П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы

ПОЭЗИЯ ТІЛІНІҢ ИНТОНАЦИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
143
2 '
4 
з
Түсемін барып / несіне?
_^ з
Қырындап өтіп / барады / /
2 ^
4.5
Сұңқарын тұтып / бетіне.
2
Қара қасқа / тұлпары, / /
з
Жерді тарпып / табаны / /
Алшаңдап оасып / асықпай,//
2 ---------------------- ---- ^ 1
Ауылдың шықты / шетіне.
2 
___ ^ 3
Бұлттан шыққан /"айға ұқсап / /
з
Тұр еді Назым / нұрланып / /
2 ___________ _____ 3
Атлас көйлек / үстінде / /
2 _______________ ^ 3
Көк арбаға / сүйеніп, / /
1,5
Шыбықтай белі / бұралып.
Сүйретіп алтын / шашпауын / /
2 
___ 3
Ордаға барып / кіреді, / /
^
--------------------------- ^ 
1,5
Боз жорға аттай / ырғалып.
Аһ ұрғанда / ауызынан / /
2 _______________ ^ 3
Түтіні шығып / сұлудың / /
Жүрегі кетті / от жанып.
“Қара атты Қамбар7"карамай,//
2 
_ 3
Не себептен / кетті”- деп / /
2
-------------------- ----1,5
Ашуы келді / долданып.
2 ____________' 3
“Ақша бетім / қарайып / /
--------
1,5
з
Қалды ма, деп,/- апырмай?'”/ /
2 _________ ______- 3
Шар айнасын / қолға алып, / /
Сұңқардай көзі /сүзіліп, / /
2 _________ ______ _ 3
Жыламай көңілі /бұзылып,//
Айнаға көзін /тұр салып (Қ амбар батыр).
К е л т ір іл г е н 30 т а р м а қ т ы ж ы р д а б ір
тақ ы р ы п қ а байланы сты бірнеш е сойлем нен
тұратын екі күрделі синтаксистік тұтастық бар. 
Оның біріншісі (10 тармақтан тұратын) Қамбар 
батыр туралы да, екіншісі (20 тармақтан тұратын) 
Назым сұлу жайында.
Бұл ж ы рдағы әр тарм ақ екі-екі бунақтан 
тұрып, жеке-жеке синтагма болып тұр. Тармақтар 
екіден, үштен, кейде торттен қосылып бір ғана 
ойды білдіретін, бір жай не құрмалас сөйлем 
түрінде келген.
Бірінші күрделі систаксистік тұтастық бір 
тақы рыпты өрбітетін (Қамбар батыр туралы) 4 
сөйлемге бөлінген Ю тармақтан тұрады. Екінші 
күрделі си н так си стік тұтасты қ (Н азы м сұлу 
туралы) 20 тармақтан тұрып, 6 сөйлемге бөлініп 
тұр. Бұл екі күрделі синтаксистік тұтастықтан 
тұ р аты н ж ы р қ а н ш а көлем д і б о л ғ а н ы м е н
сө й л ем д ер д ің құ р ы л ы м ы мен м а ғ ы н а с ы н а
байланысты өзінің интөнациялы қ келбеті бар. 
Жырдың интөнациясын мәнерлейтін ырғағы мен 
“ж ө р ғағы ” буындардың, сөздердің ұйқасымен, 
сөздердің ұйлесуімен бөлып тұр.
Көп синтагмадан тұратын күрделі синтаксисгік 
тұтасты қтарды ң ең сө ң ғы синтагм алары нан 
басқасының әуені біркелкі сөңына қарай үшінші 
(3) д ең гей ге д ей ін кәтер іліп тө л қ ы н д ан ы п
өрнектеледі. Ал әр б ір күрделі си н такси стік 
тұтастықтың ең сөңғы синтагмасы бірінші деңгейге 
дейін төмендейтін әуенмен ерекшеленіп соңғы 
мөлшерлі паузамен көмкеріледі.
10 
т а р м а қ т а н - с и н т а г м а д а н қ ұ р ы л ғ а н
тұтастықтың үш сөйлемі екі синтагма және төрт 
сөйлемі төрт синтагма бөлып бөлінетін I КСТ-ың 
интөнациялық сызығы темеңдегідей бөлады:
С ө й л е м д е р д ің
с ө ң ғ ы
т ө м е н д е й т ін
синтагмасы нан басқа алды ңғы синтагмалары 
бірнешеу бөлса, олардың мағынасы мен сөйлемдегі 
ф у н к ц и я с ы н а қ а р а й ө р н е к т е р ін д е а зд ап
а й ы р м а ш ы л ы қ т а р кезесед і. 20 т а р м а қ т а н - 
синтагмадан құрылған тұтастықтың бірінші сөйлемі
5 синтагма, екінші, үшінші, төртінші сөйлемі 3 
синтагма, бесінші сөйлемі 2 синтагма, алтыншы 
сөйлемі 4 синтагмадан тұратын II КСТ-ың өрнегі
Ж өғары да келтірілген өрнекте әр синтагма 
бір сы зы қ болы п тұр. Әрбір сойлем дегі ең 
сөңғысынан басқа алдыңғы мағынасы жағынан

144

жүктеу/скачать 38,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: