П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет221/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   217   218   219   220   221   222   223   224   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

О 
дыбысының 
ы 
дыбысымен 
алмасуы ш ы ғы стан енген кісі аттары нда да 
кездеседі. Мысалы, 
Қайролт-Қайрылш
(Кдйрылда), 
Қабдолла-Қабдылда
т.б. Егер кісі аттарының 
алғашқы буындары жіңішке дыбысталатын болса,
о-і 
алмасуы жүзеге асады. Мысалы, 
Зейнолла -
Зейнілдэ, Абдолла - Әбділдэт.Ь.
О -Ү
дауы сты д ы б ы с т а р ы а л м а с у ы н а н
өкімет-үкімет, өкім-үкім, бәгелек-бүгелек, бөкең-
бүкең, бөгежекте-бүгежекте, өтек-үтік, дөреге
(диал.) - 
дүрегей, бөкеңде - бүкеңде, төленше-
түленше
сияқты варианттар жасалған.
Бұл алмасулар 
солай ет, олай ет
тіркестерінің 
ықш амдалып 
сөйт-сүйт, өйт -үйт , өйткені-
үйткені
болып айтылуында да кездеседі.
9.6Л .3. Еріндік-езулік дауыстылардың алмасуы
Еріндік-езулік дауысты дыбыстардың алмасуы 
арқылы жасалатын варианттар жиі кездеспейді. 
Олардың біразы аш ы қ-қы саң дауыстылардың 
алмасуында 
(о-ы, о-і) 
айтылады. Сондықтан енді 
ұ-ы, ү-і 
алмасуларына тоқталамыз.
Ұ-Ы 
дыбыстарының алмасуы арқылы булдй- 
былай, бұқтыр-бықтыр, бұлға-былға, бұлғақта-
былғақта, бұлау-былау, құбыла-қыбыла, құрсау-
қ ы р с а у , т ү м а қ -т ы м а қ , т ұ н д ы р -т ы н д ы р ,
тұштаңда-тыштаңда, тұіиталаңда-тышталаңда,
ұңғырау-ыңғырау
(қашау сияқты) сөз варианттары 
жасалған.
Ү-і 
дыбыстарының алмасуы 
үндеме-індеме,
дүбір-дібір, иіүйе бөрі-шійе бөрі, бүйт-бійт
сияқты 
варианттарда кездеседі.
9.6.2. Дауыссыз дыбыстардың алмасуы
Дауыссыз дыбыстардың морфонологиялық 
алмасу жолдары дауыссыз дыбыстардың сәйкестігі 
мен керігу (диссимиляция) құбылысы арқылы 
жүзеге асады.


152
МОРФОНОЛОГИЯ
Д а у ы с с ы з д ы б ы с т а р д ы ң а л м а с у ж ай ы
қатаңнан ұяң ға ауысу, ш ұғыл ды бы старды ң 
ы зы ң ға ауысу, тіл арты д ы б ы стар ы н ы ң тіл 
алды на жылжу үрдістері арқылы пайда болады. 
Бұл үш үрдіске жеке-жеке тоқталамыз.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   217   218   219   220   221   222   223   224   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет