П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет163/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   159   160   161   162   163   164   165   166   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

7 .2 . Е К П І Н Н І Ң О Р Н Ы
Екпіннің фонетикалық типтерінен тыс оның 
сөздің қай буынына орналасу ы ңғай ы н а қарай 
бөліңетін құры лы мды қ (структуралық) типтері 
бар. 'Ёкпіннің құрылымы ф онологиялы қ және 
м орф ологиялы қ болып екі түрге бөлінеді. Ф о- 
нологиялық екпін 
тұрақты екпін, еркін екпін
болып екіге бөлінеді. 
Тұрақты екпіндеп 
создің 
нақтылы бір буынында ғана келетін екпінді ай- 
тады. 
Еркін екпіндеп 
сөздің кез келген буынына 
түсе беретін екпінді атайдьі^г
Қ азақ екпінінің ж оғары да айтқаны мыздай 
кей грамматикалық формаларды ажыратуға қаты- 
сының болуы - оның сөз ішіндегі орныны ң анау 
айтқандай сонш алы қты тұрақты емес екенін 
аңғартады. Осы ыңғайда мына бір жайдың ба- 
сын ашып айта кетуіміз керек. Ол - қазақ тіліндегі 
екпіннің денірек ұшырайтын орны - сөздің соңғы 
буыны екендігі. Екпіннің өзге буындар, айта- 
лы қ, аяққы буы нға тете тұрған буында байқа- 
луы оның көбіне-көп грамматикалық формалар- 
ды ажырату қызметіне байланысты.
Екпіннің қызметіне орай ж оғары да әңгіме 
етілген бір түбірден, со н д ай -ақ әр түбірден 
өрбіген, бірақ дыбыстық құрамы бірдей грамма- 
тикалы қ тұлғалардағы екпін орны н кестемен 
көрсетуге болады.
Екпіні соңғы буынға түсетін түлғалар
біздің 
балам ы з
(тәуеддік жалғау) 
көретін
(аны қтауы ш ) көз 
, көзі 
қарайды
(м ағы насы - шаршады) 
тісі 
қанады
(өткен ш ақ) 
біздің 
қойшы
(зат есім) 
өгізше
(зат есім) өкірді 
қалыңыз
(зат есім) қалай 
баласыз
(сын есім) 
ақы лсы з
(сын есім) 
ол 
барғанш а
(етістік), сен бар 
ол 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   159   160   161   162   163   164   165   166   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет