П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет57/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

1.4.3.2. Үяң дауыссыздар
Ұяң дауыссыздардың үндесім варианттарына 
ортақ жасалым белгілер - дауыс қатысы, жасалу 
о р н ы ж ә н е ж а с а л у т ә с іл і. А л , ү н д е с ім
варианттары н б ір-б ірінен бөлектеп тұраты н 
ай ы ры м белгілер - тілдің іл гер ін д і-кей ін д і
еріннің еріндік-езулік қалпы (суреттер жасалымы 
үйлес қатаң дыбыстармен бірге берілді).
Б дауыссыз дыбысының үндесім түрлері
Ж уан езулік түрі: БЫ Л ТЫ Р, Ш АЛБАР т.б. 
(16-1-сурет)
Ж асалы м ы : 
қ о с е р ін ө з а р а ж ы м д а с а
тоғысады (1), жасалу орнына қарай ерін-ерінді; 
тіл ауыз қуы сы нда кейін шегініп жатады (8), 
тілдің жатысына қарай кейінді; дауыс желбезегі 
жартылай тербеледі (5-3), желбезек қаты сы на 
қ арай терб ел ің кі (ұяң ); ерін ж азы лы п (езу 
тартып) барып (1-3) жасалады, ерін қаты сы на 
қарай езулік дыбыс болып табылады.
Айтылымы: 
қос ерін өзара босаң тоғысады, 
тоғы сым күшіне қарай босаң тоғы сы ңқы ; ауыз 
қуысы мен көмей қуысы қосылып кетеді, үстеме 
жасалым орны на қарай көмей қуысты дыбыс 
болып табылады.
Естілімі: 
қос еріннің тоғы сы м ы босаң 
леппен аяқталады, тоғысым бітіміне қарай босаң 
лепті; дауыссыз ызың дыбысталады, үн қатысына 
қарай ұяң; әуез қаты сы на қарай жуан және езу 
әуезді дыбыс болып табылады.
Б жуан езулік түрінің айырым белгілері
Жасалым белгілері: 
ерін (ерін-ерінді), 
тоғы сы ң қы , кейінді, тербеліңкі (ұяң), езулік 
дауыссыз дыбыс.
Айтылым белгілері: 
босаң тоғы сы ң қы , 
көмей қуысты дауыссыз дыбыс.
Естілім белгілері: 
босаң лепті, ұяң (ызың), 
жуан, езу әуезді дауыссы з дыбыс.
Жалпы сипаттамасы: 
ерін (ерін-ерінді), 
тоғысыңқы, ұяң, кейінді (жуан), езулікдауыссыз 
дыбыс.
Ж іңіш ке езулік түрі: Б ІЗ , БӘ Й ГЕ т.б. 
(16-
2-сурет)
Ж асалы м ы : 
қ о с е р ін ө з а р а ж ы м д а са
тоғысады (1), жасалу орнына қарай ерін-ерінді; 
тіл ауыз қуысында ілгері итініп жатады (6), тілдің 
ж аты сы н а қар ай ілгерінді; дауыс желбезегі 
жартылай тербеледі (5-3), желбезек қатысына 
қар ай терб ел ің кі (ұ я ң ); ерін ж азы лы п (езу 
тартып) барып (1-3) жасалады, ерін қатысына 
қарай езулік дыбыс болып табылады.
Аитылымы: 
қос ерін өзара босаң тоғысады, 
тоғы сым күшіне қарай босаң тоғы сы ңқы ; ауыз 
қуысы мен көмей қуысы қосылып кетеді, үстеме 
жасалым орны на қарай ауыз қуысты дыбыс 
болып табылады.
Естілімі: 
қос еріннің тоғы сы м ы босаң 
леппен аяқталады, тоғысым бітіміне қарай босаң 
лепті; дауыссыз ызың дыбысталады, үн қатысына 
қарай ұяң; әуез қаты сы на қарай жіңіш ке және 
езу әуезді дыбыс болып табылады.
Б 1 жіңішке езулік түрінің айырым белгілері


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет