г  тән ең б а с т ы си п ат ы — о л а р б і р д е г р а д а ц и я л ы ж ұ м с а л ы п , м а з- 115

м ұ н н ы ң ә с е р л е г І ш т і к , д и н а м и к а л ы с и п а т ы н - к ү ш е й т е д і . Е нд і бір 
д е м а з м ұ н ы ж а ғ ы н а н а н т и т е з а ғ а қ ұ р ы л ы п , к е й і п к е р л е р д і ң қ а
р а м а - к а р с ы м і н е з - қ ұ л ы қ т а р ы н
ж а с а у ү ш і н нөме с е к о н т р а с г і
ө мі р б ей н е с і н д ә л б е р у ү ш і н п а й д а л а н ы л а д ы .
« Ж е р а с т ы н д а ж е л де ж о қ , т і лі н с о з а қ ы з а р а ж а л т ы р а г а і
м а й ш а м н а н б а с қ а ж а р ы қ т а ж о қ . Ж ү л д ы з ғ а т о л ы а е п а н д а ж о к
ж а з б о л с а , к е к ж а м ы л ғ а н , қ ы с б о л с а а қ қ а о р а н ғ а н ж е р де ж о к
К е у д е ң д і т о л т ы р а ж ү т а р д а л а н ы ң мол а у а с ы д а жок.. Ө з г е ж а қ
т а р ы о қ а е м е с т е й , д а л а ж ү м ы с к е р л е р і ы л ғ и о с ы л а р ы н с а ғ ы н а
ды.... Т ә б е ң де қ а п - қ а р а . . . А л д ы - а р г ы ң т ү г е л түн с и я қ т ы » .
Ж е р а с т ы ж ұ м ы с ы н ы ң еңсені б а с а т ы н д а й а у ы р х а л і а у ы л
д а н жан,а к е л г е н ж ұ м ы с к е р л е р д і ң к ө ң і л - к ү й і м е н қ а л а й д ә л ас 
т а с қ а н ? О н ы ң өзі с и н т а к с и с т і к қ а т а р л а р д ь щ к ө м е г і м е н ұ й ы м д а с
қ а н ы р ғ а қ т ы қ ұ р ы л ы м ар-қылы к ү ш е й т і л е түседі .
Р о м а н д а ғ ы Ж ү м а н мен К ө пе й н е м е се К өп е й мен А й ғ а н ш ;
б і р - б і р і н е к е р е ғ а р к е й і п к е р л е р е кен і б ел г і л і . С и н т а к с и с т і к па 
р а л л е л ь д і л і к к е қ ү р ы л ғ а н
к о н с т р у к ц и я л а р о л а р д ы ң
а р а - ж і г і і
а шы п , а й қ ы н д а й түседі .
« Қ а л ж ы ң т ү р і о с ы л а й ұ р т б о л с а д а , К ө п е й Б а й ж а н д ы қ а т т ь
с ы й л а й д ы . Б а й ж а н н ы ң о с ы н д а й
м і н е зі н е н ж ы н д ы а т а н ғ а н ь и
ж а қ с ы б і леді . О о н ы ң есесі н ез ж а қ с ы л ы ғ ь ь м е н қ а й т а р а ж ү р е д і
Ж ү м а н . о н ы ж ы н д ы к ү ш і к десе, К ө п е й б э й б і ш е се р і жігіт атап
ты».
«. . . Ел де н е р е к ж а ң а бір л е п п е н т а с ы п ж а т қ а н д ә у л е т т і ң ішін 
де ж е л е - ж о р т ы п . д а м ы л т а п п а й т ы н А й ғ а п ш а бір б а с қ а д а , а з а
б ы н а н б а е қ а с ы н к ө р ме й , еол д ә у л е т т і ң б а р ы - ж о ғ ы н ү м ы т ы п кет 
к е нд е й, а р а л а с у ы н қ о й ғ а н Қөгіей бір б а с қ а . . .
Ж ү м а н д ы ж ү р гі
үната а л м а й т ы н да, К ө п е й д і қ и я алма й тын » .
Ал т ө м е н д е г і с и н т а к с и с т і к қ а т а р л а р а р қ ы л ы н а ғ ы з өмі р, онығ
к о н т р а с т ы б ей несі қ о л м е н қ о й ғ а н д а й с у р е т т е л е д і :
« К е д е й л і г і де
көп, б а й л ы ғ ы да көп, қ ы с ы д а көп, жаз ы да к е п А р қ а н ы ң
жсіһ
а л а р ы да к ә п , жан с ақтары д а көп».
Ж а л п ы ұ қ с а с ж а ғ д а й л а р д ы с а л ы с т ы р ғ а н д а с и н т а к с и с т і к па- 
р а л л е л ь д і л і к о л а р д ы ң б і р л і г і н к ү ш е й т е түседі , ал қ а р а м а - қ а р с ь
ж а ғ д а й л а р д ы бір қ ұ р ы л ы м
б о й ы н д а түйіістіргенде, 
о л а р д ы н
Ғ х а й ш ыл ық т а р ы а ш ы л а т үседі. Р о м а н д а с и н т а к с и с т і к қ а т а р л а р
о н ы ң үс т і не с у р е т т е л г е н ж а й д ы ң э к с п р е с с и в т і к - э м о ц и я л ы қ бо- 
я у ы н к ү ш е й т і п, п р о з а ы р ғ а ғ ы н ұ й ы м д а с т ы р у д ы ң қ ү р а л ы реті нде 
ж ұ м с а л а д ы .
Ж а з у ш ы с т п л і н і ң е р е к ш е бір қ ы р ы — а ж у а , м ы с қ ы л м е н ас- 
т а рла г і б е й н е л е у д ес е к , р о м а н н а н о н ы ң д а а л у а н т ү р л і қ о л д а -
н ы л у ү л г і л е р і н к е з д е с т і р е м і з . А ж у а - м ь г с қ ы л ғ а с ө з д е р д і ң а с тар-
л ы м а ғ ы и а л а р ы , о л а р д ь щ бір-бірі' мен б а й л а н ы с ы қ ы з м е т етеді. 
М ы с а л д а р : « Қ а з і р міне, Н а р т а й о қ у ш ы д а н г ері к ө м і р ш і г е көбі-
116

ре к ұ қ с а п кеті пті де, м ы н а л а р б о л с а н а ғ ы з ғ ы л ы м
м ө л д і р і н е
шо- 
м ы л ы п ж ү р г е н д с й ,
таза
д а
қ а ғ і л с з
көрі неді ». « Б а р а қ ж ү м ы с к е р -
л е р і н б а с т а п б а р ғ а п Б ұ л а н б а й
кпіз үй д е т ү р а т ы н д а р м е н ү з а қ
с а л г ы л а с ы п еді. О л а р т а ғ ы д а
ш а л д а р ы м е н , тымиқтарымен
кел- 
ген екен».
Б і р і н ш і м ы с а л д а ғ ы « п а ғ ы з ғ ы л ы м м ө л д і р і н е н ю м ы л ы п ж ү р -
г е нд е й» т і р к е сі ні ң м ы с қ ы л д ы қ
мәнін қ а р а м а - қ а р с ы м а ғ ы н а д а
ж ұ м с а л ғ а н « т а за », « қ а ғ і л е з » б і р ы ң ғ а й л а р ы к ү ш е й т е түседі. Ал, 
ек і н ш і с і н д е б і р ы ң ғ а й л а р
қ ы з м е т і н д е м а ғ ы н а л а р ы
б і р - б і р і н е н
а л ы с с ө з д ер ж ү м с а л ғ а н . Тү р л і сема нт і гк а л ь гк қ а т а р д а ғ ы с өз д ер -
ді б і р ы ң ғ а й етіп ж ұ м с а ү с ә й к е с с і з д і к т у д ы р ы п , к ү лк і ш а қ ы р а д ы .
« Ш а л » , « т ы м а қ » — с е м а н т и к а л ы қ т ө р к і ні ә р қ и л ы сө з д ер .
Ж а з у ш ы ж е к е л е г е н л е к с е м а л а р д ы ң м а ғ ы н а с ы п өз м а қ с а т ы -
іна с а й т ү р л е н д і р і п ж ү м с а й д ы : « К ә ш і - қ о н ә б і г е р л і г і н і ң б а р са л -
м а ғ ы ж а қ с ы көретін Қ е п е й ж е ң г е с і н е т үс ет і ні н б і лет і н Б а й ж а н
іөз үйін оп- оң ай қ а л қ а й т а с а л ы п , бір қаі пшық т а с к өмі рі н өңг ері п 
, а л ы п , о с ы л а й қ а р а й т а р т ы п кетіп еді. Ж а й л а у д а к е п ш і л і к к е үй- 
реніп к а л ғ а н б а с ы ж а л ғ ы з ү й л і к к е д ә л бір к е ш т ё к ә нд і г е де 
а л м а д ы . Ж ү м а н т ері с қ а р а п ж а т қ а н ш ы ғ а р , Көгіеймен қ а л ж ы ц -
д а с ы п қ а й т а й ы н деп те о й л а д ы . К е л с е міне, с а м а у ы р әлі қ а й н а -
^маған. М а й ы ш ы ғ ы п т ү р ғ а н қ а с қ а иегі ш а м ж а р ы ғ ы н а н ж ы л т -
<жылт етіп, Ж ұ м а н д а тірі отыр. Ж а й о т ы р ғ а н ж о к , қ ы р ы с т а н ы п ,
нқырсығып отыр».
Текст ег і ү лк е н ж ү к кәтеріті т ү р ғ а и с ө зд е р — «теріс», «тірі» 
”, ә з д ері . Ол с ө з д е р д і ц т у р а м а ғ ы н а л а р ы м е н к а т а р е к ш ш і , а с т а р -
п ы м а ғ ы н а л а р ы д а ж о қ емес. «Тері с » с ө з і ні н м а ғ ы н а с ы Ж ұ м а н -
н ы ц к ы р с ы қ , қ ы н ы р мі незі н к е р с е т у м е н бірге, Б а й ж а н н ы ң оны 
-ікек көре т і ні н де б і лд і р е д і . 
« Оя у » м а ғ ы н а с ы н д а ғ ы
«тірі» сезі 
д е о ны ң ү йд і ң б ерек есі н а л а т ы н мезі мі н е з і н е н а з а р а у д а р т а д ы ,
г о н ы м е н қ а т а р Ж ұ м а н с и я қ т ы л а р д ы ң күні өт ке н а д а м екеніне,
. о л а рд ы ң квп ү з а м а й т а р и х т өрі не н ы с ы р ы л а т ы н ы н а ме нз е у б ар.
грағ ы бір м ы с а л : « Б а й ж а н мен Сейі т үйге кіріп к е л г е нд е , к ү д ы қ -
■,;;а ү йм е л е г е н қ о й ғ а ұ қ с а п , б а с т а р ы н т өмен с а л ы п ж і б е р і п , а р қ а -
иіары ғ а н а б ү л к і л д е г е н он ш а қ т ы а д а м а с т а у т о л ы етті ж ә у к е м -
э,;есіп ж а т ы р еді. Ж у а н м ү р т ы м а й ғ а м а л ш ы н ы п , екі ү р т ы к е з е к
^ ү л т ы л д а п , к е зе к ж ы л т ы р а п О м а р а ш а м а й д а й ж а я н ы н с үйегін 
ү-үйреп, т а б а к т а н с ы т ы л ы п ш ы ғ а б ерді де:
Б а и ж е к е , ж о ғ а р ы ш ы қ , Қ о ж е к е ң т а б а ғ ы н а к е л ! — деп өз 
^ р н ы н ұ сынд ы».
Т е к с т е бір тон а д а м н ы ң ж а н у а р д ы еле с т е т уі б і рі нші с ә й л е м-
5егі 
сөздсрдіц^ м а г ы н а л а р ы а р қ ы л ы - а қ к ө н і л ге ұ я л а п қ а л а д ы .
[\.л, екі н ші с ө н л е мд е г і «сүйегін сүйрей», « с ы т ы л ы н ш ы ғ а б ерд і » 
^ і р к е с т е р і н і ң м а ғ ы н а л а р ы с юл а рд ы ң біреуі — О м а р д ы о ц д ы р -
117

м а й ә ш к е р е л е й д і . О л ж а н у а р д ы ң
і ші нд ег і « ж а м а и ы н » — иті 
е л е с т е т е ді .
Ж а з у ш ы н ы ц сөз м а ғ ы н а с ы н о й н а т ы п , а с т а р л ы ж ұ м с а у ы н
ш ы ғ а р і м а н ы ң әр ж е р і н д е қ о л д а н а т ы н « қ ұ р м е т » сөзі де 
м ъ к а
б о л а а л а д ы : « Қ а с қ ы р і шігін қ а б ы р ғ а ғ а
қ ү р м е т пе н
іліп 
ж е ң і
п ұ ш п а қ і ш і к п е н к е л і п Ж ұ м а б е к қ о ж а й ы н ғ а қ о л ы н с о з д ы» . «Омь
р а у ы д а ,
қ ү р м е тп ен
ұ с т а й т ы н с а қ а л ы д а қ а н ғ а б о я л ғ а н Ж ү м а б с
т е з
ш ы ғ ы і і
кетті». « Б ү л ү йд і ң қ о ң ы р а у ғ а к ө р с е т е р е р е к ш е
құі
меті
б а р еді».
Б ұ л к е л т і р і л г е н с ө й л е м д е р д і ң б ә р і н д е де « қ ү р м с т » сөзі тур 
м а ғ ы н а с ы н д а емсс, кері м а ғ ь г н а с ы н д а қ о л д а п ы л ы г , а ж у а - м ь г
қ ы л ж а с а й д ы .
Ш. 

жүктеу/скачать 4,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: