'Александров И .П .  Власть и  общественное  сознание.  —  М .,  2004.  — с.  110

сөзбен айтканда,  саяси сананын. гносеологиялык құрылымы саясат әлемінін 

әр түрлі жактарын кандай да бір деңгейде бейнелейтін субъектілердің барлык, 

көзкарастарын білім ретінде  карастыруды үйғарады. Осы аспектіде: саяси 

шындық пен өтірік,  саяси ақыл-ойдың адасуы жэне саяси әлем құпияларына 

оны ңену  күш ін ің аракатынасы,  бейнелеудің мифологиялық,  утопиялык 

және ғылыми типтерінің жэне т.б. аракатынасы мәселелері карастырылады.

Саяси  сананын  аксиологиялы к  кұрылымы  саяси  саладағы  рухани 

күбылыстарды танып білуші субъект үшін олардыңтиімді немесе тиімсіздігі 

кезкарасы тұрғысынан бейнелейді. Баскаша сөзбен айтканда, осы кұрылымда 

саяси  тү с ін ікте р   алуан  түр л і  пайымдаулар  және  баға  беру  ретінде 

түсін д ір іл е д і,  олар  саясатты  тануш ы   с у б ъ е ктін ін   кайсы бір  кұнды  

басымдыктарын  корсетеді.  Сондыктан сол  инститтуттарды,  нормаларды, 

проиестерді және озге де құбылыстарды субъект жағымды бағалауы мүмкін 

(мысалы,  демократиялык  козкарастын  о кіл і),  ал  баскаларына  (баска 

идеяларды және принциптерді ұстанғандарға) жағымсыз болуы ыктимал. Әр 

түрлі бағалаудың жиынтығы түптеп келгенде саяси сананын бүкіл колемін 

толтыратын болады.

Саяси  сананы н  ә л е у м е ттік  кұры л ы м ы   саяси  сананы н  барлы к 

элементтерін,  олардын алатын  орны,  сонымен  катар  практикада рухани 

күбылыстарды жүзеге асыру пронесіндегі олардын ойнайтын роліне деген 

көзкарас  түрғысынан  сипаттайды.  Бір  жагынан  алганда,  осы  кұрылым 

шеңберінде индивидуальдык,  топтык немесе бүқаралык сананын эр түрлі 

формалары сипатгалса,  ал екінш і жагынан — практика саласына адам ойынын 

мазмұнынын ауысу процесінін компоненттері,  дәлірек айтканда: идеалдар, 

принциптер,  нормалар,  нүскаулар,  мотивтер жэне т.б. түсіндіріледі. Саяси 

сананын жалпы  қорытынды компоненттері  ретінде саяси идеология жэне 

саяси  психология  карастырылады.  Олардын  эркайсысы  саяси  эмірде 

манызды,  аса күрделі ерекшелікті рэл аткарады.

Осыдан келіп,  когамнын саяси омірінде саяси сананын маныздылыгын 

багалау  киын.  Ол  тек  кана  саяси  кұбылыстар  мен  пронестерді  бейнелеп 

коймайды,  сонымен  бірге  саяси  нактылыкты  да  жасайды.  Барлык саяси 

эрекеттер  мен  процестер  адамдардын  санасында  басталады  десек  артык 

айткандық  емес.  Терең  ұгынып  жэне  пайымдамайынша  байыпты  саясат 

болуы мүмкін емес. Сонымен катар,  кез-келген реформаторлардын кұнды 

багдарларды,  саяси  сананы н  багытын  о зге р ту,  гасырлар  бойгы  

стереотиптерді жәнедәстүрлерді киратуоңай шаруа еместігін,  материалдык 

шындыктан да әлдеқайда күрделі екенін есте ұстаганы артык болмайды. Саяси 

сана когамдык тәжірибеден озып кетіп,  окиганынорістеуін болжай алады, 

сол аркылы саяси кызметті  ынталандырушы фактор ретінде алга шыгады. 

Егерде ол әлеуметтік шындыкты бүрмаланган түрде бейнелесе,  онда саясатга

313

волюнтаризмге экеп соктырады. Саяси субъект когамдык эмірдін объективті 

заңдарымен  есептеспейді,  е р кін  шешімдер  қабылдап,  субъективті 

ыкыластарын басшылыкка алады.

Осымен  байланысты  саяси  сананын,  калыптасуының  күрделі  жэне 

кайшылыкты  екенін  атап  айтқымыз  келеді.  Әдеттегідей  бүл  әлеуметтік 

шындыкты сыни пайымдау жолымен жүреді,  адамдардын, сезімдіктүсінігін 

бірте-бірте рационализациялау,  олардағы акпаратты корытындылау аркылы 

жүзегеасады. 

,-.vi  w  ,;і::

Ж еке  индивид,  әлеум еттік  то п.  кауы м дасты к  болып  б и л ік т ік  

катынастарға катысушылар объективтік факторлардың,  тұлғалық ыкпалдың 

және максатгардың негізінде өзінің саяси санасын калыптастырып шығарады. 

Алайда саяси сананын даму бағыты,  онын күрылымынын бірте-бірте өзгеруі 

жэне дамуы саяси сананы калыптастырудын ерекшелікті жолын кұрайды, 

оңда жаоампаздык,  щығармашылык элемент немесе еліктеу жене жай ауысып 

влынған элемент!,  бүрын калыптаскан саяси идеалдар мен күндылыктарды 

көш іріп алу басымырак болады.

Саяси  сана  қоғамда  саяси  мәдениеттін  жана  элементтерін  жэне 

дәстүрлерін дайындап,  бекітетін механизм болып табылады. Когамнын саяси 

санасынан  колдау таппаған кез-келген жаңа жэне бірегей идеялар немесе 

бастамалар ошу мен күрып кетуге душар болады. Осы тәрізді идея коғамдык 

организмнің барлык саласына ене алмайды жэне онын алые түпкірлеріне 

жете  де  алмайды.  Ол  коғам  іш індегі  манызды  саяси  козғалыстардан 

болектенген болады,  онынбарысы көбіне-көп саяси санамен жэне ол іске 

асыратын сол функциялармен аныкталады.

Индивидтердіңдетерминация денге-йіне,  элеуметтік-саяси кеңістіктегі 

эзара  э р е к е т ін ің   сипатына  байланысты  саяси  сананын  мынандай: 

когнитивтік,  идеологиялык,  коммуникативтік,  интегративтік,  болжамдық, 

тәрбиелік фу нкциялары пайда болады  жэне когамдык өмірге белсенді ықпал 

ете бастайды.

Саяси  сананын  когнитивтік  функциясы  коғамда  жүріп  жаткан  саяси 

процестерді  бейнелеуді  жэне  пайымдауды  камтамасыз етеді.  Бұған  эткен 

жэне  б үгін гі  саяси  оқиғаларга  бага  беру,  сонымен  катар  болашактағы 

биліктік катынастардын асатиімді даму жолдары туралы түсініктерді жасау 

кіреді.  Демек,  саяси  сананын  бүл  ф ункциясы  саяси  субъектілердін 

функцияларды аткаруы жэне модификациялауы үшін,  сонымен бірге саясат 

элемінін эртүрлі жактарын адамнын терентанып білуі үшін білімді түракты 

озгертіп отырудагы когамнын кажеттілігін бейнелейді және орындайды.

Саяси  сананын  идеологиялык  функциясы  когамдык дам уды н  саяси 

саласындагы  топтык  мүдделерді  корғау  процесін  бейнелейді.  Саяси  сана

'Землянин  И .П .  Общественное  сознание  и  его  проблемы.  — Минск,  2006.  — с.  116.

314

ко ға м н ы ң  саяси  ж ү й е с ін ін   дамуы  мен  реформалануының  эр  түрлі 

доктриналарын тұтас идеологиялык кұрылулар жэне саяси багдарламалар 

етіп топтастырады  жэне  корытындылайды.  Саяси сананын идеологиялык 

функциясының  аркасында  накты  саяси  әрекет  теориялық  реңк  алады. 

Осылайша  саяси  сананын  идеологиялык  функциясы  жеңіп  алган  билік 

ұстанымдарын  сактауда  саяси  партияларды,  ұлтты  жэне  мемлекетті 

біріктіретін кажеттілік болып табылады.

Саяси  сананын  коммуникативтік  функциясы  саяси  жүйенін  эр  түрлі 

элементгері арасындағы өзара әрекет ету процесін камтамасыз етеді. Мысалы, 

саяси  сананын  коммуникативтік  функциясы  азаматтардын,  әлеуметтік 

топтардын,  саяси партиялар мен мемлекеттік институттардын эзара эрекет 

етуі  үш ін  немесе  сайлаушылар  мен  олардын  б и л ік  органдарындагы 

э к іл д е р ін ің   ж а н -ж а кты   ынты мактасуы  у ш ін   психол огиял ы к  жәңе 

идеологиялык негіздер мен  механизмдерді береді.  Сайып келгенде,  саяси 

сананын коммуникативтік функциясы -  бүл субъектілердің эз арасында жэне 

билік  институттарымен  саналы  эзара  эрекетін  камтамасыз  ету  болып 

табылады.

Саяси сананын интегративтік функциясы топтык саяси мүдделерді жүзеге 

асыру ісінде эр түрлі когамдык топтың,  ж ік т ің  немесе таптын экілдерінің 

эзара  эрекетін  үйлестіруге  мүм кіндік  береді.  Саяси  сана  топтын  барлык 

мүшелерін биліктік катынастыңтұтас субъектісіне біріктіреді.

Саяси  сананын  болжамдык  ф ункциясы  саяси  процестердің  даму 

бағытгарын,  болашакты багалау максатгарын калыптастырудагы индивидтер 

мен топтардын кабілетін білдіреді.  Бұл эз кезегінде эздерінін максаттарын 

іске  асыру  жэне  саяси  процестердін  келешекте  дамуы  үшін  адамдарды 

когамдык өмірге накты белсенді катысуга жүмылдырады.

Саяси сананын тәрбиелік функциясы саяси билік субъектісі ретінде кез- 

келген әлеуметтік кауымдастык үшін аса сенімді саналатын сол багыттың 

ка ж е ттіл ігін   білдіреді.  Кауы м дасты к  е з ін ің   э к іл ін е   эзі  дайындаған 

дүниетанымдык  максаттар  аркылы  ойлауды  және  сезінуді  “ үйретеді” . 

Сондыктан бұл функция белгілі бір мақсаттарга,  идеалдарга сэйкес саяси 

мінез-кұлыкка ыкпал етуге м үмкіндік береді.

Саяси емір шындығында саяси сананын эр түрлі функцияларын жүзеге 

асыру  деңгейі  накты  жағдайдын  барысына,  эр  түрлі  субъективтік  жэне 

■объективтік факторларга байланысты болады. Егер когамнын саяси дамуы 

саяси катынастарга жігерлі катысушы ретінде әлеуметтік топтын эмір сүру 

мэселесін  коятын  болса,  онда  топтын  саяси  санасында  бірінші  орынга 

идеологиялык жэне тәрбиелік функциялар шыгады. Мұндай жагдайда топ 

саяси идеалдар мен көзкарастарды кайта ойлануга жэне кажетті өзгерістерді 

камтамасыз етуге,  сонымен  катар кейінгі ұрпактар үшін билік мүдделерін

3 )5

жүзеге асырудын жана кеңілге қонымды стилін қалыптастыруғатырысатын 

болады.

Егерде элеуметгік топ немесе тап орнықты саяси көзкарасты ұстанатын 

болса,  онда  қо ға м н ы ң  саяси  ж ү й е с ін ің   эр  түр л і  элементтерімен 

ко н с т р у кти в т і  эзара  әрекетті  камтамасыз  ету  м ү м к ін д ігін   беретін 

коммуникативті және когнитивті функциялар бірінші орынға шығады.

Сайып келгенде,  саяси сананың функциясын жүзеге асырудын сипаты 

мен толыктық денгейі саяси процестердін сипатына байланысты айтарлыктай 

эзгеріске түсетін болады.

Функциядағы саясат саласынын мәні мен зандылыктарынын бейнелену 

дәрежесі  бойынша  саяси  сан аны ң  мазмүны  д и а л е кти ка л ы к  өзара 

байланысқан онын эр алуан денгейлері мен түрлерін карастырады.

2. Саяси сананың деңгейлері мен түрлері

Саяси сананың мәнін дұрыс түсіну үшін оның деңгейлері мен түрлерін 

карастыру  кажет.  Ғылыми  әдебиеттерде  осы  мәселе  бойынша  одан  әрі 

зерттеуді  талап  ететін  әр түрлі  кэзкарастар,  амалдар бар.  Саяси  сананын 

деңгейлерін  сөз  еткенде,  менің  кэзкарасым  бойынша,  саяси  сананың: 

мемлекеттік,  теориялық,  эмпирикалык және кәдімгі әдеттегі денгейлерін 

бэліп кэрсетуге болады.

Саяси  сананың  мемлекеттік денгейі  —  бұл  ресми  саясатты  жасау  мен 

негіздеудін іске асырылатын деңгейі.

“ Мемлекеттік”  сана  әр  гүрлі  зан  жобаларының,  бағдарламалардын, 

конституниялардың  жэне т.б.  саяси  қатынастарын  реттейтінін  айтуымыз 

керек. Саяси сананын осы денгейінде эмірде бар саяси тәртіптер мен баскару 

принииптері мейлінше табанды түрде корғалады. Солай десек те,  билеуші 

саяси күштердін ортак мүдделерін кэрсетуге тырысуы бүл деңгейдің басты 

белгілерінің бірі болып табылады. Осы деңгейдін эзінде-ак саяси институттар 

жүргізіп отырган саясатка когам мүдделерінін,  когамдык пікірдің бейімделуі 

жүреді.

Саяси сананын теориялықденгейін когамнын саяси эм ірін баскаратын 

зандарды ашуга  багытталуы  ерекшелендіреді.  Сондыктан  саяси  сананын 

теориялык денгейі саяси сипаты бар алуан түрлі тұжырымдамалар,  идеялар, 

кэзкарастармен корсетілген.  Бұл денгейгылыммен жэне кайсыбіртаптын, 

билеуші топтын идеологиясымен тыгыз байланыскан. Десек те идеология 

(саяси) мазмұны бойынша теориялык санамен (саяси теориялармен) біршама 

сэйкес келеді,  біракәзінін ерекшелігі де бар екенін айткан жөн.

Саяси теорияның (теориялык сананын) міндеті -  саясаттын пайда болуы 

мен одан әрі дамуын түсіндіруге мүмкіндік беретін саясат туралы жуйеленген 

білімді жасау.

316

Осымен  байланысты  теориялы к  денгейде  саясатты  жете  түсін у, 

біріншіден,  іргелі-стратегиялык жэне ағымдағы тактикалық манызды саяси 

максаттар мен міндеттерді қоюға жэне шешуге мүмкіндік береді,  екіншіден, 

оларға  жетудің  кұралдары  мен  әдістерін  аныктайды,  ұшіншіден,  пісіп- 

жетілген проблемаларды шешудін ұйымдықсаяси камтамасыз ету бағытгары 

мен жолдарын аныктайды. Мұндай жете түсіну саяси шешімдер мен максатгы 

бағдарламалардын іске асу барысына бакылау механизмін жасауға;  саяси 

окиғалардың нактылы барысына ғылыми сараптама жасауға;  билік органдары 

кабылдаған  саяси  шешімдердің  шынайы  және  м ү м кін   салдарларын 

практикалы ктәжірибенің мәліметтерін ескере отырып, саясатты түзетуге 

мүмкіндік береді.

Саяси сананын. эмпирикалык денгейі тікелей саяси  практикаға,  саяси 

пр оц еске  ж е ке л е ге н  адамдардын  ж э н е   эр  түр л і  әл еум еттік 

кауымдастыктардың  шын  қатысуына  негізделген.  Ол  саяси  процеске 

катысатын  субъектілердің  өздерінде  пайда  болатын  бақылау,  сезіну, 

елестету,  сағым,  әсерленушілік формасындағы саяси шындыкты бейнелейді. 

Саясат саласындағы теориялык кэзкарастармен катар олар бұкарада саясат 

жэне  саяси  кайраткерлер  жэнінде  когамдык  пікірді,  ал  кен  кэлемде  -  

когамнын саяси мәдениетін калыптастырудын негіздік кызметін аткарады.

Ү йренш ікті,  кэдім гі  эдеттегі  саяси  сана  когамнын  басым  көпш ілік 

мүшелерінде орныгады,  оган күнделікті эмірде қалыптасу тэн. Десек те саяси 

сананын карапайым денгейі саяси сананын эмпирикалыкдеңгейімен тыгыз 

байланыскан,  солай болганымен де одан біркатар айырмашылыктары бар  . 

Мысалы,  саяси сананын эмпирикалык денгейін субъектінің практикалык 

тэжірибесі сипаттайды. Ал үйреншікті,  кәдімгі эдеттегі деңгейді когамдык 

таптын,  элеуметтік  топтын  немесе  адам  топтарынын  тікелей  күнделікті 

эмірде  пайда  болатын  идеяларының,  кэзкарастары ны н  жиы нты гы  

сипаттайды.  Саяси  сананын  үйренш ікті  денгейі  эмпирикалык  денгейге 

Караганда  идеологиялык  жэне  теориялык  элементтерінің  болуымен 

айрыкшаланады. Осы денгейге анык көрінетін элеуметтік-психологиялык 

белгілер:  кө ң іл -кү й ,  сезім,  эмоция  тэн.  Бұл  оган  саяси  жагдайдагы 

езгерістерді ан ы ксезінудің ерекше динамикасын,  кабілетін береді.

К эд ім гі  әдеттегі  саяси  сана  саясат  туралы  күнделікті  дүрыс  магына 

кэзкарасы  түргысынан  пікір д ін   жэне  тұрмыстык  тү с ін іктін   ыкпалымен 

калыптасып жэне дамитынболғандыктан,  оганшайылу,  жүйесіздік,  карама- 

карсылык,  стихиялыктэн болады.

Кэдімгі әдеттегі саяси сана адамнын саяси институттармен соктыгысып, 

кы ска  пр актикалы к  тэж ірибесіне  арка  сүйейді.  Сондыктан  ол  саяси 

психологиянын  негіздеуі  бойынша  жүреді.  Алайда,  кэдімгі  эдегтегі  сана

'Желтов В.В.  Основы  политологии.  — Ростов-на-Дону,  2004.  — с.  388.

317

саяси психологиямен ұксас емес. Ал,  саяси психология кәдімгі әдеттегі саяси 

сана шеңберінен шығып кетеді.

К ө пш іл іктін   санасында 

жаса.пған

  мінез-кұлык  стеореотипі  мейлінше 

тұрақты болып келеді. Онын мәнін жай ғанатүсіндіруге болады. Оның мәні 

адамдардын, проблемаларды әп-сәтте шешсем деген ыкыласы мен талабында 

жатыр. Проблеманы шешу технологиясы санадан тыстұрғандай. Сондыктан 

кәдімгі әдеттегі сана болашакта болса екен деген идеалды моделді өте таяу 

арада өмірге енгізуді озінін билікке жету жолында уәде беретін демагогиялық 

кәшбасшылардын өуегейлік (популистік) ыкпалынатүсіп калады. Мысалы, 

горбачевтық  “ қайта  кұру”  кезінде  реформаның  утопиялық бағдарламас

ы 

жасалып,  оны жүзеге асыру аркылы 500 күнде елді дағдарыстан шығарып, 

прогреске жету белгіленген еді.

Саяси сана еткен мен  б үгінгіні  бағалауды түракты түрде аныктау үшін 

алуан түрлі саяси кұбылыстарға кайтадан түсініктеме беруде ашык та айқын 

болуға тиіс. Саяси сананын мәнін барынша толыктүсіну үш ін онын алуан 

түрлерін  карастыру  орынды  саналады.  Саяси  сананын  субъектісін  (алып 

ж ү р у ш і)  ескере  отырып,  м е н ін   көзқарасы м ш а,  саяси  сананы н: 

индивидуалдық,  топтык,  бұкаралык жэне  когамдык сана түрлерін  бөліп 

корсетуге болады.

Индивидуалдык саяси сана когамнын саяси дамуы жөнінде адамнын жеке 

басынынтәжірибесіне негізделген багалау мен пікірлерден түрады, Солай 

болғанымен де индивидуалдык саяси сана,  бір жагынан,  топтык,  бүқаралык 

жэне  когамдык  саяси  сананын  аса  манызды  элементтерін  органикалык 

кабылдайды,  ал екінші жагынан,  оларғабірегейтүсініктемебереді,  түлганын 

субъективтік түсінігінен шыға отырып өңдейді.

Индивидуалдык саяси сана адамнын өз саяси кұкыгы мен еркін менгеруді, 

оларды накты өмірлік жагдайда дагдылы колдана білуді топшылайтынын атап 

айтамыз. Индивидуалдык саяси сананын дамуында индивидтіңжеке өміріне 

мемлекеттің  араласуын  ж о кка   шыгаратын,  жеке  бас  бостандыгына, 

индивидуализмге,  тұлга автономиясына ерекше көніл коятын классикалык 

либерализм үлкен рөл атқарады. Либералдык идеялардыңодан кейінгі дамуы 

тұлга мен мемлекет арасындагы ара салмақты түбегейлі эзгертуге әкеп сокты: 

адам мемлекетке кызмететпейді,  керісіише сонгысы адамга кызмет етеді.

Т опты к саяси сана  -   бүл  когамнын кайсыбір әлеуметтік топтарының, 

таптарының,  жіктерінің,  кәсіби кауымдастыгынын жәнет.б. саяситүсінігі 

ж әне  с е зім і.  Ж еке  түлга  саяси  тұргы дан  алганда  ө з ін   ж а кы н , 

айналасындагылардын  кэзкарастарынан,  өзі  түрақты  әрекет ететін  және 

түлганың өзін-өзі тануына негіздік кызмег аткаратын локалды топтан “ өсіп 

шығады” .

Бір  әлеуметтік  топтын  саяси  санасы  баска  әлеуметтік  топтын  саяси

318

санасынан  анағұрлым  ерекшеленуі  мүмкін.  Мысалы,  таптык  карама- 

кайшылыктары анык байкалатын  коғамда таптардың саяси санасы айкын 

ерекшеленеді. Халыктыңжас мөлшеріне карай бөлінген ж ігін ің ,  сонымен 

катар әр түрлі кәсіби топтардын саяси санасында да эзгешеліктер бар.

Топтык  саяси  сананы  бүкаралык  саяси  санадан  ажырата  білу  керек. 

Бұкаралық саяси сана коғамнын мұкгаждыкдеңгейі мен мазмүнын жанама 

білдіреді.  Ол  сонымен  катар  когамнын  саяси  шындык туралы  білімінін 

сипатын бейнелейді. Бұкаралық саяси сана мейлінше динамикалык кұбылыс. 

Оған кэптеген факторлар ыкпал етеді: кайсыбір саяси партиялардын саяси 

бағыттары мен эрекеттактикасы,  алуан түрлі әлеуметтік сілкіністер,  накты 

тарихи жағдайдың мазм үны жэне кэптеген баска да факторлар.

Бүкаралық саяси сана когамнын саяси мәдениетінін типі мен деңгейін 

аныктайды жэне саяси мінез-құлықтың баршага ортак типтік варианттарын 

орныктырады.

Осымен  байланысты  бұкаралық  саяси  сана  кайсы бір  әлеуметтік 

проблеманы  шешуге  назар  аударып  жэне  әлеуметтік  күш-куатты  тарта 

отырып саяси қызметті  ынталандыра алуымен  катар,  бұл проблема егерде 

шын мәнінде аса манызды жэне эзекжарды болмаса,  оны барынша қиындата 

да алады. Саяси практика,  сондыктан саяси окигагатаза эмоииональды кэніл 

аудару,  тікелей саяси  нақтылыктың кэр ін істік  бейнесі  шенберінен  шыгу 

кажеттігін тұракты және табанды түрде тудырады.

Бұкаралык  саяси  сана  кү й ін ін   когамдык  пікірден  кэрініс  табатынын 

ерекше  атап  этуіміз  керек.  Қогамдык  пікір   —  бұл  когамда тараган  саясат 

туралы пікірлерді байкататын коғамнын әр түрлі топтарынын саяси фактілер 

мен оқигаларга жасырын және ашық катынасы. Коғамдык пікір ең алдымен 

әр  түрлі  әлеуметтік  топтардын  кэңіл-күйім ен,  олардын  саясатка  бага 

берумен,  когамдык өмірдегі кайсыбір саяси институттар мен субъектілердің 

орны  мен  рэліне  байланысты  екенін  ангару  киын  емес.  Ол  бүкіл  когам 

шеңберінде де,  накты таптар,  топтаржәнежіктердінортасындада,  белгілі 

бір жерде де,  қайсыбір аймактардын денгейінде де калыптаса алады.

Елдегі халыктын,  құрлықтың,  тарихи дәуірдін саяси санасын сипаттау 

үшін “ когамдык саяси сана” ұгымы колданылады.

“ Қогамдық саяси сана” үгымы “ когамнын саяси санасы” үгымына жакын 

екенін  айтуымыз  керек.  Олар  бір-бірімен  тыгыз  араласқан,  бірак толык 

сэйкес келмейді. Олардын ортак бейнелеу объектісі — когам.

Когамнын саяси санасы,  жалгіылама айтканда,  бүл  кэпш іл ік (бұкара) 

пен  азш ы лы кты ң  (элита)  саяси  б и л ік,  э л е ум е ттік  процестер  мен 

проблемаларды  реттеу,  мемлекетті  ж эне  ко га м д ы к  институттарды 

калыптастыру  бойынша  когамды к  катынастарынын  психология  мен 

идеологиядагы бейнеленуі мен кэрінісі. 

,:ечпуГ

Қоғамдык саяси сана сол  коғам үш ін  жалпы саяси дамуды бағалаудан, 

сонымен  катар  саясатпен  байланыскан  сезімдік  жэне  психологиялык 

әсерленушіліктен калыптасады. Бұл когамдык өмірдің саяси саласы туралы 

эрекеттегі түсін ік,  дәстүрлі психологиялык күту мен дүниетанымдықбага. 

Қоғамдык сана топтык,  бүкаралык жэне  индивидуалдык саяси сана үшін 

не гізд ік  кызмет  аткарады.  Сонымен  катар,  ол  күрделі  жэне  карама- 

кайшылықты күбылыс. Олай дейтініміз,  біріншіден,  адамдардын эз саяси 

пікірлерін  күрастыратын сүрактар,  мәселелер  коғам өмірінде әркашанда 

кэптеп кездеседі;  екіншіден,  кейде кэптеген  нәрсе бойынша,  мәселелер, 

сүрақтар негізінде бір емес,  бірнеше пікірлер пайда болады.

Қазакстандык когамдык саяси санага тарихи,  әлеуметтік-мәдени жэне 

ұлттыкдәстүрлер,  гасырдан-гасырга берілген салттар,  діни сенімдер,  әдет- 

ғұрыптар,  когамдык нұскаулар,  қүндылыктар,  идеялар  және т.б.  үлкен 

ыкпал  етті.  Олар  когамда  ұзак уакыт  сакталган  әлеуметтік-мәдени  және 

ұлттық  мүра  болып  табылады.  Дәстүрлер  мен  діл  (менталитет)  тыгыз 

байланыскан — халыктын тарихи калыптаскан түрактыакыл-ой күрылысы 

жэне  рухани  салты.  Дәстүрлер  мен  діл  өмірдің тексерісінен  эткен  іргелі 

әлеуметтік кұндылыктар,  идеялар және кэзкарастардың ұрпактан-ұрпақка 

берілуін камтамасыз етеді. Оған,  мысалы,  казактардынэзіндікдүниетанымы 

жатады  .

Саяси санага аса күрделі,  тұрактылык пен динамизм тән. Оның денгейлері 

мен түрлерін белу жэне талдау онын нактылы эмір сүруін кэрсетуге,  сол 

деңгейлерді,  түрлерді теңестіруге  немесе оларды бір-біріне карама-карсы 

қоюға жол бермейді. Солай десек те саяси сананын денгейлері мен түрлері 

бір-біріне  этеді  жэне  өзара  этулер  казіргі  саяси  сананын сипатты  белгісі 

болып  табылады,  эйткені  онын деңгейлері  мен  түрлері  бэлшектенбейді, 

бір-бірімен катыссыз бола алмайды. 

..

Саяси сананын типтерге бэлінетініне де кэңіл аудару кажет. Саяси сана 

типтерінің арасынан тоталитарлык,  авторитарлык,  демократиялык жэне 

т.б. типтері ерекше кэрінеді.

Адамдардын  саяси  санасына  максатты  багытталган  идеологиялык 

органдар,  Б А Қ  жэне т.б.  ыкпалы  зор рэл  аткарады.  Осымен  байланысты 

идеологиянын саяси сананын кұрамдас бэлігі екенін атап айту кажет.

> ' 

і

 *  *

 * 

Ч

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: