғады. Осы жастағы балалар еңдігі жас кезеңіне /11-16/ көшкенде, бұрынғыдай емес, 
,нді ұстаздың сөзіне сынмен қарайды. Сондықтан бұлар үшін бастауыш сыныптағылар 
сияқты оқ мазмұнын қызықтыру оңай соқпайды. Бірақ жеткіншектердің жасына тән 
өздерінің сензитивтік кезі бар: бұлардың күші мен ақылы молайып қалғандықтан, 
қуатын, ептілігін тиісті салаға қолданғысы келіп, өзін -өзі құрбыларының, не 
үлкендерінің алдында көрсеткісі келіп тұрады. Ал ересек жас /16-18/ кезеңіне келсек, 
мұндағылар әр істі ойланып орындауға икем келеді және өзінің келешегі жөнінде 
ойланып, өзін-өзі тәрбиелеуге құмар келеді.Оыс айтылған жеткіншектермен 
ересектерге тән сензитивтік кездің осы түрлерін мезгілінде пайдалану тәлім –тәрбие 
жұмысында ерекше орын алады. 
Сензитивтік кезең көбіне тілді меңгеруге және ақылға байланысты келеді. Әдетте 3 
жастағы бала ана тілін меңгеріп қалғаны сол, ол осыны жоғары оқу орындарында 4-5 
жыл ағылшын тілін оқығандардан артық білмесе, кем білмейді. АҚШ-тың тілшісі 
Э.Пулгремнің айтуынша, егер баланы шет тіліне 4-5 жастан оқытса, осыған тез үйреніп, 
сол тілді кейін жақсы білген солар еді. Ал тілді балалардың сензитивтік кезі сөніп 
қалғанан кейін оқытса,осыған көп уақыт және қаражат жібергенімен нәтижесі аз 
болады. Осылай деу әбден дұрыс. Ал ақыл-ойға келсек, бұл тілді меңгеруге қарағанда 
кеш дамиды. Егер бала 10 жасқа келмей ана тілін жақсы білетін болса ,ақыл-ой тек 40 
жасқа келгенде толады. Демек, тіл мен ойдың сензитивтік кездері түрлі уақытта 
кездеседі. 
Осы айтылғандардың музыка, живопись өнерлеріне де тікелей қатысы бар. Ірі 
суретшілер мен композиторлардың өз саласында қабілеті 10-12 жасында дами бастаған. 
Ескерте кететін мәселе, кейбір жағдайда баланың бастапқыда бір нәрсеге ешқандай 
ықыласы болмаса , кейін сол нәрсеге ықыласы түсуі мүмкін. Мұның себебі әуелгі кезде 
осыған ол қызықпайды және осыған оны қызықтыратын түрткі де кездескен жоқ. 
Сензитивтік кезеңнің болуы кейде түрткінің болуына да тәуелді.Осыдан шығатын 
қортынды, баланың сензитивтік кезеңі оның тек бәлендей жасында кездеспей, оның 
жеке басының ерекшелігіне қарай алдыңғы өмірінде де кездесуі мүмкін. Демек, 
сензитивтік кезңнің айқын білінетін кезеңі болғанымен осы әр балада түрлі жаста 
кездесуі ықтимал. 
Баланы оқыту барысында, жас ерекшелігің ескеру тиіс. Әрбір шақ оқытудың әр 
түрінде зеректігімен ерекшелінеді. Белгілі бір оқыту әсері психикалық даму барысында 
неғұрлым зор ықпал ететің жас шағы кезендері болады. Бұны сензитивтік кезең деп 
атаймыз. Дамудын сензитивтік кезендердін болуы үйретудің еңді ғана қалыптаса 
бастаған психикалық сапалаларға көбірек әсер ететіндігімен түсіндіріледі. Бұл сәтте 
олар мейілінше иілгіш, көнгіш келеді. Ал, қалыптасып қалған сапаларды өзгерту, әлде 
сапалаларды өзгерту әлде қайда қиын. 
Сонымен біз сензитивтік кезеңдерді үстірт қарастырып өттік. Мұның әлі 
күнге дейін жете зерттелінбеген жақтары бар. Егер сол зерттелінбегендер білінсе, онда 
балаларды оқыту мен тәрбиелеу жұмыстары үлкен табыстарға жетер еді. Әрине 
сензитивтік кезеңнен болуынан шығатын қортынды: әрбір нәрсенің өзіндік мезгілі бар 
болатын сияқты, қабілеттіктің да балада туатын және сөнетін мегзілі бар. Осы 
мүмкіншілікті / қабілеттіліктің туатын мүмкіншілігін/ өз мезгілінде пайдаланып қалу 
керек.

22 
Қазіргі кезде сензитивті кезендердің оқытудың барлық түрінде бірдей қажет еместігі 
анықталды. Бірақта, мектепке дейінгі кезеңде тұтас алғанда оқытудын қабылдауды, 
елестетуді және образды ойлауды дамытуда әсер ететің түрлеріне неғұрлым сензетивті 
(сезімтал) болатындығын дәлелдейтін фактілер көп. 

жүктеу/скачать 0,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: