П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет219/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   215   216   217   218   219   220   221   222   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

МОРФОНОЛОГИЯЛЫҚ ДЫБЫС АЛМАСУ
151
Т ағы бір жиі байқалаты н алмасу тұсы 
еліктеуіш сөздерде кездеседі. Еліктеуіш сөздердің 
аңғартар лексикалы қ мағынасымен дыбыстық 
кұрылымы ты ғыз сабақтасып жататыны белгілі. 
Мәселен, 
ж алт
пен 
жылт, тарс
пен 
тырс
с и я қ т ы е л ік т е у іш т е р д е г і 
а-ы
а л м а с у ы н
м орфонологиялы қ дыбыс алмасуға жатқызуға 
б о л м а й д ы . Б із д ің е л ік т е у іш с ө з д е р д е н
м о р ф о н о л о г и я л ы қ а л м а с у ға а л ат ы н ы м ы з 
м ағы наға еш қандай қатысы ж оқ құбылыстар. 
М ысалы, 
ыржаң-ыржың, қылж аң-қылж ың,
бұртаң-бұртың, қы лм аң-қы лм ы ң, ж ы лмаң-
ж ылмың, тыртаң-тыртың
т.б. С о н д а й -ақ
қиқа=жиқа - қиқы=жиқы
сияқты қос сөздермен 
бірлі=жарым тола-толы, басалқа-босалқы, самса-
самсы, банда-банды
сияқты создердің соңында 
а-ы 
алмасуы байқалады.
Е-і 
дыбыстарының алмасуы 
езгі-ізгі, ешкім-
ішкім, енжу-інжу, үлгер-үлгір, ілек-ілік, бөлек-бөлік,
түбіртек-түбіртік, бүртек-бүртік, ділгер-ділгір,
кірбең-кірбің, түймеіите-түйміште, түйтеңде-
түйтіңде, түге-түгі, міне-міні, қане-қані, неше-
неші, сөре-сорі, бэйге-бәйгі, бүйе-бүйі
сияқты
создерден байқалады.
М ы с а л д а р д а н б а й қ а й т ы н ы м ы з , 
е -і
ды бы стары ны ң алмасуы 
а-ы 
алмасуына ұқсас 
б о л ы п к е л е д і. Ә с ір е с е , б ұ л ұ қ с а с т ы қ
қосымшалардың үндесім (сингармонизм) заңына 
байланысты түрленген морфтары на ұқсайды. 
Бірақ нағы з үндесім бойы нш а қалы птасқан 
фонетикалық өзгеріс емес. Айталық, 
арбай-арбый,
шоңқай-шоңкый
варианттарындағы 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   215   216   217   218   219   220   221   222   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет