Государственного педагогического

 
112 
Расширение  сюжета  за  счѐт  ретроспекций-воспоминаний  свидетельствует  о  проникновении  в 
драматургическую структуру текста эпических элементов. 
Эпичность  в  чеховской  пьесе  создают  заставочные  ремарки.  Проанализируем  заставочные 
ремарки к каждому действию пьесы. 
 
В  заставочных ремарках обозначены место и время сценического действия. Показательно, что 
усадебный хронотоп сужается в заставочных ремарках:  
 
I-II действия – внешняя усадьба – заставочные ремарки включают пейзажные образы;  
 
III-IV действия – внутренняя усадьба – заставочные ремарки включают интерьерные детали.  
В целом от I действия к IV действию усадебный хронотоп становится всѐ более тесным: парк, 
широкая  аллея,  озеро 
  площадка  для  крокета,  дом  с  террасой,  цветник 
  столовая  в  доме 
 
гостиная,  обращенная  в  рабочий  кабинет.  Следует  отметить,  что  заставочные  ремарки  к  I  и  IV 
действиям своеобразно озвучены: повторяющаяся звуковая деталь – стук – образуют композиционно-
ритмическое кольцо. Автор создаѐт иллюзию неизменяемости усадебного мира, усадебной жизни. 
Чеховские  заставочные  ремарки,  помимо  традиционного  указания  на  сценическое  время, 
сценическое пространство и сценическую обстановку, включают эпические характеристики: 
 
слуховые и зрительные впечатления читателя /зрителя/ (слышно, видно); 
 
атмосферное состояние (жарко); 
 
пейзажные подробности (только что зашло солнце; отражаясь в озере, сверкает солнце); 
 
интерьерные подробности (наскоро сколоченная эстрада; гостиная, обращенная Треплевым в 
кабинет). 
Отмеченные характеристики невозможно показать на сцене, они возможны лишь в эпическом 
описании или повествовании. 
Обобщим исследовательские наблюдения: 
1.
 
эпическое начало активно проникает в драматургический текст А.П. Чехова; 
2.
 
эпическое начало в драматургическом тексте обнаруживается: 
 
во  включении  в  фабулу  внесценических  событий  (параллельных  основному  сценическому 
действию, размещѐнных в интервалах между сценическими действиями); 
 
во  включении  в  сюжет  ретроспекций-воспоминаний  персонажей  (с  целью  обнаружить  или 
усилить внутреннюю конфликтность персонажей); 
 
во включении в заставочные ремарки эпических характеристик; 
3.
 
взаимодействие эпического и драматургического начал в пьесе А.П. Чехова позволяет создать 
сюжетную объѐмность. 
Комедия А.П. Чехова «Вишнѐвый сад» организуется таким образом, что на сцене отсутствует 
внешнее действие, за исключением: 
 
приезда Раневской с дочерью в родовую усадьбу – в сюжетной завязке комедии; 
 
отъезда чеховских героев из усадьбы – в сюжетной развязке комедии. 
Сюжетным  центром  комедии  А.П.  Чехова  является  продажа  вишнѐвого  сада.  Образ  сада, 
данный  в  эмоциональном  восприятии  персонажей  –  родовых  владельцев  усадьбы  –  элегический, 
поэтичный.  Сад  для  них  –  не  только  воплощение  цветущей  природной  красоты,  но  и  память  о 
счастливой  юности;  сад  знаменует  родовую  историю,  связь  родовых  поколений,  поэтому  героям 
претит всякая мысль о продаже и вырубке сада. 
Автор  использует  приѐм  эпического  расширения  сюжета  за  счѐт  включения  в  текст 
воспоминаний героев о прежней жизни: 
 
Лопахин.  Помню,  когда  я  был  мальчонком  лет  пятнадцати,  отец  мой  покойный  –  он  тогда 
здесь на деревне в лавке торговал  - ударил меня по лицу кулаком, кровь пошла из носу…Мы тогда 
вместе  пришли  зачем-то  во  двор,  и  он  выпивши  был.  Любовь  Андреевна,  как  сейчас  помню,  ещѐ 
молоденькая, такая худенькая, подвела меня к рукомойнику, вот в этой самой комнате, в детской. «Не 
плачь, говорит, мужичок, до свадьбы заживѐт…» [5, с.244]; 
Заставочная ремарка 
к IV действию: 
Одна из гостиных в доме Сорина, обращенная Константином Треплевым в 
рабочий  кабинет.  Направо  и  налево  двери,  ведущие  во  внутренние  покои. 
Прямо  стеклянная  дверь  на  террасу.  Кроме  обычной  гостиной  мебели,  в 
правом  углу  письменный  стол,  возле  левой  двери  турецкий  диван,  шкаф  с 
книгами, книги на окнах, на стульях. Вечер. Горит одна лампа под колпаком. 
Полумрак.  Слышно,  как  шумят  деревья  и  воет  ветер  в  трубах.  Стучит 
сторож [5, с.117]. 

 
113 
 
Фирс.  В  прежнее  время,  лет  сорок-пятьдесят  назад,  вишню  сушили,  мочили,  мариновали, 
варенье варили…[5, с.252]; 
 
Гаев  (отворяет    окно).  Сад  весь  белый.  Ты  не  забыла,  Люба?  Вот  эта  длинная  аллея  идѐт 
прямо, прямо, точно протянутый ремень, она блестит в лунные ночи. Ты  помнишь? Не забыла? [5, 
с.254]; 
 
Любовь  Андреевна  (глядит  в окно  на  сад).  О моѐ детство, чистота  моя!  В  этой  детской  я 
спала,  глядела  отсюда  на  сад,  счастье  просыпалось  вместе  со  мною  каждое  утро,  и  тогда  он  был 
точно таким, ничто не изменилось. (Смеѐтся от радости.) Весь, весь белый! О сад мой! После тѐмной 
ненастной  осени  и  холодной  зимы  опять  ты  молод,  полон  счастья,  ангелы  небесные  не  покинули 
тебя… [5, с.255]. 
Воспоминания  чеховских  героев  создают  эпическую  ретроспекцию  и  позволяют  автору  –  на 
основе сопоставления прошлого и настоящего временных планов – показать: 
во-первых, внешнюю статичность усадебного мира (интерьер усадьбы неизменен); 
во-вторых, внутреннее вырождение, разрушение усадебного мира (несмотря на эмоциональную 
связь  владельцев  с  усадьбой,  родовая  связь  с  ней  разорвана,  усадьба  для  героев  –  только  лишь 
возможность вернуться в прошлое, настоящее время в усадьбе не мыслится, отсутствует). 
Чеховские герои стремятся вырваться из усадебного мира, они чувствуют, что жизнь кипит где-
то  за  ее  пределами.  Так,  Любовь  Андреевна  Раневская  принимает  решение  вернуться  в  Париж,  к 
любовнику, до того, как узнает о продаже имения. Аня вдруг обнаруживает, что уже не любит так 
нежно, как когда-то, вишневого сада и дает Пете Трофимову слово разорвать связь с родовым домом 
ради будущей деятельной и полезной жизни. Варя готова бросить все и замкнуться в монастыре. Гаев 
мечтает  переехать  в  город  и  работать  в  банковском  учреждении  с  жалованьем  шесть  тысяч  в  год. 
Стремление  разорвать  связь  с  усадьбой  и  одновременное  переживание  глубокого  родства  с  ней 
составляют подлинную драму чеховских героев. 
Утрата родовой связи владельцев с усадьбой приводит к тому, что вишнѐвый сад продан. Это 
событие в пьесе – внесценическое. Автор подчеркивает неактивность, бездеятельность своих героев 
даже в момент, когда решается судьба родового имения (в этом плане показателен авторский приѐм 
введения внесценического персонажа  – богатой ярославской тѐтушки, помощи от которой ожидают 
чеховские  герои,  не  способные  решить  проблему  самостоятельно),  тем  самым  –  усиливается 
трагикомическое звучание пьесы. 
Внесценичность  главного  события  раздвигает  границы  сюжета  до  эпического:  на  сцене  – 
ожидание известий с аукциона; за сценой – выставление сада на торги, покупка сада Лопахиным. 
Обобщим результаты анализа: 
1.
 
автор использует принцип эпического расширения сюжета за счѐт включения воспоминаний 
героев о прежней счастливой жизни; 
2.
 
эпическое  начало  обнаруживается  в  перенесении  главного  сюжетного  события  за  сцену, 
вследствие  чего  сценические  события  оказываются  внешне  статичными  (хотя  и  эмоционально 
напряжѐнными), а внесценическое событие воплощает внешнюю сюжетную динамику пьесы. 
Исследуя взаимодействие эпического и драматургического начал в пьесе А.П. Чехова, читатель 
получает представление о сюжетной объемности, о расширении сюжетных границ текста. 
 
Список литературы: 
1.Бердников  Г.П.  Чехов-драматург.  Традиции  и  новаторство  в  драматургии  А.П.  Чехова.  –  М.: 
Искусство, 1999. 
2.Сухих И.Н. Проблемы поэтики А.П. Чехова. – Л., 1990. 
3.Хализев В.Е. Драма как род литературы (поэтика, генезис, функционирование). – М., 1986. 
4.Хализев В.Е. Теория литературы. – М., Высш. шк., 2000. 
5.Чудаков А.П. Поэтика Чехова. – М.: Наука, 1991. 
6.Чехов А.П. Пьесы. – М.: Худож. лит., 2004. 
 
Аннотация.  Оқырманның  біліктілігінің  құралымы  бұл  ара  үдеріс  тәлім-тәрбиенің  орыс  әдебиетке 
маңызды  бӛлік.  Эпиялық  түптің  анализы  пьесаларында  Чеховті  зертте-оқылымның  дағдысы  қояды. 
Әрекеттестікті эпиялық зерттей және драматургиялық Чеховтің пьесада бастады, оқырман тамашаны 
туралы сюжетті, туралы мәтіннің сюжетті шекарасының аумақтауында алады. 
Annotation. Formation of reader competence is an important part in learning Russian literature. Analysis of 
the  epic  beginning  of  the  Chekhov‘s  plays  allows    to  form  research  skills  of  reading.  Investigating  the 

 
114 
interaction of the epic and playwrights began to Chekhov‘s play the reader gets an idea of  the plot volume 
alia, to expand the boundaries of story text. 
 
 
ӘОЖ  37.016:81 
 
ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ  
САУАТТЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 
 
С. Солыбекова 
 №35 орта мектеп, Тараз қ.  
 
Қазіргі  әлемдік  білім  кеңістігіндегі  халықаралық  стандарт  талаптарына  сай  оқыту  үдерісінің 
орталық  тұлғасы  білім  алушы  субъект,  ал  ол  субьектінің  алған  білімінің  түпкі  нәтижесі 
құзіреттіліктер  болып  белгіленуі  білім  беру  жүйесінде  «функционалдық  сауаттылықты» 
қалыптастыру  мәселесін  негізге  алудың  ӛзектілігін  арттырып  отыр.  Осыған  орай  алған  білімдері 
негізінде әрекет етуге қабілеттілік пен даярлықты білдіретін құзіреттерді қалыптастыру үздіксіз білім 
беру жүйесінің маңызды буыны болып саналатын жалпы білім беретін орта мектептердегі әрбір пәнді 
оқытудың да басым бағыттарының бірі болып табылады. Ал құзіретті тұлғаны қалыптастыруда басқа 
пәндерді  оқытуға  негіз  болатын  тіл  пәндерінің    орны  ерекше.  Бұл  ӛзге  тілді  мектептердегі    «Қазақ 
тілі»  пәніне  де  тікелей  қатысты.  Ӛйткені  мемлекеттік  тіл  ретінде  оқытылатын  қазақ  тілі  бойынша 
оқушылардың  функционалдық  сауаттылығын  қалыптастыру  Қазақстан  Республикасының  «Білім 
туралы»,  «Тіл туралы» Заңдары мен Тіл саясаты тұжырымдамасындағы айқындалған мақсаттар мен 
міндеттердің жүзеге асуының басты шарты болып саналады. Тілді меңгертудің шешімін табуы тиіс 
мәселелерінің  қай-қайсысы  да    оқытудың    құзіреттілік  бағытын  іске  асырудың,  мемлекеттік  тілдің 
қолданылу аясын кеңейтудің және білім беруді бүгінгі таңдағы қоғамның әлеуметтік  сұранымымен 
үйлестірудің  аса  маңызды  тетігі  болып  табылатын  функционалды  сауатты  дара  тұлғаны 
қалыптастырумен тығыз сабақтасып жатыр.   
Фукционалдық  сауаттылықты  қалыптастыру  үшін  ӛзге  тілді  мектептердегі  «Қазақ  тілі»  пәнін 
оқытуды  жетілдірудің  бағыттарын  айқындайтын  тұжырымдамалық-әдіснамалық  негіздерді    қайта 
қарастырып,  білім  беру  жүйесіне  тың  ӛзгерістер  енгізу  қажеттігі  туындап  отыр.  Олар  мемлекеттік 
нормативтік  құжаттарды  дайындау  кезінде  жан-жақты  ашып  кӛрсетілді.  Мәселен,  «Қазақстан 
Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2011-2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік 
бағдарламасында»: «Қазақстандық білім беру жүйесі оның әлемдік білім беру  кеңістігінде  лайықты 
орын алуына мүмкіндік бермейтін  ескірген әдіснамалық базасы жағдайында дамуын жалғастыруда. 
Білім беру мазмұны фактологиялық күйінде қалып отыр және оқитындарды қоғам ӛміріне құзіретті, 
жауапты  әрі  шығармашылық  тұрғыдан  қатыстыра  отырып  даярлауға  бағдарланбаған»,  –  деп 
айқындалған. Бұл – білім берудегі жаңа мазмұн мен дәстүрлі оқыту жүйесінің арасындағы қайшылық 
салдарының кӛрінісі. Осы кереғарлықты жою үшін мектеп пәндерінің білім мазмұнын толықтырып, 
саралап,  оны  меңгертудің  жаңа  жүйесіне  қатысты  оқу-әдістемелік  базаны  жетілдіру  міндеті 
туындайды. Осы орайда соңғы жылдарда жарық кӛрген Қазақстан Республикасының «Білім туралы» 
Заңының  жаңа  нұсқасында,  «2015  жылға  дейінгі  Қазақстан  Республикасы  білім  беру  саласын 
дамытудың  тұжырымдамасында»,  «Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2011-2020 
жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасында»  айқындалған  жалпы  білім  беретін  орта мектепті 
дамытудың  «адам ресурстарын даярлау сапасын арттыру», «білім берудің мазмұнын білім үстемдігі 
деңгейінен  нәтижеге  бағдарланған  «құзіретті»  білімге  ӛзгерту;  «қазақстандық  партриотизмге,  биік 
мәдениетке,  адам  құқықтары  мен  бостандықтарын  құрметтеуге  тәрбиелеу»  және  т.б.  қағидалар 
басшылыққа алынды. 
Функционалдық  сауаттылық  –  адамның  сыртқы  ортамен  қарым-қатынасқа  түсе  алу  қабілеті 
және сол ортаға барынша тез бейімделе алуы мен қарым-қатынас жасай алу деңгейінің  кӛрсеткіші. 
Олай болса, функционалдық сауаттылық тұлғаның белгілі бір мәдени ортада ӛмір сүруі үшін қажетті 
деп  саналатын  және  оның  әлеуметтік  қарым-қатынас  жасауын  қамтамасыз  ететін  білім,  білік, 
дағдылардың  жиынтығынан  құралады.  Ал  кең  мағынасында  ол  тек  білік  пен  білімділік  әлеміне 
барудың жолы ғана емес, ол – ұлттың, елдің немесе жеке адамдар тобының мәдени және әлеуметтік 
дамуының  ӛлшемі.  Осындай  сапалық  сипаты  тұрғысынан  қарағанда  функционалдық  сауаттылық 
жеке адамды дамытудың  тетігі ретінде қолданылады.  Сауаттылық тұлғаның тұрақты қасиеті болып 
табылатындықтан,  функционалдық  сауаттылық  сол  тұлға  меңгерген  белгілі  бір  білім-біліктерден 

 
115 
кӛрініс табады. Ӛйткені функционалдық сауаттылыққа адам нақты білім алу кезеңдерінен ӛткеннен 
кейін қол жеткізеді. Бұл орайда білім белгілі бір сауаттылық деңгейін қамтамасыз ететін құрал және 
нақты іс-әрекеттердің нәтижесі ретінде қарастырылады. Ендеше, мемлекеттік тілді оқытуда білімнің 
түпкі  нәтижесі  деп  саналатын  құзіреттіліктердің  біртұтас  бірлігі  ретіндегі  функционалдық 
сауаттылықтың  мәнін,  рӛлін  айқындаудың,  оны  мектеп  тәжірибесіне  ендірудің  уақыт  талабымен 
толық  сай  келуі  де  зерттеу  тақырыбының  ӛзектілігін  дәлелдей  түседі.    Жалпы  «функционалдық 
сауаттылық»  ұғымына  қатысты  жүргізілген  зерттеулер  бүгінгі  күні  отандық  және  әлемдік 
ғалымдардың еңбектерінде «функционалдық сауаттылық»   ұғымын қолдануда бірізділік жоқ екенін 
кӛрсетті.  
Білім  берудегі  сауаттылық  мәселесі,  біріншіден,  нақты  бір  елдегі  халықтың  әлеуметтік 
жағдайына,  екіншіден,  мемлекеттің  экономикалық  дамуына,  үшіншіден,  елдегі    мәдени  ахуалға 
тәуелді  болатындығы  айқын.  Бүгінгі  ӛркениеттің  даму  деңгейі  білімділік  пен  сауаттылық 
ұғымдарының  мазмұны  мен  оны  түсінудің  сара  жолдарын  іздестіруді  қажет  етіп  отыр.  Ғылыми 
еңбектерде  сауаттылық ұғымының белгілі бір деңгейде ана тілінің грамматикалық нормаларына сай 
оқу, дұрыс жаза алу дағдыларын игеру екені байқалады. Әйтсе де адамның ӛмір сүруіне қажетті деп 
танылып,  меңгеруге  ұсынылған  бастауыш  мектеп  деңгейіндегі  белгілі  бір  білім,  білік  пен 
дағдылардың жиынтығы (оқу, жазу, санау, сурет салу және т.б.) ретіндегі тілдік сауаттылық қазіргі 
кездегі әлеуметтік сұраным талаптарымен сәйкес келе бермейді.           
Сауаттылық  ұғымының  нақты  мазмұны  дара  тұлғаның  дамуына  қойылатын  қоғамдық 
талаптарға  байланысты  құбылмалы  сипатқа  ие  болады.  Ол  қарапайым  оқу,  жазу,  санау 
біліктіліктерінен бастап адамның әлеуметтік үдерістерге саналы түрде қатысуына мүмкіндік беретін, 
қоғамдық  қажеттігі  айқын  кешенді    білімдер  мен  біліктерден  құралатын  функционалдық 
сауаттылықты меңгеруді де  қамтиды. 
С.И.Ожеговтың  сӛздігінде  «функция»  сӛзінің  мәні  «Вызванный  функционированием  чего-
нибудь,  зависящий  от  деятельности,  а  не  от  структуры,  строения  чего-нибудь  (книжн)»  –  деп 
анықталса.    Қазақ  тілінің  түсіндерме  сӛздігінде:  «фукционалды  ұғымы  бір  нәрсенің  құрылысы, 
құрамынан емес, қызметінен болатын, соның әрекетіне байланысты болады»– деп сипаттама беріледі. 
Бұдан  «функция»  категориясы  белгілі  бір  заттың  атқаратын  қызметіне  немесе  іс-әрекетіне  қатысты 
айтылатыны танылады.  Мысалы: ақпарат құралдарының функциясы   –  халыққа ақпарат тарату. Ал 
«функция»  ұғымы  адамға  қатысты  айтылғанда,  оның  іс-әрекетіне  байланысты  қарастырылады.  
Жоғарыда  сауаттылық  адамның  білімділігіне  қатысты  ұғым  екені  нақтыланды.  Яғни, 
«функционалдық  сауаттылық»  белгілі  бір  кезеңге  сай  субьектінің  алған  білімі  мен  білігі  негізінде 
сауатты  іс-әрекет  ете  алуы  деген  мағынаны  білдіреді.  Қоғамның  дамуына  байланысты  сауаттылық 
ұғымының  мәні  тарихи  тұрғыдан  ӛзгергенін,  тұлғаға  қойылатын  талаптарда  оқу,  жазу,  санай  білу 
қабілеттерінен гӛрі белгілі бір қоғамда ӛмір сүруге қажетті білім мен біліктердің жиынтығын игеру, 
яғни функционалдық сауаттылыққа жету  деген сипатта ұғынылады.        Қазіргі әлемдегі, еліміздегі 
ӛріс  алып  отырған  түрлі  бағыттағы  дамулардың  әсерінен  қоғамның  адамға  қоятын  талаптарының 
ӛзгеруі нәтижесінде функционалдық сауаттылық ұғымы кең тарала бастады. Сауаттылық ұғымы оны 
білім берудің әрекеттік аспектісімен бірлікте алғанда ғана кеңейе  түседі (1-сызба).  Функционалдық 
сауаттылық – тілдік тұлғаның әлеуметтік-қоғамдық ортада сӛйлесім әрекетінің түрлерін (тыңдалым, 
айтылым,  оқылым,  жазылым,  тілдесім)  ӛзінің  мақсатына  қарай  еркін  қолдана  алу  мүмкіндіктерінің 
қалыптасқан жүйесі. 
Қазақ  тіліне  қатысты  функционалдық  сауаттылық  ұғымы  білім  кеңістігіндегі  білімді 
құзіреттілікке  бағыттау  парадигмасына  байланысты  туындап  отыр.  «Қазіргідей  пәндік  білімге  ғана 
негізделіп  отырған  оқу  үдерісінде  баланың  жалпы  дүниетанымының  қалыптасуы,  ӛміртанымдық 
дағдыларының  жетілдірілуі,  білімнің  күтілетін  нәтижеге  бағытталуы  қоғамдық-гуманитарлық 
пәндердің жаңарған мақсат-міндеттерінен бастап оқытудың әдістемелік жүйесінің әр бӛлігінің (білім 
мазмұны,  оқыту  түрлері,  оқыту  әдістері,  білім  нәтижелері)  түбегейлі  ӛзгертілу  деңгейіне  қатысты 
екені сӛзсіз».  Мектептік   білім    беру    жүйесін    жаңа   уақыт   талабына орай жетілдіру 
«Нәтижеге  бағдарланған  білім»  моделін  ӛзіміздің  «ұлттық  болмысымызға,  негізге  алынған 
ұстанымдарымызға  сай»  құруды  қажет  етті.  Осыған  орай  мектептегі  берілетін  білімді  шынайы 
ӛмірмен ұштастырып, мектеп бітіруші түлектерді үлкен ӛмірге дайындау қажеттігі туындады. Мектеп 
түлектерін  ӛмірде болып жатқан ӛзгерістерге дайындау және білім беруді заман ағымына сай ӛзгерту 
мақсатында  ұсынылып  отырған  «Нәтижеге  бағдарланған  білім»  моделі  бойынша  оқытудың  түпкі 
нәтижесі ретінде оқушылардың игерген құзіреттіліктері алынды. 
 
 

 
116 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
      
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1-сурет – Функционалдық сауаттылықтың сипаттамалық белгілері 
 
Сондықтан  қазіргі  кезеңде  Қазақстандағы  білім  беруде  жаңа  нәтижеге  жетудің  басым 
бағыттарының  бірі  ретінде  білімділік  бағыттан  оқушылардың  бойында  құзіреттерді  қалыптастыру 
бағытына  ӛту  мәселесі  қарастырылуда.  Құзіреттілік  бағыт  –  межелеген  мақсаттарға  жету  үшін 
оқушының ішкі (білім, білік, дағды, құндылық, психологиялық ерекшеліктер және т.б.) және сыртқы 
(ақпараттық,  адами,  материалдық  және  т.б.)  ресурстарды  тиімді  ұйымдастырудағы  дайындығының 
қалыптасуын кӛздейді. Мектепте берілетін білім ендігі жерде негізгі мақсатқа жетудің құралы болуы 
керек  деп  тұжырымдалды.  Дәстүрлі  мектепте  білім  баланың  білімді  болуы  үшін  ғана  беріліп,  сол 
берілген білімнің болашақта бала ӛміріне қаншалықты қажет екендігі қарастырылмады. Нәтижесінде 
бала түсініктерді, мәліметтерді, ережелерді, заңдылықтарды, біліктіліктерді және т.б. меңгеруі тиіс, 
ал мұғалім сол білімді  меңгертуі (педагогикалық мақсат) тиіс болды.  
Егер  оқу  нәтижесі  құзіреттілік  деп  анықталса,  онда  тілді  меңгертуден  күтілетін  нәтижелер 
оқушының  ӛмірлік  дағдыларымен  сабақтастырылуы  қажет  болып  саналады.  Сондықтан  орыс  тілді 
мектептерде  оқытылатын  қазақ  тілі  сабақтарындағы  білім,  білік,  дағдылар  функционалдық 
сауаттылық тұрғысынан саралануы басты бағыт етіп алынды. 
Орыс  тілді  оқушыларға  қазақ  тілін  оқытуда  оқушылардың  қатысымдық  (коммуникативтік)  іс-
әрекеттеріне байланысты ұсынылатын қызықты тақырып пен жағдаяттарды іріктеуде қарым-қатынас 
міндеттеріне  сай  тілді  функционалдық  тұрғыдан  меңгертетін  факторлар  ескерілді.  Тілді 
функционалдық-қатысымдық  тұрғыдан  сипаттау:  қажеттілік    (коммуникативтік  емеурін)  –  қарым-
қатынас  пәні  (ой)  –  қарым-қатынас  құралы  (грамматикалық  және  лексикалық)  болып,  сӛйлесім 
тудыратын  біртұтас кешендік сипатта берілуі кӛзделеді. 
О.Е.Лебедев  функционалдық  сауаттылықты  былай  түсіндіреді:  «функциональная  грамотность 
предполагает усвоение знаний, лежащих в основе правил, норм, способов деятельности, понимание 
этих правил, готовность к их соблюдению и обеспечивает возможность реализации человеком своих 
социальных функций» деп айқындайды. Олай болса, функционалдық сауаттылық тілдік ережелерді 
түсіну, тілдік нормаларды сақтау, іс-әрекет тәсілдерін меңгеруден тұрады.  
 
Функционалдық 
сауаттылық 
Оқушылардың 
сыртқы ортамен 
қарым-қатынас жасау 
қабілеті 
Оқушылардың жеке 
бас қабілеттерін 
дамытудың тетігі
 
Оқушылардың 
әлеуметтік 
дағдыларын 
дамытудың негізі
 
Оқушылардың 
қатысымдық, 
ақпараттық, 
проблемалардың 
шешімін табу 
құзіреттіліктерінің 
бірлігі
 
Оқушылардың 
әлеуметтік
-мәдени  
дамуының ӛлшемі 
Оқушылардың 
ӛзгермелі ӛмірге 
бейімделуінің шарты
 
Оқушылардың білім, 
білік, дағдыларының 
құзіреттілікке ұласу 
жолы
 

 
117 
 

жүктеу/скачать 2,28 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: