О дыбысының
ы дыбысымен
алмасуы ш ы ғы стан енген кісі аттары нда да
кездеседі. Мысалы,
Қайролт-Қайрылш (Кдйрылда),
Қабдолла-Қабдылда т.б. Егер кісі аттарының
алғашқы буындары жіңішке дыбысталатын болса,
о-і алмасуы жүзеге асады. Мысалы,
Зейнолла - Зейнілдэ, Абдолла - Әбділдэт.Ь. О -Ү дауы сты д ы б ы с т а р ы а л м а с у ы н а н
өкімет-үкімет, өкім-үкім, бәгелек-бүгелек, бөкең- бүкең, бөгежекте-бүгежекте, өтек-үтік, дөреге (диал.) -
дүрегей, бөкеңде - бүкеңде, төленше- түленше сияқты варианттар жасалған.
Бұл алмасулар
солай ет, олай ет тіркестерінің
ықш амдалып
сөйт-сүйт, өйт -үйт , өйткені- үйткені болып айтылуында да кездеседі.
9.6Л .3. Еріндік-езулік дауыстылардың алмасуы Еріндік-езулік дауысты дыбыстардың алмасуы
арқылы жасалатын варианттар жиі кездеспейді.
Олардың біразы аш ы қ-қы саң дауыстылардың
алмасуында
(о-ы, о-і) айтылады. Сондықтан енді
ұ-ы, ү-і алмасуларына тоқталамыз.
Ұ-Ы дыбыстарының алмасуы арқылы булдй-
былай, бұқтыр-бықтыр, бұлға-былға, бұлғақта- былғақта, бұлау-былау, құбыла-қыбыла, құрсау- қ ы р с а у , т ү м а қ -т ы м а қ , т ұ н д ы р -т ы н д ы р , тұштаңда-тыштаңда, тұіиталаңда-тышталаңда, ұңғырау-ыңғырау (қашау сияқты) сөз варианттары
жасалған.
Ү-і дыбыстарының алмасуы
үндеме-індеме, дүбір-дібір, иіүйе бөрі-шійе бөрі, бүйт-бійт сияқты
варианттарда кездеседі.
9.6.2. Дауыссыз дыбыстардың алмасуы Дауыссыз дыбыстардың морфонологиялық
алмасу жолдары дауыссыз дыбыстардың сәйкестігі
мен керігу (диссимиляция) құбылысы арқылы
жүзеге асады.
152
МОРФОНОЛОГИЯ Д а у ы с с ы з д ы б ы с т а р д ы ң а л м а с у ж ай ы
қатаңнан ұяң ға ауысу, ш ұғыл ды бы старды ң
ы зы ң ға ауысу, тіл арты д ы б ы стар ы н ы ң тіл
алды на жылжу үрдістері арқылы пайда болады.
Бұл үш үрдіске жеке-жеке тоқталамыз.