П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
ПОЭЗИЯ ТІЛІНЩ ИНТОНАЦИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| ПОЭЗИЯ ТІЛІНЩ ИНТОНАЦИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
137 3) Жүрместен бұрын / / 3 --------- 2 4) Малы жоқ деп / / 3 -------- —^ 2 Жолыңды байқа, / / Ерден түңілме ,// Киместен бұрын / / 2 ---- ^ 1 Тоныңды байқа. Егіні жоқ деп / / 2 --- -— 1 Жсрден түцілме. Бұл келтірілген төрт тармақты, бір бунақты м ақал-м әтелдердің әр тарм ағы 4-5 буыннан тұрады. М ысалдардағы буын үйлесуі былайш а келеді: бұлардың бірінш і тарм ағы ны ң соңғы сөзімен ұшінші тарм ағы ны ң соңғы сөзі, екінші тарм ағы мен төртінш і тарм ағы ны ң соңғы сөзі (болмас - болмас, білмеген - білмеген, кор етер - кор етер, бүрын - бүрын, байка - байқа, түңілме - Аяу,///ушеу)бірдей болып, және бір сөз қайталанып тұрады. С о н д а й -а қ бұл сөздердің ал ғаш қ ы буындары да үйлесіп қана қоймай, олардың буын сандары да бірдей болып келеді. Бұл м ы с ал д а р д ағы буын үйлесуі ж ән е олардың буын сандары ны ң бірдей болуы, әр мақалды бір ш еңберде біркелкі ы рғақта ұстап, оларды ң біркелкі көтеріңкі-б әсең толкы нды интонациясын сызады. Бұл жерде Ахаңның өлең ы рғағы н “ж о р ға қ ” деп атап, ол туралы айтқан сөздері көңілге оралады. Келтірілген 1,2-мақалда бірінші тармақ пен үш інш і тар м ақ бір ы р ғақты топты құрап, арасында шағын паузасы бар дара синтагма болып тұр. Екінші, төртінші тармақ та - әрқайсысы бір ы рғақты топ болып, дара синтагм аға тең. Бұл ж ерде к е л тір іл ге н т о п т а р бірдей д ар а сө з тіркесінен болған сөйлем мүшелері. 3,4-мақалдар жалпылама жақты бастауышсыз екі сөйлем. Олардың бірінші, үшінші тармақтары пысықтауыш мүшелер тобы, ал екінші, төртінші тарм ағы баяндауыш тобы болып тұр. Бұл 3,4- мақалдардың да сөйлемнің синтаксистік мүшелері болып табылатын ырғақты топтары бір синтагма құрайды. 4 тарм ақты -төрт синтагмалы 4-мақалды ң интонациясы бірдей, не ұқсас. Бұлардағы 4 синтагма - екі-екіден ж алғасы п өздеріне тән то л қы н д ы и н то н а ц и ям е н “ ж ор ға ж үрісін ің тайпалуы” сияқты болып келіп, бірінші екеуінің аяғы сәл көтеріңкі ти ян ақсы з интонем ам ен айтылады да, ал үшінші, төртінші синтагма бір- бірімен ж алғасы п, толқы нды интонациям ен ерекш еленіп, тиянақты интонемамен бәсеңдеп барып, көлемді паузамен аяқталады. Торт тармақты тақп ақ болып келетін бұл мақалдардың интонациялық жалпы келбетін алып қарасақ, бірінш і, үш інші тарм ақтары екінші тоналды (2) деңгейден басталы п, үшінш і (3) деңгейге котеріледі. Ал екінш і және тортінші тармақтар сәл бәсеңдейді. Екінші тармақ үшінші тоналды деңгейден (3) екінш і тоналды деңгейге (2) дейін, ал төртінші тарм ақ екінш і тоналды деңгейден (2) бірінші тоналды деңгейге (1) дейін тө м ен д ей д і. М ақалд ы ң м а ғ ы н а с ы н а қар ай тарм ақты ң басы ндағы , аяғы н д ағы сөздердің кейбір буындары молы рақ интенсивтілікпен, созылыңқы айтылады. Әр мақал қаншатармақты болса да, бір көлемді паузамен бөлінетін бір-ақ ойды білдіреді. Бұлардың бәрі ти ян ақсы з және тиянақты интонемалармен сипатталады. 3. Ж еті, сегіз буынды мақалдарды ң да екі т а р м а қ т ы с ы (ж а р ты ш у м а қ т ы ) м ен тө р т т а р м а қ т ы с ы (бір ш у м ақ ты ) ж и і кезд есед і Мысалы: жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|