Сутектік байланыстар – полипептид тізбектерінің жеке бөлімдерінің тұрақтылығын
қамтамасыз етеді. Олар бір немесе екі полипептид тізбектеріндегі жақын орналасқан
карбонил тобындағы біршама теріс заряды бар оттегі мен амин тобындағы біршама оң
заряды бар сутегінің арасында түзіледі (3а сурет). Амин қышқылдарының (серин,
треонин) бүйір тізбектерінде сутек атомдары (серин, треонин) гистидин азотындағы,
карбониль тобындағы оттегі атомы, α-амин тобы сияқты электрондарға бай атомдармен
сутектік байланыстар түзуге қабілетті.
Иондық байланыстар әр түрлі зарядтары бар функционалды топтардың
электростатикалық әрекеттесуі нәтижесінде пайда болады. Мысалы: моноаминодикарбон
қышқылының СОО
-
қалдығы, диаминомонокарбон қышқылының NН
3
+
тобы (сурет. 3.б).
Сутектік және иондық байланыс полярлық сипатқа ие, олардың түзілуінде су маңызды
орын алады.
в
б
а
C
N
водородная
CH
CH
2
C
O
CH
H
+
O
-
O
-
NH
3
+
CH
3
CH
3
CH
3
ионная
гидрофобное взаимодействие
3 сурет - Әлсіз байланыстардың түрлері Ковалентті емес байланыстың үшінші түрі – полярлы емес топтардың гидрофобтық
әрекеттесуі. Белокта суда ерімейтін және заряды жоқ, полярсыз топтардың (валиннің,
лейциннің, изолейциннің СН
3
–тобы, фенилаланиннің ароматты сақинасы) өзара
тартылысынан пайда болады. Гидрофобтық радикалдар көмірсутектер сияқты сулы ортада
еріткіштің молекуласын ығыстырып шығарып, гидрофобтық әрекеттесуді жүзеге асырады.
19
Бқл байланыстар белок молекуласының ішіндегі полярлы емес радикалдардан гидрофобты
ядроның түзілуіне әсер етеді.
8.
