Гуманитарлық білім саласында шет тілдерінің оқыту рөлі

181 
процесіне ауысуын білдіреді. Бұл жағдайда реформаның екі бағытын ескеру қажет: білім 
беруді ізгілендіру (мақсат қою және оны жүзеге асыру). Бірінші вектор білім беру 
жүйесіндегі гуманитарлық компоненттің ұлғаюын және нәтижесінде қазіргі қоғамдағы 
әлеуметтік әділеттілік, руханият, әділеттілік, адамның қадір-қасиеті және т.б. сияқты 
гуманитарлық негіздерді қалпына келтіруді қамтиды. Қазіргі білім беруді реформалаудың 
екінші векторы гуманитарлық білімді жаңартуға және білім беруді қалыптастыруға 
бағытталған [1]. 
Білім беру реформасының нәтижелерінің бірі - бірыңғай мәдени, білім беру және 
ғылыми кеңістікті құру үшін жаратылыстану ғылымдарының гуманитарлық ғылымдармен 
сәйкестігі болуы керек [2, 3].
Ғылыми білімнің мұндай жақындастығы гуманитарлық симбиоздың дамуына ықпал 
етеді, өйткені ғылымның әртүрлі салаларының өзара тиімді тіршілік етуі және өзара 
әрекеттесуі, ғылыми білімді дамыту мен байытуға ықпал етеді. Сонымен қатар, әр түрлі 
ғылыми салалар арасында тепетеңдік сақталады, ал ғылыми білімнің пәнаралығы жаңа 
білімнің жұмыс істеуін, дамуын және таралуын анықтайды. Сонымен қатар, пәнаралық 
байланыс жеке ғылыми бағыттар мен білім салаларының шекараларын еңсеруге жағдай 
жасайды және тақырып шеңберінен тыс ақпаратты қайта қарастыруға мүмкіндік береді. 
Ақпаратты әр түрлі жағынан талдау осындай жаңа білімнің пайда болуына немесе 
мәселенің шешілуіне әкеледі. Тар пән шеңберінен шығу жаңа білімнің жалпы адамзаттық 
білім жүйесіндегі орнын және оның аксиологиялық қызметін анықтауға мүмкіндік береді. 
Бұл тәсіл жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдар арасындағы байланысты 
нығайтады. Сонымен қатар, гуманитарлық ғылымдар ғылыми жетістіктерді қоғамның 
тұрақты дамуы үшін гуманитарлық шеңберде қолдануды қарастыратын реттеуші рөлін 
атқарады [4].
Интеграциялық әлеуметтік процестер жағдайында және тұрақты даму үшін жас 
маманға шет тілдерін білу негізгі кәсіби құзыреттердің бірі болып саналады [5]. Кәсіби 
маңызды ақпараттарды тек ана тілінде ғана емес, сонымен қатар шет тілінде де алмасу 
қабілеті кәсіпқойға қызмет барысында және үздіксіз кәсіби өсу үшін қажет [6, 3]. 
Маманның/студенттің шет тілін меңгеруінің бірнеше мотивтері бар: коммуникативті, 
танымдық, құндылыққа бағдарланған, өзін-өзі растау және кәсіби өсу перспективалары. 
Бұл мотивтер өзара байланысты жіне бір-бірін толықтырады.
Коммуникативтік әдісі студенттің басқа мәдениетке немесе кәсіби ортаға жататын 
әріптестерімен шет тілінде кәсіби қарым-қатынас жасау қажеттілігін көрсетеді. Кәсіби 
қарым-қатынас білім мен дағдылармен алмасуды, сонымен бірге когнитивтік уәжі өсуді 
және ойөрісі кеңеюін, бұл танымдық себеп болып табылады. Алынған жаңа білімді маман 
қайта қарастырады және жеке кәсіптік білім жүйесіне оны «басқа» дереккөздерден 
алынған ақпаратпен салыстыра отырып, бар кәсіби тәжірибеге сүйене отырып енгізеді. 
Осылайша, жаңа білімге белгілі бір мән беріледі және маман кәсіби салада өзін-өзі 
көрсетуге мүмкіндік алады [5]. 
Сонымен қатар студенттер немесе мамандар арасында шет тілін білу деңгейі бірдей 
емес, бұл шет тілдерін оқыту себептерінің әртүрлі басымдықтарына әкеледі. Желідегі 
көздерден ақпаратты оқу және алу үшін болашақ мамандардан шет тілін меңгеру қажет 
(90%). Мамандардың немесе студенттердің жартысына жуығы (56%) сөйлесу дағдыларын 
меңгереді, бірақ бұл олардың көпшілігінде сөйлеу дағдыларын дамытуға және жетілдіруге 
және басқа мәдениеттегі әріптестермен қарым-қатынас жасау арқылы кәсіби қабілетін 
кеңейтуге итермелейді. 
Шет тілін жоғары деңгейде білу бірнеше мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік 
береді: 
1. Түлектің еңбек нарығында бәсекеге қабілеттілігін арттыру; 
2. Жеке кәсіби амбицияларын қанағаттандыру; 

182 
3.Үздіксіз өзін-өзі тәрбиелеуді және өзін-өзі жетілдіруді ынталандыратын сыни және 
шығармашылық ойлауды дамыту. 
Шет тілінің білім берудегі рөлі метапрофессионалды құзіреттілік сияқты ұғымның 
арқасында толық ашылған. 
Бүгінгі таңда студенттердің жинақталған және ғылыми мағыналы білімді есте 
сақтауға негізделген оқыту түрі тиімді емес болып саналады, өйткені ол қазіргі заманғы 
талаптарға жауап бермейді. Заманауи маманға болашақта үздіксіз кәсіби өсуге және өзін-
өзі дамытуға ықпал ететін шығармашылық және аналитикалық дағдылар мен қабілеттерді 
дамыту қажет. Бұл талаптар бір мамандық шеңберіндегі ақпараттың көлемі әр бес жыл 
сайын екі есе артуымен байланысты. Сондықтан жоғары оқу орнының қазіргі түлегі 
кәсіби дайындықпен қатар кәсіби ақпаратты іздеу, таңдау, талдау және пайдалану 
құралдарын игеруі керек. Бұл маманнан метакомпаниялардың қалыптасуын талап етеді 
[6]. 
Құзыреттілікке негізделген көзқарас тұрғысынан кәсіби құзіреттілікке кәсіби 
дайындықтың белгілі бір деңгейі (білім, икемі, дағдылардың жиынтығы), сонымен қатар 
кәсіби ортада тиімді жұмыс істеуді анықтайтын жеке кәсіптік сипаттамалар кіреді. Кәсіби 
құзіреттілік тек маманның әлеуетін, оның зияткерлік жүгін және өнімді кәсіби қызмет 
үшін кәсіби құралдарды пайдалана білуін сипаттайды. Жеке кәсіптік дағдылар дегеніміз - 
кәсіптік және жағдайға байланысты ақпаратты таңдау және талдау қабілеті, кәсіби деңгей, 
өзін-өзі дамыту және жетілдіру, коммуникациялық дағдылар, әлеуметтік дағдылар 
(ұжымда жұмыс істей білу және т.б.) [7]. Заманауи маманның кәсібилігі білім мен жеке 
дағдыларды ұштастыра білу қабілетін анықтайды, бұл кәсіби ортада ақпараттың тез 
таралуы жағдайында студенттер арасында метакомпетенцияны қалыптастыруды талап 
етеді. 
Метакомпетенциялардың қалыптасуы студенттерде мета-ойлауды дамытуды 
білдіреді - шындыққа және өзің туралы бар білімге қатысты субъективті шындықты 
көрсетуге және талдауға бағытталған арнайы танымдық шеберлік. Осылайша, 
метакомпьютерлер ойлаудың шығармашылық компоненттері болып табылады және 
дифференциалды-интеграциялық сипатқа ие. Бұл түрдегі құзіреттілік адам ойлауының 
өнімділігін арттырады және кәсіби қауымдастыққа маманның ойлау мәдениетін 
басқаруды қамтамасыз етеді, яғни кәсіби өзін-өзі бақылау және кәсіби өзін-өзі дамытуды 
жаңарту үшін білім мен танымдық тетіктерді пайдалану қабілетін реттейді [8]. 
Гуманитарлық білім мен оны тарату үшін жағдай жасау арқылы гуманитарлық 
симбиозды енгізу арқылы білім беру жүйесін ізгілендіру мақсатында жаңа шарттарда шет 
тілдерін оқыту процесі интегративтілік, көпфункционалдылық, көп өлшемділік, 
пәнаралық және бейімділікпен сипатталады. Мұндай пәнаралық курстарды оқыту 
метакомандалық қабілеттерді дамытуға және студенттерге арнайы білімді қолдана алатын 
және шет тілінде сөйлеу дағдыларын дамытуға мүмкіндік беретін кәсіби жағдайды 
қалыптастыруға бағытталған оқытудың арнайы әдістерін қажет етеді. 
Жоғарыда сипатталған жағдайларда кәсіби құзіреттілікті қалыптатыру студенттердің 
өзіндік жұмыстарының үлесін арттыруды талап етеді, бұл үнемі өзін-өзі тәрбиелеуді және 
өзін-өзі дамытуды қажет етеді [9]. Кәсіби өзін-өзі жетілдіру өз кезегінде дамыған 
аналитикалық дағдылармен мүмкіндігі бар, бұл студенттердің оқу процесінде қалыптасуы 
керек, бұл оқытудың дәстүрлі әдістерін, жеке зерттеу әрекеттерін, эмпирикалық дайындық 
пен бірлескен және істәжірибелік оқытуды біріктіру арқылы жүзеге асырылады [10]. Оқу 
іс-әрекетінің әр түрлі осындай комбинациясы білім беру процесінің көп өлшеділігі мен 

183 
көп функционалдылығын анықтайды. Осыған байланысты мамандықты оқытуда шет тілін 
қолдану кәсіби білімнің таралуына ықпал етеді және кәсіби ізденудің сапасын арттыратын 
ақпарат іздеудің шекарасын едәуір кеңейтеді. 
Сонымен қатар, ақпараттық-аналитикалық және кәсіби құзіреттіліктерді дамыту 
үшін іскерлік және рөлдік ойындар сияқты оқыту әдістерін, сонымен қатар оқытудың ең 
қызықты және прагматикалық бағытталған нысаны ретінде жобалық әдісті қолдана 
отырып, ынтымақтастық негізінде оқыту кезінде шет тілін қолдану өте тиімді деп 
саналады (collaborative and experimental learning) [8]. Проект жұмысының ерекшелігі оның 
теориялық және практикалық құндылығы болып табылады. Жобаға қатысушылар ретінде 
студенттер кәсіби шеберлікке ие болумен қатар, жеке қасиеттерін көрсетуге, өз бетінше 
және топта жұмыс істеуге үйренеді. Оқу орындарының халықаралық жобалар 
шеңберіндегі гуманитарлық негізде белсенді өзара әрекеттесуі жағдайында, шет тілінің 
жақсы қалыптасқан дағдылары әртүрлі елдердің студенттеріне халықаралық жобаларға 
қатысуға немесе жалпы кәсіби құзіреттіліктерді, метакомандалар мен коммуникациялық 
дағдыларды дамытуға ықпал ететін халықаралық жобалық топтар құруға мүмкіндік береді 
[7]. 
Кәсіптік және шет тілдерін оқытуды үйлестіру мүмкіндігінің арқасында студенттер 
гуманитарлық рефлексия, гумманитарлық коммуникация (диалог, пікірталас) және білімді 
басқару дағдыларын игереді. Сондықтан, шет тілдері ақпарат көздеріне қол жетімділікті, 
кәсіби ақпаратпен алмасуды қамтамасыз ететін, зерттеу және кәсіби өзін-өзі жетілдіру 
құралы және маңсабы өсудің кілті болып табылатын дирижер рөлін атқарады (білім беру 
және білімді басқару функциясы). 
Сонымен қатар, шет тілдері маңызды тәрбиелік рөл атқарады. Заманауи білім беруді 
ізгілендіру адам өмірінің антропологиялық және әлеуметтік аспектілерін анықтауға 
бағытталған [7]. Заманауи білім берудің міндеті - негізгі кәсіби құзыреттіліктерді 
қалыптастыру ғана емес, сонымен бірге жауапкершілік, біреудің көзқарасына 
шыдамдылық, жанжал жағдайын реттей білу, қабілеттілік сияқты қасиеттерді дамытуға 
ықпал ететін жалпы адамзаттық құндылықтар мен әлеуметтік нормаларға негізделген 
жеке мінез-құлыққа жауапкершілікпен қарауды үйрету.
Қазіргі қоғам өзінің қызметі үшін формалды ұжымдық әлеуметтік жауапкершілікпен 
және қоғам үшін өзекті мәселелерді шешуге жеке дайындықтың болмауымен 
сипатталады. Адамның жайлы өмір сүру жағдайларын жасауға және жоғары 
экономикалық көрсеткіштерге қол жеткізуге деген ұмтылысы күнделікті өмірде және 
жұмыс орнында жоғары технологияларды қолдануды талап етеді. Алайда, бүгінгі таңда 
кәсібилік ұғымы бір кәсіптің шеңберінен шығып, жоғары кәсіби білім мен дағдыларды тек 
кәсіби іс-әрекетте ғана емес, сонымен қатар қоғамның мүддесі үшін де теңгерімді 
пайдалануды білдіреді. Сонымен қатар, маман өзінің кәсіби әрекеттері үшін кәсіби 
қоғамдастық пен жалпы қоғам алдында жауап береді [11]. 
Маманның кәсіби қызметін қоғамдық мүддеге сәйкестендіру өзін-өзі жүзеге асыру 
және өз әлеуетін ашуға мүмкіндік беру гуманитарлық білім беру бағытын ұсынады. 
Тәрбиедегі тұлғаға бағдарланған парадигма тәуелсіз ғылыми және танымдық тәжірибе алу 
үшін белсенді дербес шығармашылық оқу-танымдық әрекетті көздейді. Сонымен қатар, 
шет тілін білу - бұл әлемді түсіну және онымен және әлемдік қауымдастықтың басқа 
мүшелерімен ортақ мәселелерді шешу құралы. 
Маманның кәсіби қызметін қоғамдық мүддеге сәйкестендіру, сонымен қатар өзін-өзі 
жүзеге асыру және өз әлеуетін ашуға мүмкіндік беру гуманитарлық білім беру бағытын 

184 
ұсынады. Тәрбиедегі тұлғаға бағдарланған парадигма тәуелсіз ғылыми және танымдық 
тәжірибе алу үшін белсенді шығармашылық оқу-танымдық әрекетті көздейді. Сонымен 
қатар, шет тілін білу - бұл әлемді түсіну және онымен әлемдік қауымдастықтың басқа 
мүшелерімен ортақ мәселелерді шешу құралы. 
Осыған байланысты біз оқу процесінде шет тілінің тағы бір функциясын - 
мотивацияны бөліп көрсете аламыз. Шет тілін білудің жоғары деңгейі және кәсіби қарым-
қатынас дағдылары маманның кәсіби шапшаңдығына мүмкіндік береді. Кәсіби ұтқырлық 
дегеніміз - бір аймақтан екінші аймаққа көшу, сонымен қатар тез шешім қабылдау, 
жағдайды тез шарлау және оны бағалауда икемділікті қолдану, тапсырмаларды орындау, 
жетіспейтін ақпаратты тез іздеу, ұсынылғанға байланысты жаңа қызмет түрлерін табу 
мүмкіндігі. Кез келген ортада тиімді бейімделе алатын және тиімді жұмыс жасай алатын 
мамандарға деген қажеттілік шет тілдеріндегі кәсіби қарым қатынасқа деген 
қызығушылықты оларды оқып үйренудің қажеттілігіне айналдырады [12]. 
Басқа мәдени ортаға тез бейімделу және онда тиімді жұмыс істеу қабілеті 
жинақталған тәжірибе мен жеке дамудың жеке әлеуетін және жалпы қоғамның дамуына 
байланысты. Бұл жинақталған әлеуметтік капиталсыз мүмкін емес. Әлеуметтік капитал 
дегеніміз ақпарат пен басқа да артықшылықтарды алу үшін аз шығындармен ақпарат алу 
үшін пайдаланылатын топтың немесе тұтас қоғамның ішіндегі ынтымақтастық, сенім, 
өзара түсіністік және өзара көмек қатынастары деп түсініледі. Әлеуметтік капиталды 
жинақтау адам дамуының әртүрлі салаларында кездеседі: отбасымен достарымен және 
әріптестерімен, әлеуметтік желілермен және қауымдастықтармен байланыс, қоғамдық 
ұйымдар мен мемлекеттік органдардың өкілдерімен, басқа мәдениеттер өкілдерімен өзара 
әрекеттесу [13]. Шет тілін білу қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді, ал 
метакомпетенция - әлемнің жеке бейнесін кеңейту және туған мәдениеті туралы білімді 
басқа әлеуметтік және мәдени ортада тарату үшін өзінің жаңа білімін бағалау. Осылайша, 
шет тілі гуманитарлық және тәрбиелік рөлін атқарады. 
Тілдік білімді танымал ету және кеңінен енгізу арқылы гуманитарлық білімдерді 
құру және тарату стратегиялық болып табылады және бірнеше деңгейлердегі мемлекеттік 
білім беру саясаты ретінде жүзеге асырылады: федералдық, аймақтық, муниципалды, 
сонымен қатар жеке оқу орнының тіл саясаты [14]. Бұл стратегиялар бірыңғай 
мемлекеттік бағдарлама аясында белгілі бір аймақтың экономикалық, саяси және 
этникалық қажеттіліктеріне байланысты шет тілдерін оқыту саласында үздіксіз білім беру 
процесін ұйымдастыруға бағытталған. 
Бұл мәселені шешу үшін аймақтық дамудың басымдықтарын ескере отырып, шет 
тілін оқытудың білім беру бағдарламасын ғылыми-әдістемелік негіздеу қажет; білім 
сапасын және оның мониторингін қамтамасыз ететін әдістемелік, білім беру және 
бақылау-өлшеу жүйелерін құру керек; сондай-ақ осы стратегияны іске асыру тетіктерін 
оқыту және дамытуды қажет етеді. Мұндай тәсіл құзіреттіліктер жиынтығын анықтауға 
және оқу процесін ұйымдастырудың модельдерін құруға мүмкіндік береді (жеке білім 
беру траекториясы, мемлекеттік білім беру стандартына сәйкес келетін шет тіліндегі 
өзгермелі бөлігі және аймақтық тақырыптарға негізделген инновациялық тілдік 
бағдарламалар). 
Бүгінгі таңда шет тілдері қоғамда ерекше орын алады. Бір жағынан, шет тілдерін 
оқып үйрену гуманитарлық білімнің элементі болып табылады, бұл мамандар арасында 
мета-ойлауды дамытуға қажетті метакоммуникациялардың қалыптасуы мен дамуына 
ықпал етеді. Абстрактылы ойлау қабілеті, сонымен бірге әр түрлі ғылыми салалардағы 

185 
жинақталған білімді бір уақытта пайдалану қазіргі адамның өмір сүру қабілетін және 
әлеуметтік капиталды жинақтауды айтарлықтай кеңейтеді, бұл оған үнемі өзгеріп тұратын 
өмір жағдайларына бейімделуге және қазіргі қоғамға пайдалы болуға мүмкіндік береді. 
Осылайша, шет тілдері білімді басқару функциясын жүзеге асырады, сонымен бірге 
ынталандырушы, тәрбиелік, білім алу функцияны орындайды. Сонымен қатар, шет 
тілдерін оқыту өздігінен болмауы керек. Гуманитарлық білім беру стратегиясы 
мемлекеттік тілде білім беру саясатын ескере отырып құрылуы керек. 

жүктеу/скачать 8,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: