105
Жібек жолының мәдениеті, оны сақтаушылар - түркілер
жағдайда жұмыс атқаруына мейлінше қолайлы жағдайлар туғызып отырды.
Эволюциялық үдерісі күні бүгінге дейін жалғасып келе жатқан, трансеуразиялық
коммуникациялық жүйенің алғашқы негізі Ұлы
Жібек жолының қызметінен
көп уақыт бұрын, яғни біздің дәуірімізге дейінгі IV-III ғасырларда қаланған.
Месопотамия мен Эламнан шыққан сауда жолының үнді аңғары арқылы өтіп,
Памир тауларына дейін жеткендігі сол заманнан-ақ белгілі.
Таяу Шығыстың саудагерлері тауарларын осы жолмен Бадахшан көктасына
дейін тасымалдады. Адамзаттың ең алғашқы өркениетінің нағыз отаны
саналатын Мохенджо-Даро мен Харапп өзенаралығы арасынан Месопотамияға
дейін оңтүстік сауда жолы жұмыс жасады. Месопотамия мен үнді аңғарларының
мәдени орталықтары арасындағы сауданы өз қолдарына қондырып алған
эламидтер, «сонау б.д. дейінгі ІV-ІІІ мыңжылдықтарда қалаға дейінгі және
бірінші қалалық орталықты байланыстыратын Орталық Шығыста көпқырлы
коммуникациялық желілерді қалыптастыра алды» (201, 26 бет).
Жалпы айтқанда, көшпелі халықтар мен Еуразия бойына түгелдей алғашқы
қоныстанушылардың өзара қарым-қатынасын
жаңа деңгейге көтерген, сауда
жасау және тәжірибе алмасу үшін жағдай туғызған ежелгі керуен жолдары
арнасы тағы да тармақтала түседі. Міне, соның нәтижесінде халықтар мен
қауымдастықтардың аралары жақындасып, олардың бір-бірімен араласуы жаңа
деңгейге көтірілді, ал сауда-мәдени байланыстар арасындағы өзара сенім де
күшейді. Еуразия құрлығының түрлі бағыттарына қарай тарайтын бұл жолдар-
дың арасында кездейсоқтары да кездесіп жатады. Дей тұрғанымен, жолдардың
тұрақты түрде
пайдаланылуы, олардың географиялық-мәдени кеңістіктерді
бір-бірімін байланыстыруы болып табылатын «үйреншікті бағыттар» үлкен
бедел мен сенімге ие болды. Іріктеле келе, күре жолдар арасында олардың
«жұлыны», яғни басты, магистралдық желісі анықталды. Шындығында, тарихи
өте қажеттілік нәтижесінде пайда болған Ұлы Жібек жолы келесі ғасырлар
бойында кеңейе берді. Жаңадан пайда болған шекараларды қиып өтіп, дамудың
осы айтылғандай қилы-қилы сатыларынан сүрінбеген Еуразияның тарихы
мен геосаясаты құрлықтағы ең маңызды жол мәртебесіне лайықты түрде ие
болды. Сауда жүргізу мақсатында Ұлы Жібек
жолының бір бөлігі ретінде
құрылған «Солтүстік Жібек жолының» ірге тасының қалана бастау кезеңі біздің
дәуірімізге дейінгі 138-126 жылдармен тұспа-тұс келеді. Сол уақыттарда қытай
императоры У-ди өзінің бітіспес жаулары, бірақ Орталық Азияда бастаушы-
этно-саяси күш болып табылатын юэчжилер – ғұндық-түркілерден пайда
олжаламақ ниетте одақ құру жөнінде шешімге келеді. Ойын жүзеге асыру
мақсатында ол өзінің танымал елшісі Чжан Цянды батыс аумағындағы көшпелі
тұрмыс кешетін юэчжилерге аттандырады. Барған жерінде Қытай елшісі өзін
қатты таң қалдырған көріністерге тап болады,
солардың бірі қытайдағыға
қарағанда әлдеқайда биік, әрі сондай сұлу мүсінді жылқылар табыны еді. Еліне
қайта оралған уәкіл көргендері туралы императорға қызыға хабарлап, ол жаққа