П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


Қ-Ғ, К-Г  дыбыстарының тұлғажігінде алмасуы  мына жағдайда кездеседі. 1



Pdf көрінісі
бет223/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   219   220   221   222   223   224   225   226   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

Қ-Ғ, К-Г 
дыбыстарының тұлғажігінде алмасуы 
мына жағдайда кездеседі.
1.
Сөз соңы 
Қ, К 
дыбыстарына аяқталы п, 
оған ж алғанаты н қосы м ш а не тіркесетін сөз 
дауысты дыбыстан басталса, 
қ 
дыбысы 
ғ , к
д ы б ы сы гб ол ы п ұяңданады. Мысалы, 
тарақ+ы-
тарағы, соқ+ы м-соғым, ек+ін-егін, көк+і-көгі,
жоқ+ал-жоғал, ақ адам-ағадам, көк ешкі-көгешкі
т.б. Бірақ бұл құбылыс қазақ тілінде шексіз емес. 
Ұ яңданбай қолданы латы н 
қ, к 
ды бы стары н 
қазақ+ы-қазақы, қалмақ+ы-қалмақы, нақ+а-нақа,
тік+е-тіке, қырық+ым-қырқым, көрік+ем-көркем
т.б. сөздерден көруге болады.
2. Сөз соңы дауысты дыбысқа бітіп, оған 
тіркесіп айтылатын сөз 
қ, к 
дыбысынан басталса, 
қ, к 
дыбысы ғ, г болып ұяңданады. М ысалы, 
ала қаш-алағаш, бара кел-барагел, көре кет - көре-
гет
т.б. Бұл жағдайда да ұяңдану амалы біріңғай 
кездесе бермейді. М ысалы, 
қара қат - қарақат
(қ а р а ға т
ем ес), 
борі қарақат -бөріқарақат
(бөріғарағат
емес), 
қара қат - қарақат
(қаралы 
хабар жазы лған хат), 
элдекім-эдекім (элдегім
болып та жарысып айтылады) т.б.
3. Сөз соңы үнді дыбыстарға аяқталса, оған 
ж алғанаты н қосы м ш алар 
ғ, г 
дыбыстарынан 
басталады. Мысалы,/салге, 
көлгірсі, өрге, бірге, жарға,
дарға, ш ам ға
т.б. Бірақ үнді дыбысқа аяқталған 
сөзге 
қ, к 
ды бы сы нан басталатын қосы м ш а 
ж алғаны п та, сөз тіркесіп те айтыла береді. 
Мысалы, 
қырқа, өркеш, шығыңқы, батыңқы,
жауқазын, қаламқас
т.б.
Ш -Ж
ды бы стары ны ң алмасуынан 
быршы-
быржы, боршы-боржы, бақши-бағжи, кекши-кегжи,
келем еш т е-келем еж де
т.б. сөз варианттары
жасалған.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   219   220   221   222   223   224   225   226   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет