Қазақтың дәстүрлі тағамдарының ішінде дәннен жасалған тағамдар да бар. Қазақтар
бидай, қара бидай, тарыны тамаққа кӛбірек пайдаланған. Қазанға қарма, қатырма нан
пісірген. Кей ӛңірлерде оларды тӛңкерме, қазан жаппа нан деп атайды. Бидайды қуырып та
жеген.
Қазақ тарыдан тары кӛже, быламық, майсӛк жасаған. Тарыны, бидайды келіге түйіп
талқан да жасаған. Тары, талқан, май, қант, балды қосып — қоспа
немесе жент деген тәтті
тағам жасаған.
Қазақтың ыдыс-аяғы, негізінен, теріден, ағаштан және сүйектен жасалатын. Теріден
жасалатын ыдыстарға мал сауатын кӛнек, қымыз, шұбат жинайтын саба жатады. Кӛнек
шәугімдей ғана және кӛбіне шүмекті болады, ал саба жылқының терісінен тігілген,
мӛлшермен 70—150 л сұйықтық сыятын түбі кең, мойыны ұзын ыдыс. Қымыз, басқа да
сусын алып жүруге арналған ыдыс торсық, жан торсық деп аталады. Оңтүстік ӛңірлерде сүт,
сұйық заттарды сақтау үшін асқабақтан кептіріліп жасалған
қауақ дейтін ыдысты да
пайдаланған.
Кең ӛңірлерде мал сауғанға ағаш кеснек те қолданылады. Қымыз, шұбат кӛбінесе
ағаш тегенелер мен ағаш ожауларға құйылады. Ожаулар кейде екі басты болып, тегенлердің
жиегіне күміс, сүйек жиек жүргізетін болған.
Біздің жерімізде мекендеген андронов тайпаларының қыш құмыраларындағы ою-
ӛрнектер кейінгі қазақтың бау, басқұрларындағы нақыштарға ұқсайды. Андроновтықтардың
тастан салған үйлері, шаруашылық құрылыстары, құдықтары кейінгі қазақтың осындай
құрылыстарында кӛрініс тапқан.
Одан бергі сақ, ғұн, үйсін, қаңлы тайпаларының да мәдениеттерінің қазақ дәстүрлі
мәдениетінің қалыптасуына әсері аз болмаған. Ерте ортағасырларда бүгінгі Қазақстан жерін
және кӛрші аймақтарды мекендеген таза түркілік этностар және мемлекеттер тұсында бүгінгі
қазақ халқы дәстүрлі мәдениетінің, тілінің негізі қалыптасты.
Жалпы мәдениетті, әдетте,
шартты түрде екіге бӛлеміз. Ол материалдық (заттай) және рухани мәдениет.
Материалдық мӛдениетке ұстап кӛруге болатын заттық дүниелерді жатқызсақ,
рухани мәдениетке кӛзбен кӛріп ұстауға келмейтін рухани құндылықтарды жатқызамыз.
Ұлттық материалдық мәдениетте оның дәстүрлі ерекшеліктері анық кӛрініс табады.
Қазақтың дәстүрлі материалдық мәдениетінің ең бір кӛрнектісі де кӛнесі - киіз үй.
Ұлан-ғайыр жерге ғана емес, тарихи рухани мол мұраға да ие екенімізді танытуымыз
керек. Жалпы барлық елдерде мұндай қасиетті, киелі жерлер баршылық.
Ол жерлерді мемлекет тарапынан қорғалып, даңқын асырып дәріптеліп
отырғандықтан, ӛз елдері түгілі әлем елдерінен туристер ағылып іздеп барады. Мәселен,
ағылшындар Кентерберий ғибадатханасын мақтан етсе, немістер
Кельндегі рим-католик
готикалық соборын ұлықтайды. Сол секілді қазақ елінде де халықтың қызығушылығын
тудыратын қасиетті жерлер жетеді.
Тек оларды дәріптеп, халқымызға кеңінен таныстырып, ӛзге елдердің де
қызығушылығын тудыра білуіміз керек. «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы»
жобасы аясында жергілікті атқарушы органдарға тапсырылған міндеттер ӛз деңгейінде
орындалса, ӛткен тарихымызға да қиянат жасамаған болар едік. Ӛйткені, күтім кӛрмей
елімізде талай тарихи ескерткіштер тозып бара жатқаны тарихшыларды алаңдатып отырғаны
жасырын емес. Жоба аясында осы олқылықтың да орны толатынына сенеміз.
Достарыңызбен бөлісу: