'Философский энциклопедический словарь.  — М .,  1989.  — с.  388

тюрингілер,  хавкилер,  тағы  баска  да  антропологиялык  және  нәсілдік 

тұрпатка жататын адамдардан тұрады.

Англияда,  Индонезияда,  Италияда,  Испанияда,  Францияда  да  осы 

ұлттардың калыптасуынатүрліше тайпалар мен үлыстардың бірлесуі ыкпал 

жасаған.  Ал,  америка  ұлты  күллі  еуропалык елдерден  лек-легімен  коныс 

аудара келушілерден пайда болған. Олармен бір бөлікте  Африка негрлері 

мен  индеңтер  араласкан.  Осы  тұрғыдан  алғанда,  ұлттардың  дербестеле 

қалыптасуына түрліше туыстас немесе бір туыс емес тайпалар, үлыстар мен 

үлттардыңтүрліше этникалықтоптар мен нәсілдіктұрпаттағы адамдардын 

топтасуы себеп болған. Сөйтіп, үлттын калыптасуына басты рөлде туыстас 

тайпалар  мен  нә сіл д ік  қатынастардың  ж а кы нды ғы   емес,  керісінш е 

те р р и то р и ял ы к  о р та кта с ты к,  э к о н о м и к а л ы к   ж эн е   саяси  о м ір д ін  

ортақтастығы,  эконом икалы к  жэне  саяси  байланыстар  ыкпал  еткен. 

Сондыктан да ұлтқа аныктама беруде бірінші кезекте этникалыкортактастык 

емес, әлеуметтік-этникалык кауымдастығы алға шығады.

I Адамдардын  үлттык  кауымдастығын  кауымдастыктын  діни  түрінен 

аЖырата  білу  қажет.  М ысалы,  кейб ір  саясаткерлер  ’’ мұсылмандык 

ұлтшылдык”   тек  бірыңғай  мұсылман  ұлтын  мадактайды,  ол  үшін  сонын 

н е гіз ін е   те к  д ін и   ка уы м д а сты кты   д ә й е к  етеді  дейді.  М үсы лм ан 

ұлтшылдығының саясаткерлері адамдарды діни белгілер бойынша бір ұлтка 

біріктіруд і  жасанды  түрде  негіз  етуге  тырысады.  Бұлайша  пайымдауда 

лингвистикалык, территориялык бірлік басшылыкка алынбайды. Олардын 

басты  максаты  —  ұлт  әлеуметтік-этникалык  кауымдастык деген  ғылыми 

түжырымды  ж окка шығаруі.  Бүл  бүгінде  күпия  емес.  Ал  батыстын кейбір 

саясаткерлері ұлт жоніндегі үғымды мемлекет турасындағы үғымға бара-бар 

етуге тырысуы да озіндік бір сипат. Мысалы, француз саясаткері-социологі 

М .М осс,  ” Біз  ұлт деген  үғымды  материалдык және  моральдык,  жағынан 

астаскан  қоғамды,  тұрақты  орталық  үкіметпен,  белгілі  бір  шекарамен, 

түрғындардың салыстырмалы түрде моральдык, акыл-ой және мәдени бірлігі, 

саналы  түрде  мемлекетке  жэне  оны н  зандарына  б ір ігу і  түрғысынан 

пайымдаймыз»деп жазған. Бүлайшатүжырым жасау, менінойымша, ғылыми 

дәлел бола алмайды.

Эрине, дербес мемлекет ұлттын дамуынын аса манызды бір шарты, бірак 

оны ұлт жоніндегі үғыммен бір мазмүнда карастыруға болмайды.  Ойткені 

мемлекеттілік  дербестіліктін  жойылуы  ұлттын  да  аренадан  жоғалуы  деп 

салыстыруға  еш  негіз  жок,  бұлай  пайымдаушылык,  әрине,  жансактыкка 

ұрындырады.

Үлтты  мемлекетпен  бір  мағынада тұтастыруға болмайтынына тағы  бір 

басты дәйек мынау: ұлттын калыптасуы мен мемлекеттін пайда болуы адамзат 

тарихынын мүлде түрліше  кезеңінде  өмірге  келген.  Белгілі  болғанындай,

276

ұлттың  калыптасуы  капитализмнің  пайда  болуы  кезенінде туындаған,  ал 

мемлекет біздің дәуірімізге дейінгі кезенде өріс алған-ды.

Үлт — объективті тарихи кұбылыс. ¥лт — адамдардын тарихи калыптаскан 

тұракты  кауымдастығы1,  міне  осы  кауымдастык  ұлтты,  мәселен,  Кир  мен 

Александрдың көне мемлекетінен ажырататын дәлел. Аталған мемлекет тарихи 

жағдайда  түрліше  тайпалар  мен  ұлыстардан  күралғанымен,  оның  өзіндік 

экономикалык базасы болмады, езара нашар байланысты топтардын, уакытша 

жэне де негізі берік емес әскери-әкімшілік бірлестіктің жиынтығы ғана. Сол 

мемлекет —  нендей  бір  жаулаушының  жеңісі  кезінде туындап,  ал  жеңілісі 

жағдайында ойсырай кұлаған мемлекет болды.

Сайып  келгенде,  ұлт — этностык түрпаттын үшінш і  сатысынын жемісі, 

яғни өз ерекшелігімен анағүрлым дамыған әлеуметтік-этникалык кауымдастык. 

Ол  тарихи  ұзак  кезен  барысында  калыптасып,  озіне  түрліше  тайпаларды, 

үлыстарды,  тіпті  десең  үлттар  мен  нәсілдерді  косып,  ’’тұтастай  араласып” 

кеткен  кауымдастық.  Бұл  этникалык  кауымдастыктын  түрақты  белгілері 

негізінде пайдаболған кауымдастык, оған ортак—экономикалык байланыстар, 

территория,  тіл,  мемлекет  және  ұлттык  сипат,  бұл  үлттың  мәдениеті  мен 

тұрмыс  ерекшелігінен  ко р ін іс  тауып  отырды.  Ү л тты қ  белгілер  ретінде 

бағаланатын осы элементтердін бәрі бір-бірімен езара байланысты, бір-біріне 

белгілі  мән-мазмұнда  ыкпал  етеді.  Ал  осы  озара  байланысты  басымдылык 

экономикалык  өмір  тұрғысындағы  кауымдастык  еді.  Міне,  тек  кана  осы 

белгілердің берік жиынтығы, бірлігі  мен ажырағысыздығы ұлттык сипатты 

айкындайды. Сонымен катар, саясаттану мен осы заманғы ой-пікір дамуынын 

ерекшелігі — ұлттык үғыммен байланысты өткір проблеманынбірі. Үлт саясат 

субъектісіретінде коғамдык прогреете, адамзат коғамы тарихында, этносаяси 

кауымдастыктын калыптасуында елеулі рол аткарады жэне аткарып отыр.

3. Этносаяси кауымдастык және үлттьщ саясат

Кэпүлтты мемлекеттер шенберінде этносаяси кауымдастыктар кұрылған 

және  кұрылуда.  Осындай  кауымдастык  түрі,  әсіресе,  отаршылдык  және 

жартылай отаршылдыктәуелділіктен азаттыкалған елдерге тән болып отыр. 

Сондай  кауымдастык  калыптасуы  кезінде  сол  елдерде  тиісінш е  саяси, 

әлеум еттік-эконом икалы к  және  мәдениеттік  жагынан  топтаскандык 

біртіндеп етек ала бастаған.

Жалпы  мемлекеттік  колемде  этносаяси  кауымдастыктын  калыптасуы 

Азия мен Африканын коптеген елдерінде, сонын ішінде Казакстанда да бой 

корсетуде. Мысалы, ’’ Казакстан халкы” (немесе казакстандык халык) деген 

үгым эмір шындыгына, заман талабына орайлас туындаганы дэлел. Ал, бұл

'Нации  и национальные отношения в современном мире.  — Ленинград,  1990.  — с.  94.

277

проблема ғылыми әдебиетте әлі теориялык және коғам өмірі практикасында 

калыптасып,  өріс  ала  койған  ж о к.  Сондыктан  жинақталган  Казакстан 

материалдары негізінде мен осы  этносаяси  кауымдастыктын мәнісін ашу, 

белгілі  деңгейде  теориялык  тужырым  жасауды,  әр  түрлі  нәсілдер  мен 

этнотілдік компонентердің ерекшелігін айкындауды назарда устап отырмын.

Казакстан  халыктарынын  этносаяси  кауымдастығы  үлттык  миграция 

сиякты  аса  курделі  тарихи  даму  барысында  калыптаса  бастады.  Осы 

кауымдастыктын  калыптасуы  кезінде  халыктардын  біртіндеп  саяси, 

әлеуметтік-экономикалык жэне мэдени топтасуы байкалып отыр. Олардын 

өмір-тіршілігінде коғамдастык-бірлік сана-сезімі epic жайып келеді.

Казакстан Республикасынын этносаяси құрылымы езіне  130 улттарды, 

улыстарды, улттык жэне этникалыктоптарды камтып отыр. Осы кұрылымға 

аталган  кауымдастыкпен  катар  жеке-дараланған  улт  аралык  катынастар 

косылуда.  Бул -  дәлірек айтканда, осы жана сипатты катынастарга -  жеке- 

дара адам деңгейінде -  сол  кауымдастык ішіндегі түрліше ұлттар екілдері 

арасындағы катынастар, ал ұлтаралықдеңгейде -  улттар, улыстар, улттык 

жэне  этникалык  топтар  арасындағы,  халыкаралык  денгейде  -   тәуелсіз, 

егеменді мемлекеттер арасындағы катынастар жатады.

Ұлтына, нәсіліне, діни сеніміне карамай казактар мен баска да ұлт екілдері 

Казакстан халкын курайды. Ол дуниежузілік коғамдастыктыңажырамас бір 

бөлігі бола отырып казак мемлекеттілігінің булжымастығын негізге алады. 

Бугінде  Біріккен  Ұлттар  Үйымына  муше  болған  197  мемлекеттін  ішінде 

Казакстан  жер аумағы  жөнінен  (2717,3  мын шаршы  шақырым)  алтыншы, 

халкынын саны жагынан елуінші орын алады. 

,u> 

л;

Казакстан  халкын  (казакстанды к  халык),  м енін  пайымдауымша, 

халыктардын  этносаяси  қауымдастығы  ретінде,  онын  гылыми-улттык 

саясаттын жетістіктері негізінде дамушы кауымдастык деп карастырган жен.

Казакстандыктардын  этносаяси  кауымдасуын  олар  басынан  еткерген 

турлі тарихи қасіреттін саяси-әлеуметтік сипатына, онын салдарлы ыкпалына 

карамастан,  сол  этносаяси  кауымдастык  республика  халыктарынын  аса 

манызды  әлеум еттік-тарихи  жэне  рухани  адам герш ілік  турпаттагы 

қатынастарында біріктірушілік, ұйымдық кэрініс тауып, озінің еміршеңділік 

іс-әрекетінің жалғастылығын камтамасыз етуде.

Казакстан  халыктарынын  этносаяси  коғамдастығының  калыптасуы 

езінің әлеуметтік ерісі жагынан жалпы адамгершілік рухындағы мазмұнын 

байыта түсуде. Сөйтіп, Казакстан халыктарынын этносаяси кауымдастыгы, 

біріншіден,  жалпықазакстандык рухани  күш   сипатында,  езінін  іс-әрекеті 

табигатында — жалпы адамзаттыкжәне интернаиионалдык бірлік сипатында, 

екінш і жагынан, кеп үлтты халыктардын казіргі когамдык дамуына сэйкес 

улттык  ерекшеліктерімен  бой  корсетіп  отыр.  Казакстан  халыктарынын

278

этносаяси  кауымдастыгынын айрыкша  ерекшелігі  сол,  ол  адамдарды  ұлт 

кұраушы  белгілерімен  емес,  халыктардын  этносаяси  кауымдастыгынын 

ерекшелігін берік ұстану, колдау негізінде, олардын экономикалык, мэдени 

мүдде максаттарыныңтүбегейлі негізінде, тарихи тағдырдын ортактастығы 

не гізінде  б ір іктір уд е .  Каза кстанды к  халы к  ко га м д ы к  кұрылы мды к 

катынастарда  адамдардын  этникалык  кауымдастыгынан  тек  езіне  тән 

ерекшелігімен  бейнеленеді.  Казакстан  халкы  таптар  мен  әлеуметтік 

топтарды, ұлттар мен ұлыстарды, ұлттык жэне этникалыктоптарды біріктіре 

отырып, өз тарапынан коғамды бірлік принципіндетоптастырушы этносаяси 

жэне адамдардын азаматтык кауымдастығы ретінде көрініс табуда.

Сейтіп,  бүгінде  Казакстан  халкы  -   этносаяси  кауымдастык.  Ол  -  

демократиялык кайта кұрылыстар, ұлттыкөмірді интернационализациялау 

негізінде, когамдык катынастардың бүкіл жиынтығы базасында ұлттардың, 

ұлыстардың,  ұлттык  жэне  этникалык  топтардын  дамуынын  нәтижесі1. 

Халыктар  өздерінін  ортак  Отаны  -   Казакстан  жерінде  өздерінін  ұлттык 

белгілері  мен  ерекшеліктерін  тұтастай  сактай  алган,  ортак  территория, 

экономика,  әлеуметтік-таптык  күрылымы,  унитарлы  кұкылы  мемлекет, 

мэдени жэне жалпы максат, жинактай айтқанда, өркениетті когам кұру, сол 

базада  көпж акты   жалпы  адамзаттык  белгілер  —  моральда,  тұрмыста, 

әлеуметтік-экономикалықөмірде.тіл саласында эзіне тэн,түрліше ұлттарга 

ортак  касиеттер,  сайып  келгенде,  осы  ерекшеліктердін  бәрі  Казакстан 

халы ктары ны н  са н а -се зім і  мен  б ір л ігін   н ы га йтуд ы ң ,  бір  когам га 

топт|стырудын маңызды негізі бола алады. Осы жаңа теориялыктүжырым 

когамдык санада даралана бастады.

Біздін мемлекетіміздін (республика) эрбір үлты мен ұлысы, ұлттык немесе 

этникалыктоп — Казакстан халкынын этносаяси кауымдастыгынын күрамды 

бәлігі болып табылады. Осы кауымдастыкта эр халык — езара тен халыктар 

арасындагы  бауырластык,  бірлік  сипатымен  Казакстан  халкынын  жалпы 

дамуына белсенді үлес косуда. Казакстан халкынын еркениетті республика 

халыктарынын эркайсысынын жан-жакты түлеуін тездетеді.

Казакстан  халыктарынын  этносаяси  кауымдастык  ретінде  калыптасу 

процесінде  ’’ ка за кс та н д ы к” ,  ’’ казакстанды к  патриотизм ” ,  ’’жалпы - 

казакстандык  мактаныш” ,  ’’казак тілі  -   мемлекеттік  тіл” ,  ’’казакстандык 

гылым” ,  ’’казакстандык  армия”  сиякты  ұгымдар  пайда  болып,  ол  жана, 

теориялык жагынан терең мазмүнмен толыга түсуде. Бүган когамдык емірдің 

жаңаруы жэңе гылыми-техникалықтөнкеріс жагдайы кен өріс берді.

Өмір шындыгы керсеткендей, біздін республикамызда когамдык емірдің 

жанаруы  нэтижесінде,  гылыми-техникалык  тенкерістін  екпінді  ыкпалы

'Караныз:  Абсаттаров  Р.Б.  Национальные  процессы:  особенности  и  проблемы.  — 

Алматы,  1995.  —  с.  114-126.

279

-

аркасында адамдардын сана-сезімі мен ойлау машығында жалпықазақстандық 

мактаныш рухы  калыптасып, кен өріс жайып, өз табигатында жаңа мазмұн 

мен толықтатерең ұғым ретінде бой корсетіп отыр. Жана жағдайда бел алушы0 

осы  мақтаныш  сезімі  Казакстан  Республикасын  мекендеуші  эр  халыктын 

ұлттықсана-сезіміне терең бойлай бастады. Бұл мактаныш сезімі -  кайдағы 

бір  сырткы  кұбылыс  әсерінен,  немесе  нендей  бір  әрекет  есебінен  емес, 

республика халыктарынын жанқиярлық еңбегі, батылдығы мен батырлығы, 

демократиялык коғам кұру максатына жаппай жүмылтан миллиондардындана 

шығармашылык іскерлігі аркылы epic жайған мактаныш сезімі.

Мынадай жәй ойға оралады. Сонау бір токырау жылдары, менің ойымша, 

ғылыми  зерттеушілердің  бір  белегі  казакстандыктардын  ’’жалпыұлттык 

мактаныш терминін”  қолдануда арамзалықка жол берген сиякты. Олар бұл 

орайда ’’ұлттык мактаныш” деген ежелгі қағиданы естерінен шығарып алған. 

Олай  болса,  казіргі  коғамдық  дамуымыздын  жана  ерісінде  озімізге  аса 

касиетті ’’жалпыказакстандыкжәнеұлттык мактаныш” ұғымын жүрегімізге 

адамгершілік, шынайы азаттык-бостандыксезімін құюшы күш ретіндетанып, 

кекіректі кере тыныс алуды сезінгеніміз абзал.

Сонымен  катар,  жалпы  казакстандык мактаныш  казакстандыктардын 

үлттық  мактаныш  сезімін  ешқашан  мұқалта  алмайды,  оны  әлсірете  де 

алмайды.  Ойткені  Казакстаннын  әрбір  халкы,  үлкені  де,  кіш ісі  де  езінін 

ұлттык  дәстүрлерін,  әдет-ғүрпын  ұмыта  алмайды,  оны  касиет  түтады, 

ездерінің коғамды жанартуға тиісінше үлес қосып отырғанын мактаныш етеді. 

Демек, мына кағиданы айрыкша атау қажет. Ол — казақстандықтардын үлттык 

мактанышын дамыту, қоғамды жаңартудың басты кажеттілігі екендігі.  Бір 

екініш тісі сол, осы аса құнды мәселе кепсезділікке астасып, бой корсетпей 

жүр, ейткені кейбір ’’белсенділер” бүгінде езінін созуарлығымен саяси бедел 

жинамақ болады. 

-.і; :

Біздің бәріміз, жалпы патриоттықсезімдер үлттыктаза сезімдермен тығыз 

астасып, байи түсетінін зор сеніммен айта аламыз. Әркім ез тұрғысында — 

казак, орыс,  неміс, украин, ұйғыр бола отырып,  казакстандык,  Казакстан 

Республикасынын азаматы деген  атакты  мактана  айтады.  Біздің еліміздін 

патриотизмінің диалектикасы мен халыктардын этносаяси  кауымдастығы 

осындай.

Әрбір казакстандык езінің қайсы үлтқа жататындығына карамастан тек 

ез  халкынын  табыстарын  ғана  емес,  бүкіл  республиканын,  ауданнын, 

облыстың  жетістіктерін  де  мактаныш  етеді.  М ұны ң  озі  Казакстаннын 

экономикалык, әлеуметтік, ғылыми-техникалык, рухани салалардағы  кол 

жеткізген  жеңістері  котамды  түбірінен  жанартуға  косып  отырған  әрбір 

халыктың тікелей үлесі барын айғактайды.

Күллі республика жұмысшылары мен шаруалардын, интеллегенциялар-

280

дың  енбектегі  ерліктерін,  ғалымдардын  ғылымда  ашкан  жаналыктарын, 

шеберлердің,  халық  өнершілерінің  мәнгі  өшпес  туындылары  Қазакстан 

халықтарыныңортакигілігі екенін мактаныш тұтады. Республиканын әрбір 

халкының әдебиет, өнер, музыка саласындағы тамаша туындылары да ортак 

игілікке айналды. Мысалы, Мұхтар Әуезовтың "Абай жолы” эпопеясы казак 

халкынын аса корнекті ұлы Абай Құнанбаевтын өмірі мен шығармашылык 

жолына арналған. Сол кітапта казақ өмірінін жарты ғасыр ішіндегі түрмыс- 

тір ш іл ігін ін   езіне  тән  ерекшелігінің  калыптасуы  терен  де  білгірлікпен 

бейнеленген. 

<г>

Ү л тты к  такырыпта  туған  осы  роман-эпопея  республиканын  барлык 

халкынатүсінікті де жакын. Мұнан казакстандыкәрхалыкозомір шындығын 

кәріп-білгендей  сезінеді.  М.Әуезовтын  бұл  шығармасы  тек  Қазақстан 

халыктарынын зор игілігі ғана емес, сондай-акалдыңғы қатарлы адамзаттың 

жэне жалпы казақстандықтардың мақтанышы.

Қазақстан халкынын топтаскандығы мен коғамдык болмысы этносаяси 

түр ретінде кэбіне-кэп дұрыс үлттык саясат жүргізумен аныкталады. Қазіргі 

кезенде үлттық саясат ғылыми негізделген болуға тиіс. Ол үшін  Қазакстан 

Республикасында ұлтаралык процестерді жан-жакты талдау жэн. Мұнда, ен 

алдымен, республикада үлттық катынастардың дамуынын ешбір бүркемесіз 

шынайы даму пронеан алға тарту  қажет.  Бұл салада  ’’актандактар”  кылаң 

бермеугетиіс. 

>> 

'  **<}

  rv   >

Әлбетте  қазіргі  жағдайда  ұлт саясатының  накты  мазмұнын,  яки  оның 

күрделілігі  мен  қайшылығын жете талдаудын  манызы  ерекше.  Бұл  жерде 

үлт саясатының накты картинасын айкын әрі түтас күйінде көре білу өте- 

мэте  маңызды.  Я ки  кем ш іліктердің,  қиынш ылықтардын  ж етістіктер 

тасасында қалмағаны лазым.

Ал бүкіл әлемдегі екі мыңнан астам үлттар мен ұлыстардың ішінде қазактар 

жалпы саны жонінен (12 миллион) жетпісінші орында. Еуропалык-азиялык 

кұрлыкта, адамзат тарихында, елеулі рөл атқарған бүл халык көшпелілердің 

мәдени өркениетінің бірден-бір мұрагері ретінде танылған. Қазакхалқы эзінін 

сан ғасырлык тарихында талай-талай от пен судан отті, талай-талай кияметтерді 

бастан кешті. Әсіресе жоңғарлармен екі арадағы ’’актабан шұбырынды, алкакол 

сүлама”  жылдары, патшалыкотарлау, кеңестендіру келенсіздігі, голощекиндік 

зұлмат, 1932-1933 жылдардағы ’’қызыл табан”  ашаршылық, тынды игеру деген 

сылтаумен орыстандыру сиякты солакай саясатты бастан кешкен халык X IX  

ғасырдың басында  оз  жерінде  92  процент болса,  1962  жылы  бұл  денгей  29 

процентке дейін кұлдырады1.

‘Әбсаттаров  Р.Б .  Мемлекет  ж эне  азаматтык  коғам:  тужырымдамалык  талдау  / /  

Абай  атындагы  Алматы  университетініц  Хабаршысы.  Элеуметтану  ж эне  саяси 

ғылымдар сериясы.  — Алматы,  2003,  № 3.  — 91  б. 

...........’ 

ч

Ж

Тоталитаризм, орыстану, түрлі күштеу шаралары салдарынан Казакстан 

ө з ін ің   эконом икалы к,  этнодемографиялык  сипаты  жөнінде  одактас 

республикадан  гері отарланған аймакка үксады.  Біздін республикада ұзак 

уакыт бойы келеңсіз көріністер колеңкелі астарда калып келді немесе жокка 

шығарылды, түңғиыкка түсіріліп, бұл жайында айтудың езі ыңғайсыз болып, 

теріс  пікірге  ұрындыратын,  экономикалык  кеселге  соктыратын  мәселе 

ретінде  сипатталады.  Қазір  мүның  кесірі  айкын  көрініп  отыр.  Мысалы, 

республика экономикасы мейлінше бүрынғы Совет Одағының шикізат базасы 

ретінде калыптасканы күпия емес. Мұнда шаруашылык жүргізудің шығынды 

әдісі үстем болды. Айталык, Қазакстаннан тасып әкетілген өнімнін 70%-ы 

ш и к іза т ,  12%-ы  жартылай  дайын  өнім   болатын.  К а за кс та н н ы н  

экономикалык куатының тен жарымынан астамы одактык бағыныста болды. 

Ш икізат пен жартылай өнімнін кұны өте төмен еді.

Келімсектер алуды білді, тасып әкетуді білді, бірак ж ергілікті халыктың 

мұн-мұктажын  ескермеді,  Т іпті  Қазакстанның  үкімет  басындағы,  облыс 

орталыктарындағы  лауазымды  кызмет  орындарына  да  кадрлар  ұдайы 

Мәскеуден, Орталыктан жіберіліп отырды.  Елдін тарихын, халыктын салт- 

дәстүрін білмейтін олар ұлт саясатын аякасты етті. Олардыңбартілге тиек 

ететіні -  ’’Казакстан жүз тілді планета”  деп даурығу, даңғазалау болды.

М үны н  бәрі,  сайып  келгенде,  үлт  мәселесін  барынша  шиеленістіріп 

жіберді. Енді бұл түйінді бір күнде шешіптастау мүмкін емес. Алда Казакстан 

экономикасын дағдарыстан  шығарып,  калайда оны дұрыс дамыту  міндеті 

түрса, үлт саясаты саласында да осындай күрделі міндеттер алға койылды. 

Бұл  міндетті  зандык түрғыдан  егемен  Казакстан  Республикасынын жана 

Конституциясы айтарлыктай сәтті шешіп берді. Енді сол занды басшылыкка 

алып, жүзеге асыру міндеті түр.

Казір дағдарыстынсалдарын жедел жойып, ұлттыкдаму бағдарламасын 

жасап, әлеуметтік әділеттілікті камтамасыз ету, халык шаруашылығын кайта 

күр у, Казакстан Республикасы"тәуелсіз, дербес мемлекет ретіндегі үлттык 

егемендігін дамытып, дүниб  ж үзіл ік  кауымдастыкка толык  күкылы  мүше 

ретінде кіруге тиіс.  Казіргі  жағдайда Казакстан  экономикасы  республика 

мұктажы  үшін  кызмет аткаруы  кажет,  Елімізде  ұлтаралык  катынастарда, 

ұлтаралык саясатта кайшылыктар барын атап коймай, онын тамыры әскери 

коммунизм саясатында, жеке адамға табынушылыкта жатканын үмытпаған 

жән.

Ү л тты к  проблеманын  ш иеленісуінін  өрескелдік  себептері  еңбекші. 

халыкты  ешбір  негізсіз  жаппай  куғындауға,  әсіресе бүтіндей  халыктарды 

к ін д ік  кескен  жерінен  мыңдаған  шақырым  жердегі аймакка жер аударуға 

соктырғаны  кешірілмес  күнә.  Мысалы,  корейлер,  немістер,  мескетин 

түріктер, гректер, курдтар, шешендер ингуштар, поляктар, баска да халыктар

282

күштеу  аркылы  Қазакстанға  коныс  аударды.  Көптеген  ұлт  кадрлары  еш 

негізсіз ұлтшылдар, ’’халык жауы”  деп танылып, куғын-сүргінге, жазыксыз 

жазалауға  ұшыратылды.  Жеке  адамға  табыну,  токырау  жылдарының, 

горбачевтік  субьективизмнің  аса  ауыр  кайғылы  ауыртпалығы  Казакстан 

халыктарын  азапка  душар  етті.  Әсіресе  өз  елінде,  өз  жерінде  отырған 

казактардын,  күн і  қараңға  айналды.  К үн і  кеше  ғана  Горбачев  пен  онын 

Соломенцев,  Колбин сиякты  итаршылары аузы-мұрны  кисаймай, екі беті 

бүлк етпей тұтас бір халыкты -  казак хал кын үлтшыл етіп шығарды. М ұның 

бәрі, сез ж ок, халыктардын санасында өшпес із калдырды, осынау  жүрек 

сыздаткан  жаранын  тез  арада  жазылуы,  әлбетте,  онай  емес.  Үлтаралык 

келісімді  дамытуда,  ұлт  мәселесін  шешуде,  міне,  нак осындай  жәйттерді 

ұдайы ескеріп, көленсіздіктерге әсте жол бермеу керек.

Казіргі кезенде гі саяси жүмысымыздын езегі -  бірігу, коғамдык прогресс 

және  әлеуметтік  серіктестік  болып  отыр.  Е кінш і  сөзбен  айтқанда,  бірігу, 

коғамдык прогресс, әлеуметтік серіктестік саясаты ұлтмәселесін шешумен, 

үлт саясатынын деңгейін жоғары көтерумен табиғи ұштасып отыр.

Бірігу  үшін  не  керек?  Үлттар  мен  ұлыстардын  теңдігі  керек,  ортақ 

максатымыздың  болғаны  жөн.  Бізде  ондай  теңцік  бар  ма?  Бар.  Ортак 

максатымыз ше? Ол да бар. Сонда біздін максатымыз не? Біздін максатымыз

-   д ү н и е ж ү з іл ік  коғам дасты кты н  ажырамас  б ел ігіне  айналу,  казак 

мемлекеттігінін бұлжымастығын негізге алу, адам бостандығы мен құкының 

басымдығын таныту, демократиялык коғам мен кұкы кты к мемлекет күру. 

М ү н ы ң   астарында  те нд ік  деген  үғым  жатыр.  Т іп т і  жүмы ссызды кка 

ұшырағандардың  өздері  үлтына,  нәсіліне,  сеніміне  қарамай  әлеуметтік 

жағынан корғалуға кұкылы.

Бірак  сонғы  кезде  осы  жұмыссыздыктын  өзі  де  ұлттык  проблемаға 

айналып барады. Казір республикада бір миллионға жуыкадам жүмыссыз, 

Олардын  басым  кө пш іл ігі  -   казактар.  Ал  өз  елінде,  өз  жерінде  жүрген 

казактардын  жүмыссыз,  кейде  үйсіз,  панасыз  болуынын  себебі  неде? 

М ұнын датүп-тамыры баяғы кенес империясы жүргізген отарлыксаясатта 

жатыр.  А й та л ы к,  ка за к  даласы  по лигондар ға,  сы н а к  аландарына 

айналдырылды.  Арал  аяусыз  таланды,  казактар  б и л ік т ін   басына 

жіберілмеді,  ондіріске  жолатылмады,  шұрайлы  жерлерге  келімсектер 

бауыр  басты.  Ж ергілікті  ұлт  қүмды,  шөлейт  жерлерге  көш іріліп,  олар 

негізінен малшылыкпен ғана айналысты.  М ұны  Кеңес Одағы жетпіс жыл 

бойы жүргізген солакай саясаттын салдары демегенде не дейміз?!

Үзы н  сөздін  кысқасы,  кешегі  Ресей  империясынын,  Кенес  Одағынын 

отарлык  саясатынын  зардабын,  үлттык  кемсіту  саясатынын  зардабын 

казактар бүгінге дейін сезініп келеді. Сол зардаптын бір корінісі -  үлгіндегі 

бізайткан жұмыссыздык.  Бірөкініш тісі, казіржасы 25-кедейінгі жастардың

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: