П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет178/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   174   175   176   177   178   179   180   181   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

ДЕМААЫС 
КҮТП 
ПДІ
1 - с у р е т . Бір мүш елі хабарлы сөйлем нің
интонациялы к сызыгы
Егер де бір мүшелі сойлем бірнеше ырғақты 
топтан тұрса, топ ішіндегі создер екпінм ен 
белгіленбей, ы рғақты топты ң соңғы буыны 
ак ц е н тт ел іп мол ұ за қ ты л ы қ п е н ай ты лады . 
Мұндай сөйлемдердің интонациясы біркелкі, жай 
толқынды әуенмен ерекшеленеді. Ырғақты топтар 
а р а с ы н ы ң п а у з а м е н б о л ін у і м ін д е т т і ем ес 
( 2 -с у р е т ) .
КҮН 
Ж АЦ А
ҒАНА 
ШЫҒА 
БАСТАДЫ
2 - с у р е т . Бір мүш елі үш ыргақты топтан түратын
хабарлы сой лем н ің интонациялы к сызыгы
Екі мүшелі хабарлы сойлемдерде сол екі 
м үш енің арасы нда әдетте өзара м азм ұнды қ 
т а й т а л а с т ы қ н е м е с е қ а л а й д а т е ң д е с у г е
бағы тталған бір бәсекелестік байқалады. Бұл 
жағдай сейлемдердің интонациялық сызығынан 
да корінеді. Екі мүше оз алдына бір-бір синтагма 
құрап, алды ңғы сы соңы на қарай котеріңкі, 
кейінгісі соңында томен айтылып, әрдайым 
паузамен болініп тұрады. Жазуда кобінесе екі 
мүш енің арасына сы зы қш а қойылады. Кейде 
екінш і, я ғн и соң ғы мүше алды ңғы мүшеге 
мазмұны ж ағы нан тайталас, бәсекелес болмай
оның мағынасына біраз түсініктеме не анықтама 
беруі де мүмкін. 
4


116
ИНТОНАЦИЯ
Мысалы: 
Қара тақтайсыз м ұғалім - тебенсіз
кемпір ғой (Аймауытов). Қыстайотынала алмай
- мектеп азынап түрды ( Сонда). Бес жерде бес -
ж и ы р м а бес. О ны ң е м т и х а н д ы т а п сы р а
алм ағанды ғы

көп ауырғанының салдары. Абай
м ен Әйгерім өмірге лағнат айтқан адамдар
сияқты емес, қайта күйін үғып, қалын ойлағандай
(Әуезов). М ал басын көбейтуге ерінбей еңбек
сіңірген кісінің бірі - Ж ақыпбек еді (Мүстафин).
Қарағанды облысы

еліміздегі ең қуатты да
қүнарлы өңірдің бірі ( “Ана т іл і” газеті).
Е кі м ү ш е л і х а б а р л ы с ө й л е м н ің іш к і 
м азм ұ н ы н ы ң т а й т ал а с , б әсекел естігі о н ы ң
м ү ш е л е р ін ің ө з ін е т ә н и н т о н а ц и я л ы қ
өзгешеліктерінен де көрініп тұрады дедік. Мұндай 
сөйлемнің әр мүш есі қанш а синтагмадан тұрса 
да, олар әрдайы м паузамен бөлінеді. Хабарлы 
сөй лем нің бұл түрінің екі мүш есі паузамен 
бөлініп қан а қ о й м ай , он ы ң ара жігі едәуір 
тоналды интервалм ен дараланады . А лдыңғы 
мүше, я ғн и бірінш і синтагм а болып тұрған 
м ү ш ен ің и н т о н а ц и я с ы а я қ т а л м а ғ а н д ы қ т ы
көрсетіп, интенсивтілігі молаюмен ерекшеленсе, 
екінші синтагманың тоналды контуры төмендеп, 
аяқталғанды көрсетіп, баяу қарқы н м ен қатар, 
шамалы интенсивтілікпен 
а т ы л а л ы (З -с у р е т ).


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   174   175   176   177   178   179   180   181   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет