ең соңғы сы әрқаш ан тиянақты интонем аға ие
болады. Схема түрінде біры ңғай мүшелердің
интонациялы қ сы зы ғы н төмендегідей беруге
болады
(2 2 -с у р е т ).
22 сурет. Бірыңғай мүшелердің интонациялық схемасы
8 .6 . С Ө Й Л Е М Н ІҢ М А ҒЫ Н А Л Ы Қ Б Ө Л Ш Е К Т Е Р І
Сөйлемдегі сөздердің бәрі бірдей үнемі
дербес екпінге ие бола бермейді. М ысалы:
Ол
жырларды айтатын адам жыршы деп аталады.
Бұл сөйлем үш акцентуациялық топқа бөлінеді:
біріншісі -
ол жырларды,
екінш ісі -
айтатын
адам,
үшіншісі -
жыршы деп аталады.
Осындай
м ағы н а ж а ғы н а н байланы сты бір екп ін м ен
айты латы н топ - ы рғақты топ деп аталады.
Ы рғақты екпін бір сөз тобы мен екінш і сөз
тобы ны ң жігін ажыратып тұрады.
Әдетте ы рғақты топтар синтагм аларм ен
үйлесіп отырады. Кейде бір синтагма бірнеше
ы р ғ а қ т ы то п қ а б өл ін ед і. Ы р ғ а қ т ы то п тар
ы рғақты екпінмен жіктеледі. Ол жіктің арасы
н е г із г і
т о н
ж и і л іг і н ің ,
қ а р қ ы н н ы ң ,
интенсивты іктің кенет өзгеруімен белгіленуі
мүмкін де, олардың арасында әрдайы м пауза
болуы міндетті емес.
Қазақ тілінде сөйлемнің ы рғақты топтарға
б ө л ін у і к ө б ін іс е о л а р д ы ң м а з м ұ н ы м е н
байланысты. Мысалы:
1.
Кеше кешке /к о н а к / үйге келді. 2. Кеше
кешке /к о н а к үйге келді.
Бірінш і сойлем үш
ырғақты топқа бөлінеді. Екіншісі - екі ырғақты
топтан.тұрады. Бірінші сөйлем ж ақты, екіншісі
- жақсыз болып шығады. Бірінші сөйлемде әңгіме
қонақ туралы, ал екінші сойлемде белгісіз біреу
туралы. М ұндайда әр ы рғақты топ бір-бірінен
паузамен болініп, ы рғақты екпінмен жіктеліп
отырады.
Ы рғақты екпінмен бірге (бір соз тобы мен
екінші сөз тобының жігін ажырататын) ой екпіні
де қолданылады. Ой екпіні сойлемдегі бір создің
м әніне айры қш а коңіл аударып, оны күшейтіп
тұрады. Ой екпіні сойлемнің мазмұнымен тығыз
байланы сты . С ойлем нің м азм ұны ой екпіні
арқы лы озгеріп тұрады. М ысалы: “
Таңертең
окушылар мектепке кет т і”
деген сейлемді алып
қ а р а с т ы р а й ы қ .
1. Таңерт ең м е к т е п к е / /
Достарыңызбен бөлісу: