Хабаршы вестник bulletin «Филология ғылымдары» сериясы Серия «Филологические науки»
жүктеу/скачать 4,16 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қарышлады (қарыстады, қарыстап өлшеді). Түркі тілдерінде сөз түбірі көп тараған: Тас – қарыш
(пядь); МҚ., Абу Х., ат – Туһфа, Аф, Ибн М., Мтв., тат., башқ., ққ. – қарыш; ноғ. – қарыс. ДТС-қарыш (пядь), қарышла (измерять пядью). Қ. қарыш. Қарышты (қарысты, ол талқан қарысты). Қазіргі қазақ тілінің кейбір говарларында (Оңтүстік өңірінде) талқанды суға, сүтке, айранға, сорпаға, т.б. араластырып, былғастырып, қосып жасаған тамақты дайындау процесінде байланысты айрылады. Сөз түбірі – қары (ортақ етіс тұлғасы – қарыс). Арабша аудармасы – халата (мешать, смешивать, перемешивать). Аф. – қарыштыр (смешиват); Кк – булғаш тур // қарыштур (мешать, смешивать). Ескі тілдерде – қар (смешивать), қарыл (ырықсыз етіс), қатыл – қарыл (қос сөз: смешиваться, МҚ., ДТС, 422, 427). Қ.булаш. Қауурды (қуырды). Зайончковский: қавур. Тас – қавурғыл (жарить мясо в жире); МҚ. – қаврулды; Абу Х. қавур; ат – Туһфа – қаврул // қаврун // қовур // қоврун; Түрк – тат. – кавур, ковур; Ибн М. – кувурдақ; тат. – қуыру; башқ. – қурыу; ққ. – қууыр; ноғ. – кувыр. Тас – қавурма (жаренное мясо, разрезанное на мелкие куски); МҚ. – қавурған (жареная пшеница); Аф. – қурумыш; ат – Туһфа – қовурдақ; тат. – қуырма; ққ. – қууырма; қаяақ – қуырма (жареное зерно), қуырдақ (жареное мясо, Тас, 153 - 154). ДТС – қағур (жарить, калить)// қавыр // қоғұр // қовур, ДТС, 406). Түркі тілдеріндегі белгілі ғ // в // у // ф (айрылмай түсіп қалу) заңдылығы бойынша алғашқы қағұр варианты осылай өзгерт келіп отырған. Интервокаль позициясындағы ғ дыбысы дифтонгретінде өзімен тіркесіп тұрған дауысты дыбысқа әсер ете алады: қағур > қуур>қуыр. Л//д//т заңдылығының иінімен ерте кезде қуурда туынды етістігі жасалып, оған көне – қ жұрнағы жалғану арқылы қуырдақ формасы пайда болған. Қ. шішледі, сокүл. Қыздурды (қыздырды). Жалпы түркі ескі және жаңа қыпшақ тілдерінде өте белгілі сөз. Сөз түбірі – қыз (краснеть, паменеть, багроветь), осыдан – қыза (горн кузнечный), қыздар (краснеть, багроветь), қызарғар (пламенеющий, пламенно, горячо), қызарт (өзгелік етіс), қызғу (розавый, румяный), қызыл (красный), қызылсығ (красноватый), қызқыл (красный, ДТС, 450). Қыздур – осы түбірдің, әрине, ырықсыз етіс формасы. Арабша тәржімасы – “нагревать, накалять, распалять (железо)». Қотарды (қотарды). Арабша да, полякша да аудармасы: опорожнять, выложить, освобождать, выгружать, разгружать, разряжать. Тас – қутырғыл (черпать, вычерпивать, переливать из одной посуды в другую, переложить); МҚ. – қутурды (опорожния); Абу, ат-Туһфа, ноғ., ққ. – қатар; Кк – қутур,А.Зайончковский – қатур; башқ. – қутар. ДТС – қотур (перекладывать, переливать; выкладывать, вынимать, вычерпывать, выливать из какой – л. Посуды, сосуда и т.п., опорожнять). Бастапқы түбірі қот (оставлять, покидать, забрасывать) болуы да мүмкін сонда – ур формантты өзгелік етістің көрсеткіші болып танылуға тиісті. жүктеу/скачать 4,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|